برگرفته از تارنمای راسخون
تهیه کنندگان : عبدالامیر کربلایی و ف. مدرک
خلیج فارس یا خلیج پارس آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه جزیره عربستان قرار دارد. مساحت آن ۲۳۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع است، و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید. خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای سرخ راه دارد، و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانهٔ دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود.
کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس هستند.
به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید. خلیج فارس در سدة اخیر بدون تردید یکی از مهمترین و حساس‌ترین مناطق جهان در نگرش‌های ژئوپولتیک بوده است. با توجه به تحولات و دگرگونی‌های عمیق و جاری در عرضه مناسبات بین‌المللی در آغاز قرن 21 به عنوان مهمترین کانون توجه قرار گرفته و به تعبیر کلاسیک ژئوپولتیک «هارتلند» یا «قلب زمین» نام می‌گیرد.
به نگارش تاریخ، خلیج فارس پیوسته بخش پر اهمیتی از جهان بوده و همانطور که تاریخ نویسان به ما می‌گویند تمدن بشر در نزدیکی آبهای این دریا پدید آمد. خلیج فارس نقش خود را به عنوان شاهراه بازرگانی از روزگاران باستان آغاز کرد. 1
کتیبه‌های کشف شده در جزایر بحرین نشان می‌دهد که فنیقی‌ها اولین اقوام تاجرپیشه دنیا در خلیج فارس بوده‌اند. بعد از آنان تجارت منطقه مدتی به دست ایرانی‌ها (بابلی‌ها و سپس هخامنشیان و...) افتاد. 2 با گسترش امپراتوری‌های بزرگ مانند هخامنشیان، پارتیان، ساسانیان، نقش خلیج‌فارس اهمیت بیشتری یافت. داریوش هخامنشی با اعزام نماینده‌ای به خلیج فارس دربارة آن به تحقیق پرداخت. ساسانیان نیز در سواحل جنوبی نیرو پیاده کرده و یمن و مسقط را به تصرف خود درآوردند. 3
پس از سلطه اعراب بر ایران و بین‌النهرین در قرن هفتم میلادی، ارتباط با هندوستان از راه خلیج فارس برای مسلمانان میسر شد و تجارت منطقه در اختیار آنان قرار گرفت. بدین ترتیب از آن زمان به بعد خلیج فارس به مهمترین راه ارتباطی بین بازارهای شرق و غرب تبدیل شد از ابتدای قرن شانزدهم تا (1971 م) دولتهای استعماری چندی به منظور هدف‌های استعماری و استفاده از امکانات متنوع و غنی منطقه با یکدیگر به چالش قدرت و رقابت شدیدی قرار داشتند که اولین آنها پرتغالی‌ها و سپس عثمانی‌ها، هلندی‌ها، فرانسوی‌ها، روس‌های تزاری و آخرین آنها انگلیسی‌ها بودند که حضور وسیع‌تر و طولانی‌تری در منطقه داشته‌اند.
چنین بود که رقابت و حضور استعمارگران در خلیج فارس مداوم و بی وقفه نزدیک به 4 قرن یا (370 سال) به طور انجامید. اهمیت جهانی خلیج فارس در دورة نوین از سال (1908 م) هنگامی آغاز شد که نخستین چاه نفت در مسجد سلیمان حفر شد. امروزه به جهت وجود ذخایر گسترده انرژی منطقه که گسترده‌ترین ذخایر جهان است اهمیت جهانی دارد و این در حالی است که ذخایر موجود انرژی در دیگر بخش‌های جهان رو به پایان است.
غنای فرهنگی منطقه نیز بی‌نظیر بوده و سابقه تمدن و مدنیتی که جهان در این بخش از خود شاهد آن بوده در دیگر مکان‌ها کمتر وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز که از دیدگاه مذهبی بزرگترین و مستقل‌ترین کشور اسلامی و شیعه مذهب در منطقه است پس از ظهور شکوهمند انقلاب اسلامی و پیروزی آن مؤثرترین عامل اثرگذار بر تحولات سیاسی و فرهنگی منطقه میباشد. 5 امروزه اهمیت خلیج فارس بر هیچ دولتی پوشیده نیست و هر قدرتی که خواهان تسلط بر جهان است نظری هم به خلیج فارس دارد. در چنین حالی کشورهای منطقه نیز باید به خود آیند و با حفظ همگونی سیاسی و فرهنگی منافع خود را در منطقه حفظ و پاس بدارند.
ویژگیهای خلیج فارس
زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصدهزار سال پیش، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت.
خلیج فارس توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است. جزایر مهم آن عبارت‌اند از: قشم، بحرین، کیش، خارک، پورموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک و لاوان که تمامی آنها به جز بحرین به ایران تعلق دارد.
خلیج فارس و سواحل آن معادن سرشار نفت و گاز دارد و مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از آنها میتوان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه و بندر ماهشهر در ایران، و شارجه، دوبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی نام برد.
موقعیت و ویژگیهای جغرافیایی
خلیج فارس در واقع، عبارت از یک پیشرفتگی وسیع آب در خشکی، در بخش جنوب غرب قاره آسیا، شمال شبه جزیره عربستان و جنوب فلات ایران است. 6
خلیج‌فارس در محدوده 23 الی 30 درجه عرض شمالی و 48 الی 56 درجه طول شرقی واقع شده است. عمق آن بندرت از 2/73 تا 5/91 متر تجاوز می‌کند و عمق متوسط آن بین 25 تا 35 متر است که در دهانه تنگه هرمز به بیش از100متر می‌رسد. خلیج فارس 226 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و 62% آبهای سطح کره زمین را شامل می‌شود.
آبهای خلیج فارس از سایر آبهای جهان شورتر است چون آب رودهای آن نمک و املاح فراوان دارد و همچنین تبخیر آن نیز بیشتر از آب دریافتی از باران و رودخانه‌هاست.
درجه حرارت در تابستان 32 تا 34 درجه سانتیگراد و در زمستان 15 درجه میباشد. خیلج فارس با ویژگیهای خود، یعنی عمق کم، شوری آب، ارتباط محدود با آبهای آزاد جهان، اکوسیستم ویژه‌ای را تشکیل داده و مجموعه حیاتی وابسته و پیوسته‌ای را در کف، داخل، بالا و سطوح سواحل خلیج فارس بوجود آورده است. بروز «مه» از ویژگیهای اقلیمی خلیج فارس است که در تابستان و اوایل صبح روی می‌دهد و میزان دید را تا 3 کیلومتر و گاه تا 800 متر کاهش می‌دهد. 7
همسایگان خلیج‌فارس
بخش شمال و شمال شرقی خلیج فارس را تماماً سواحل ایران پوشانده است. طول مرزهای ایران در خلیج فارس از «اروندرود» تا «بندرعباس» 1259 کیلومتر است. در منتهی‌الیه شمالی خلیج فارس کشور عراق قرار دارد. اروندرود بخشی از حد فاصل بین عراق و ایران را تشکیل می‌دهد. ساحل عراق در خلیج فارس حداکثر به 80 کیلومتر می‌رسد. بعد از عراق کشور کویت است که 60 کیلومتر از ساحل خلیج فارس را به خود اختصاص داده است. در حد فاصل کشور کویت و عربستان منطقه بیطرفی بطول 72 کیلومتر وجود دارد که از سال (1965 م) طبق قراردادی بین دو کشور تقسیم شده است.
حدود 400 کیلومتر از سواحل خلیج فارس جزء قلمرو عربستان سعودی است که در گذشته «احسا» خوانده می‌شد و ساحل غربی خلیج «سالوا» بخشی از آن است. ساحل شرقی «سالوا» را قطر با 563 کیلومتر ساحل، تشکیل می‌دهد. بعد از قطر امارات متحده عربی متشکل از هفت شیخ نشین قرار دارد که بجز «فجیره» شش شیخ نشین دیگر آن در آبهای خلیج فارس واقع شده‌اند.
بطور کلی خلیج فارس را هشت کشور ساحلی دربر گرفته است که در این میان ایران با طولانی‌ترین ساحل بیشترین جمعیت و کهن‌ترین تمدن در ساحل شمال آن واقع شده و عربستان بزرگترین همسایه خلیج فارس و بحرین کوچکترین و قطر کم جمعیت‌ترین همسایه آن است.
نام خلیج فارس و تاریخ
خلیج فارس نامی است به جای مانده از کهن‌ترین منابع، زیرا که از سده‌های پیش از میلاد سر بر آورده‌است، و با پارس و فارس - نام سرزمین ملت ایران - گره خورده‌است.] در سالهای اخیر نام جعلی خلیج عربی نیز در برخی منابع بطور محدود بکار رفته که مخالفت ایرانیان و غیرایرانیان را برانگیخته‌است.
زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصد هزار سال پیش، صورت اولیه خلیج فارس در کنار دشت های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت. قدمت خلیج فارس با همین نام چندان دیرینه است که عده ای معتقدند: -خلیج فارس گهواره تمدن عالم یا مبدا پیرائی نوع بشر است. ساکنان باستانی این منطقه، نخستین انسان هایی بودند که روش دریانوردی را آموخته و کشتی اختراع کرده و خاور و باختر را به یکدیگر پیوند داده اند. اما دریانوردی ایرانیان در خلیج فارس، قریب پانصد سال قبل از میلاد مسیح و در دوران سلطنت داریوش اول آغاز شد. داریوش بزرگ، نخستین ناوگان دریایی جهان را به وجود آورد. کشتی های او طول رودخانه سند را تا سواحل اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس پیمودند، و سپس شبه جزیره عربستان را دور زده و تا انتهای دریای سرخ و بحر احمر کنونی رسیدند. او برای نخستین بار در محل کنونی کانال سوئز فرمان کندن ترعه ای را داد و کشتی هایش از طریق همین ترعه به دریای مدیترانه راه یافتند. در کتیبه ای که در محل این کانال به دست آمده نوشته شده است: -من پارسی هستم. از پارس مصر را گشودم. من فرمان کندن این ترعه را داده ام از رودی که از مصر روان است به دریایی که از پارس آید پس این جوی کنده شد چنان که فرمان داده ام و ناوها آیند از مصر از این آبراه به پارس چنان که خواست من بود.»
داریوش در این کتیبه از خلیج فارس به نام دریایی که از پارس می آید نام برده است و این نخستین مدرک تاریخی است که درباره خلیج فارس موجود است.
اولین بار یونانی ها بودند که این خلیج را -پرسیکوس سینوس یا «سینوس پرسیکوس که همان خلیج فارس است، نامیده اند. از آنجا که این نام برای اولین بار در منابع درست و معتبر تاریخی که غیر ایرانیان نوشته اند آمده است، هیچ گونه شائبه نژادی در وضع آن وجود ندارد. چنان که یونانیان بودند که نخستین بار، سرزمین ایران را نیز -پارسه و -پرسپولیس یعنی شهر یا کشور پارسیان نامیدند. استرابن جغرافیدان قرن اول میلادی نیز به کرات در کتاب خود از خلیج فارس نام برده است. وی محل سکونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج فارس عنوان می کند. همچنین -فلاریوس آریانوس مورخ دیگر یونانی در کتاب تاریخ سفرهای جنگی اسکندر از این خلیج به نام -پرسیکون کیت- که چیزی جز خلیج فارس، نیست نام می برد.
البته جست و جو در سفرنامه ها یا کتاب های تاریخی بر حجم سندهای خدشه ناپذیری که خلیج فارس را -خلیج فارس- گفته اند، می افزاید. این منطقه آبی همواره برای ایرانیان که صاحب حکومت مقتدر بوده اند و امپراطوری آنها در قرن های متوالی بسیار گسترده بود هم از نظر اقتصادی و هم از نظر نظامی اهمیت خارق العاده ای داشت. آنها از این طریق می توانستند با کشتی های خود به دریای بزرگ دسترسی پیدا کنند.
1. از پیدایش خلیج فارس تا دوران تاریخی:
از چند میلیارد سال پیش که سطح زمین سرد شد و حالت خشکی و دریا به خود گرفت. قاره‌ها به‌صورت صفحه‌هایی در روی مواد زیر پوسته در حال لغزیدن و حرکت بودند و شکل آنها تغییر می‌کرد. از حدود 25 تا 38 میلیون سال پیش به تقریب دریای تتیس که بین مجموعه خشکیهای جنوب و شمال قرار داشت کم‌کم از بین رفت و قاره هندوستان از جنوب به طرف شمال آمد و به آسیا پیوست و در اثر فشار آن کوه‌های هیمالیا به وجود آمد و شبه جزیره عربستان هم از آفریقا جدا شد و به سوی شمال شرقی حرکت و به ایران پیوست و در اثر فشار آن کوه‌های زاگرس پدیدار شد، و خلیج‌فارس شکل گرفت(1).
از آن به بعد خلیج فارس از نظر ناهمواری تغییر اساسی نداشت ولی از نظر آب و هوا در هر دوره یخبندان که سطح آبهای آزاد جهان پایین می‌رفت، خالی از آب می‌شد. در 18 هزار سال پیش که پایان آخرین یخبندان بود و سطح آبهای دریاهای آزاد حدود 120 متر پایین رفته بود، آب و خلیجی وجود نداشت و چه بسا انسانهای دوران پارینه سنگی در بیشتر بستر آن زندگی هم می‌کردند. با گرم شدن هوا کم‌کم سطح آب بالا آمد و به حد امروزی رسید و احتمالاً بالا آمدن همچنان ادامه دارد(2).
از 9000 سال پیش انسانهای دوران میان‌سنگی و نوسنگی و عصر فلزات در سواحل شمالی از بین‌النهرین، سومر و عیلام به طرف شرق تا هلیل‌رود جیرفت تمدنهای درخشانی را پشت سر نهاده بودند(3). این مردم که از نژاد سفید قدیمی تیره رنگ بودند، در بیش از 5000 سال پیش با اختراع خط وارد دوران تاریخی شدند و علاوه بر نواحی ساحلی با نواحی مرکزی ایران نیز ارتباط‌هایی داشتند(4) و در حواشی سواحل و جزایر نزدیک رفت و آمد می‌کردند.
2. چگونه و کی نام دریای پارس ثبت تاریخ شد:
داریوش هخامنشی در سال 517 پ م/ 1138 پ ﻫ، به «مودرایه» (مصر) رفت و به دستور او کانالی از دریای سرخ به شاخه‌ای از رود «پی‌رَوَ» (نیل) متصل شد. و راه آبی مهم اقیانوس اریتره (هند) به دریای مغرب (مدیترانه) گشوده گردید و «اسکیلاگس» دریا سالار داریوش نخستین کسی بود که ناوگان او از دریای پارس (عمان) عربستان را دور زد و از دریای سرخ وارد دریای غرب شد، (200 سال قبل از اسکندر) وقتی این آبراهه ایجاد شد به دستور داریوش بر لوحی از سنگ خارای قرمز رنگ به ابعاد 17*167 سانتی‌متر ضمن شرح کانال، نام «دریایی که از پارس بدان روند» نیز نگاشته شد. و بدین‌ترتیب نام «دریای پارس» برای نخستین بار ثبت تاریخ(5 و 6) گردید (حدود 2500 سال پیش).
3. خلیج پارس در دوران باستان و استان پارس:
در حدود 220 سال جهانداری هخامنشیان و حدود 800 سال ابرقدرتی اشکانیان و ساسانیان که پیوسته یکی از دو ابرقدرت جهان (که دیگری رومیان) بودند، در مدت بیش از هزار سال امکان و جرأت مخالفت آن هم در حد براندازی نام پارس حتی در ذهن کشور یا قبیله‌ای متصور نبود. استان پارس مهمترین و پرقدرت‌ترین استان ایران باستان بود و این استان سراسر شمال خلیج پارس را شامل می‌گردید و تمام جزایر، سواحل و مناطق مسکونی شبه جزیره عربستان جزء توابع استان پارس به حساب می‌آمد، به عبارت دیگر حدود و نفوذ استان پارس تا سواحل جنوبی شبه جزیره عربستان و زمانی تا دریای سرخ (سرخ) بود.
4. خلیج فارس و دوران تسلط مستقیم مسلمانان (نقل قولی از ابن‌خلدون):
تا قبل از پیدایش اسلام قبایل عرب هیچگاه با هم متحد و صاحب قدرت نبودند و پیوسته از ایران به ویژه ایالت فارس و حکام آن تمکین می‌کردند و در واقع احترام و ارزش برای پارسیان قائل بودند. ر.ن فرای از قول فیلسوف شهیر تاریخ، ابن خلدون (732 تا 808 ﻫ ق)، می‌نویسد: «بیشتر دانشمندان اسلامی چه در علوم دینی و چه در علوم عقلی جز چند تن، همه غیرعرب بودند... و از آنها بیشتر ایرانی و فارسی... بودند، همه عالمان اصول فقه چنان‌که می‌دانی و هم کلیه علمای کلام و همچنین مفسران، ایرانی بودند و به جز ایرانیان کسی به حفظ و تدوین علم قیام نکرد و از این‌رو مصداق گفتار پیامبر(ص) پدید آمد که فرمود: اگر دانش بر گردن آسمان درآویزد قومی از مردم فارس بدان نائل می‌آیند و آن را به دست می‌آورند...»(7).
5. خلیج‌فارس و حکومتهای مستقل و ایالت فارس:
در آغاز دوران اسلامی ابتدا حکام ایالت فارس از سوی دستگاه خلافت امویان و بعد عباسیان تعیین می‌شدند و به تقریب حاکمان جزایر و سواحل نیز از سوی حکام فارس گمارده می‌شدند.
از دوره طاهریان از شروع سده سوم که کم کم امرا و سپس پادشاهان محلی و بالاخره دولتهای بزرگ مانند دیلمیان، سلجوقیان، اتابکان فارس، تیموریان، صفویان، نادرشاه، کریمخان زند و حتی آقامحمدخان و فتحعلی شاه قاجار، تمام حکام و شیوخ محلی سواحل جنوبی تابع حاکم ایالت فارس بودند و با دادن باج و خراج و هدایا خدمتگزاری خویش را اعلام می‌کردند.
بیشتر درآمد این حکام از تجارت بود که دامنه آن از یک سو به شرق آفریقا و از سوی دیگر تا چین می‌رسید و بیشتر بازرگانان بنادر فارس و بحرین بزرگ ثروتهای سرشاری را نصیب موطن خود می‌نمودند.
کاربرد نام خلیج فارس در دوره هخامنشیان
به عقیده صاحب نظران حوزه میراث فرهنگی کشف کتیبه ای سنگی به خط فارسی باستان و متعلق به دوره هخامنشیان در جزیره خارک مهمترین یافته باستان شناسان برای اثبات استفاده از نام خلیج فارس از دیر باز بوده است کتیبه ای به خط فارسی باستان در پی احداث جاده ای در جزیره خارک از زیره خاک کشف شد. این کتیبه به شکل نا منظم و نا متعارف در 5 سطر و سطرهای آن به صورت 3 و 2 سطر به هم چسبیده و به زبان فارسی باستان نوشته شده است.بر اساس تحقیقات باستان شناسان کتیبه یافت شده در جزیره خارک روی نوعی سنگ مرجانی مخصوص این جزیره که به آن سنگ خارا گفته می شود و احتمالا به صورت صخره ای بوده شکل گرفته. پیش از این سطرهای جدا از هم در دوره هخامنشی تنها در متونی دیده شده است که به زبانهای مختلف بوده و برای نشان دادن این زبانها آنها را جدا از هم و با یک سطر فاصله می نوشتند.در اطراف این سطرها چند حروف هجای پراکنده روی سنگ دیده می شود که به شکل خط میخی هستند و باید مورد مطالعه قرار گیرند تا این خطوط به طور کامل خوانده شوند. بر اساس گفته شاهدان محلی روی کتیبه عکسی از یه تاج نیز دیده می سود که این موضوع می تواند باعث کشف اسرار جدید تری از این موضوع باشد. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند کشف این کتیبه سنگی را در جزیره خارک آن هم زمانی که بر سر نام خلیج فارس بحثهای متعددی در دنیا با راه افتاده است می توان به شکل یک هدیه آسمانی دید.این کشف بی شک یکی از مهمترین یافته های باستان شناسی برای اثبات نام خلیج فارس خواهد بود
چند کلمه در مورد بندرعباس
بندر شهر هرموز – در دوران باستان در محل میناب کنونی قرار داشت و از حدود اوایل قرن هفتم ﻫ ق بندر تجارتی بی‌رقیب خلیج‌فارس بود.
جزیره هرمز – در اواخر قرن یاد شده حاکم بندر هرموز برای امنیت بیشتر تمام تشکیلات حکومتی و تجاری شهر هرموز را به «جزیره جرون» منتقل کرد و نام آن را هم به هرمز تغییر داد و جزیره هرمز هم مشهور شد و مهمترین مرکز تجاری خلیج‌فارس شد.
بندرعباس – در قدیم دهکده ماهیگیری به نام «شهرو» بود. در اوایل قرن هشتم که جزیره جرون به جزیره هرمز تغییر نام داد، واژه «جرون» به «شهرو» انتقال داده شد یعنی شهرو، جرون شد. با رونق تجاری جزیره هرمز و نقل و انتقال کالا از دریا به داخل خشکی ایران و برعکس از طریق جرون، کم‌کم این شهر کوچک هم ترقی کرد و نامش از جرون «گمرو» و بعد به «گمرون» (گامبرون) تغییر پیدا کرد. بعدها با آمدن پرتغالی‌ها و تصرف هرمز در زمان شاه اسماعیل، این جزیره تابع دولت پرتغال گردید. در زمان شاه عباس بزرگ صفوی در سال 1031 ﻫ ق/ 1622 م «امامقلی خان» سردار شاه عباس و حاکم ایالت فارس با همکاری شرکت هند شرقی بریتانیا، پرتغالی‌ها را شکست داد و گمرون جای هرمز را گرفت و نامش هم به افتخار شاه عباس «بندرعباس» شد و همانند سایر بنادر فارس بر شهرت و اعتبار ایالت فارس افزود (در آن زمان استان هرمزگانی وجود نداشت)(8).
تابعیت شیوخ و حکام عرب سواحل جنوبی خلیج‌فارس تا زمان فتحعلی شاه قاجار ادامه داشت از آن به بعد عوامل زیادی باعث شد جزایر و سواحل جنوبی خلیج‌فارس از حاکمیت ایران خارج شود و به دست انگلیسی‌ها بیفتد. از جمله: تصرف ولایات قفقاز و شروان (جمهوری آذربایجان)، تسخیر ازبکستان و ترکمنستان توسط روس‌ها، شورش‌های هراتی‌ها، قندهاری‌ها (افغانستان بعدی) به تحریک انگلیس‌ها و ندادن اجازه به دولت ایران برای فرونشاندن آنها به بهانه حریم هندوستان بودن، که هند را تابع بریتانیا می‌دانستند. انگلیسی‌ها همچنین افراد دست نشانده خود را بر مصادر امور مهم ایران می‌گماردند و در ضمن بین شیوخ تفرقه می‌افکندند و آن را به تجاوز نواحی تابع ایران تشویق می‌کردند، و به مرور طبق قراردادهایی شیوخ را تابع دولت انگلستان نمودند و دولتهای ایران به خصوص در زمان ناصرالدین شاه آن قدر درگیر مسایل یاد شده بودند که حتی فرصت اعتراض هم نداشتند.
دارسی انگلیسی امتیاز نفت را گرفت و با به نفت رسیدن اکتشافات و نیاز ناوگان دریایی انگلستان به نفت، دولت انگلیس خود را رسماً وارد صحنه کرد و انگلیسی‌ها به تقلید روس‌ها که قزاق‌ها را در شمال داشتند، در جنوب تفنگداران جنوب ایران را دایر کردند و کشور ایران را بین خود و روسیه تقسیم نمودند. با انقلاب 1917 روس‌ها از صحنه ایران بیرون رفتند... و انگلیس‌ها بر آن شدند تا ایران را تماماً خود مالک شوند، اما لقمه آنقدر بزرگ بود که آزادیخواهان خود جوش در سراسر جنوب به ویژه در تنگستان و دشتستان و در اکثر روستاها و شهرها بر علیه انگلیس‌ها و عوامل آنها قیام و لقمه را در گلوی آنها گیر دادند.
انگلیسیان ناچار با تغییر سیاست مزورانه و با سپردن کارها به دست عوامل خود فروخته ایرانی و منافع کمتر تن در دادند.
بعدها ایرانیان توانستند با خردمندی و اتحاد و اتفاق در مبارزات ملی کردن صنعت نفت، کمر بریتانیایی را بشکنند و از ابهت و قدرت جهانی آنها بکاهند...
6. عبدالکریم قاسم عراقی و جمال عبدالناصر مصری:
در 23 تیرماه 1337 / 14 ژوئیه 1958 ژنرال عبدالکریم قاسم کودتا کرد و ملک فیصل پادشاه و ولیعهد و نخست‌وزیر عراق و عده‌ای دیگر را کشت و پس از چندی در اختلاف با ایران نام خلیج‌فارس را «خلیج عر ب ی» نهاد. در فروردین 1339 حملات تبلیغاتی در کشور قطع و قرار شد بین دو کشور سفیر مبادله شود و عبدالکریم قاسم هم موضوع خلیج عربی را مسکوت گذاشت.
اما جمال عبدالناصر در اثر اختلاف با شاه در رابطه با اسرائیل و اتهام دخالت شاه ایران علیه ملی کردن کانال سوئز و همدستی با استعمارگران ... در 3 مرداد 1339 با ایران قطع رابطه کرد و سفیر ایران و اعضای سفارت را از قاهره اخراج نمود و به دستور او «اتحادیه عرب» در 23 مرداد همان سال برابر 14 اوت 1960 اعلام کرد: «از این پس خلیج عر ب ی به جای خلیج فارس به کار برده خواهد شد....»(9).
عبدالناصر می‌پنداشت محمدرضا شاه مالک تمام ایران و خلیج‌فارس است و مردم ایران هم برده او هستند و برخلاف تمام موازین اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی و تاریخ و چشم بستن بر حدود 2550 سال از تاریخ جهان، دست به چنین عملی زد و برای ملت ایران که رادیو قاهره هر شب از مظلومیت آنان سخن می‌گفت ارزشی قائل نشد.
7. پیامدهای نامناسب اختلاف در بین اعراب، اعراب و ایران و عوارض آن در منطقه:
می‌دانیم برخی از کشورهای سرمایه‌دار و ابرقدرت برای حفظ منافع بیشتر خود از سیاست تفرقه افکنانه و تضعیف کشورهای منطقه بهره می‌برند. بنابراین برای خنثی کردن این ترفند باید سعی کنیم هر چه بیشتر ارتباط و دوستی و باب رفت و آمد و عرضه داشتن امکانات پرشمار خود را به اعراب بگشاییم و همت کنیم اتحادیه‌ای منسجم از کشورهای ساحلی خلیج‌فارس ایجاد کنیم و در آن محیط دوستی و صمیمیت، خود به خود کار «تغییر نام» حل خواهد شد به خصوص که دیگر آن مسایل دوره جمال عبدالناصر هم وجود ندارد و روابط به سوی «حسنه شدن» پیش می‌رود.
جغرافیای انرژی خلیج فارس
از میدان‌های مهم نفت و گاز که در خلیج فارس واقع شده‌اند، میدان عظیم گازی (پارس شمالی و جنوبی) است که عموماً در منطقه انحصاری- اقتصادی قطر قرار گرفته که یک بخش کوچکتر اما مهمترین بخش آن متعلق به ایران است.
بیشترین میدان‌های نفت و گاز ایران در جنوب غربی و در امتداد سواحل شمالی خلیج فارس واقع شده‌اند که از بازار داخلی که در شمال کشور هستند فاصله زیادی دارند هرچند که ایران دارای ذخایر طبیعی عظیمی است اما سیستم توزیع گاز غیر پیشرفته است در حقیقت کلیه نفت خروجی ایران به بازار از راه تنگه هرمز صورت می‌گیرد.
کلیه منابع نفت و گاز عمان در ساحل واقع شده‌اند در حالیکه بسیاری از منابع نفت امارات متحده عربی دور از ساحل هستند.
میدان بزرگ عربستان سعودی واقع در «قوار» تقریباً حدود 250 مایل طول و بین 25-20 مایل عرض دارد که بزرگترین میدان نفتی جهان است عربستان همچنین دارای شبکه خطوط صادرات پیچیده و گسترده‌ای است از جمله خطوط لوله نفت و گاز به پایانه‌های دریای سرخ که نیاز به تنگه هرمز را از بین برده است این کشور همچنین از خطوط لوله بین عربی استفاده می‌کند که از راه اردن به سوریه می‌رسد.
از طرف دیگر تمامی میدان‌های نفتی و گازی عراق در موقعیت ساحل در جنوب و شمال شرق کشور قرار دارد. عراق پیش از جنگ خلیج فارس نفت را از راه دریا و از طریق خطوط لوله جنوب از عربستان و نفت و گاز شمال و غرب کشور را از طریق ترکیه به مدیترانه صادر می‌کرد.
پیشنهادهای چندی برای ساخت خط لوله‌های بیشتر بویژه برای گاز طبیعی وجود دارد از جمله یکی از جنوب ایران- پاکستان و هند
چندین میدان جنگ نفتی در حد فاصل مرزهای بین‌المللی و مناطق انحصاری دریایی وجود دارند از جمله رومیله، رانگار (عراق و کویت) اختلافات برسد. استخراج از این میادین یکی از علل تجاوز عراق به کویت در سال (1990 م) بود
جزایر خلیج فارس
منطقه خلیج فارس در حدود 130 جزیره بزرگ و کوچک دارد که جزایر شمالی آن که همگی در مالکیت و حاکمیت ایران هستند کم‌وبیش مسکونی و آباد میباشند در حالیکه جزایر جنوب و شمال غرب که متعلق به کشورهای عربی‌اند غالباً مرجانی و سنگی و غیر مسکونی میباشند. بزرگترین جزیره خلیج فارس «قشم» است که 115 کیلومتر طول و بین 35-10 کیلومتر عرض دارد. پس از قشم به ترتیب جزایر بوبیان (کویت) و بحرین بزرگترین جزایر منطقه هستند. جزایری مانند هرمز، قشم، خارک، کیش، بحرین و فیلکه (کویتی) دارای سوابق دیرینه تاریخی و یا تجاری هستد. مهمترین جزایر ایران عبارتند از:
هرمز- لارک- قشم- هنگام- تنب بزرگ- تنب کوچک- ابوموسی- فرور بزرگ- فرور کوچک- سیری- کیش- هندورابی- لاوان- ام الکریم- نخیلو- خارک- خارگو- ام مسیله- دوبه- حاج صلبوخ- دارا- مینو و جزیره فارسی و ...
این جزایر متعلق به سه استان جنوبی ایران یعنی خوزستان، بوشهر و هرمزگان میباشند که در اینجا به شرح مختصر هر یک می‌پردازیم.
جزیره کیش
این جزیره بیضی شکل با مساحت 7 / 89 کیلومتر مربع و با طول 6 / 15 و عرض 7 کیلومتر ، در جنوب غربی بندرعباس و در میان آب های نیلگون خلیج فارس واقع شده است. فاصله دریایی این جزیره تا بندرلنگه پنجاه مایل دریایی است. جزیره کیش از نظر محیط زیست طبیعی، یکی از بکرترین مناطق خلیج فارس است. استعدادهای طبیعی و موقعیت جغرافیایی ویژه آن زمینه بهره‌برداری جهانگردی و تجاری از آن را در حد قابل توجهی فراهم ساخته است. سواحل کم نظیر این جزیره مرجانی، نه تنها در فصول گوناگون سال، بلکه در طول یک روز، در ساعات مختلف جلوه‌های بدیع و گونه‌گون و بسیار زیبایی از طبیعت را به تماشا می‌گذارند. سواحل کیش در شرق و شمال شرقی و جنوب از زیباترین سواحل جهان است. در سواحل جنوب غربی آن زیباترین منظره غروب خورشید را میتوان دید. از جمله نقاط دیدنی جزیره کیش آکواریوم بزرگ آن است که در گوشه شرقی جزیره، با معماری زیبا قرار دارد و گونه‌های مختلف ماهیان و آبزیان اطراف جزیره در آن به تماشا گذارده شده است.قریب هفتاد نوع ماهیهای تزئینی در این آکواریوم وجود دارد که از نظر شکل و رنگ پولک ها و زیبایی ظاهری، کم نظیر و برخی از آنها نیز بسیار کمیاب هستند. علاوه بر این، مرکز پرورش و کشت مروارید کیش یکی از جذاب ترین دیدنی های جزیره است. اسکله تفریحی جزیره کیش با امکانات مفید و مختصر در بخش جنوبی جزیره از دیگر جاذبه های کیش است. در این اسکله سرگرمی هایی از قبیل گردش در روی آب با قایق کف شیشه‌ای که از بالای آن میتوان عبور گروهی ماهی ها و زیبایی های دنیای زیر آب را مشاهده کرد، هم چنین امکانات ورزش اسکی روی آب برای علاقه مندان فراهم شده است. تفریح غواصی نیز از جمله تفریحات به یادماندنی است که در آب های گرم خلیج فارس همراه راهنمایان مجرب امکان‌پذیر است. در کنار اسکله تفریحی، پیست دوچرخه سواری نیز در پیرامون جزیره احداث شده است. در این مجموعه (اسکله تفریحی) امکان بازدید از هتل بزرگ کیش و ساختمان ساحلی کازینوی سابق وجود دارد. هم چنین در اطراف یکی از کهنسال ترین درختان جزیره، مجموعه‌ای تفریحی و دیدنی ایجاد شده که به مجموعه درخت سبز معروف است و از جمله مراکز زیبا و جذاب جزیره کیش میباشد و مسافران بسیاری را به خود جذب می‌کند. جزیره کیش همچنین معماری خاصی را به نمایش گذاشته است که برای هر تازه واردی جالب و در خور تحسین است. معماری کیش دو شکل متمایز دارد: یکی معماری سنتی و دیگری معماری مدرن. معماری سنتی جالب توجه است و مصالح آن غالباً از سنگ های مرجانی موجود در جزیره تشکیل شده است. معماری جدید و مدرن جزیره نیز تقلیدی از معماری بومی و سنتی آن است که نمونه آن در «صفین» دیده می‌شود. تنها تفاوتی که میان خانه‌‌های جدید و قدیم وجود دارد، پراکندگی نسبی و تنوع ارتفاع آنها است. علاوه بر آن، معابر عمومی جدید نیز به نسبت وسیع تر از معابر بخش قدیمی هستند. وسیله رفت و آمد به کیش، کشتی و هواپیما است که از طریق پرواز از تهران یا شیراز یا بندر عباس صورت می‌گیرد. از جمله امکانات موجود در این جزیره میتوان به هتل سه طبقه، هتل کیش، کلبه‌های ویلایی، چهارکاخ از مجموعه کاخ‌ها، یک رستوران ساحلی همراه با یک سلسله ویلاهای خصوصی و توریستی مدرن و غیره اشاره کرد. افزون بر این، جزیره کیش دارای امکاناتی از قبیل قایق‌رانی، شهربازی، بازارها، مراکز عمده خرید و فروش نیز میباشد. جزیره کیش همچنین اولین بندر آزاد تجاری ایران است که امروزه به طور روزانه هزاران نفر جهت خرید و دیدار از زیبایی های طبیعی این جزیره به سمت کیش عزیمت می کنند .
جزیره خارک
جزیره خارگ در فاصله ٥٧ کیلومتری شمال غربی بوشهر واقع گردیده، طول تقریبی این جزیره ٨ و عرض آن ٤ تا ٥ کیلومتر در ٢٨ کیلومتری بندر گناوه قرار دارد.
با اکتشاف نفت در خلیج فارس و فعال شدن شرکت آیپک در سال ١٣٣٨ در این جزیره استخراج نفت در این منطقه نفتی، عملیاتی گردید.
اکتشاف و تولید در این ناحیه توسط شرکت ایپاڨ در سال ١٣٣٨ پس از عقد قرارداد بین شرکت ملی نفت ایران (طرف اول) و شرکت آموکو (طرف دوم) شروع گردید که تا سال ١٣٥٧ ادامه داشت و در طی سال فعالیت خود، چهار حوزه نفتی شامل ابوذر، فروزان، دورود ١ و سروش کشف و پس از تجارتی شماخته شدن، تولید از هر میدان شروع گردید. پس از تشکیل شرکت نفت فلات قاره، تاسیسات دورود ٢ که در حوزه فعالیتهای شرکت نفت مناطق نفت خیز جنوب بود به شرکت نفت فلات قاره محول گردید. اخیرا پس از بازسازی تاسیسات نفتی میادین نوروز و سروش مسئولیت میدان سروش بعهده ناحیه بهرگان قرار گرفت. چاههای میدان سروش به پمپهای درون چاهی مجهز میباشند و برنامه تزریق آب دردست مطالعه میباشد.
ادامه دارد...