ایران‌بوم

دکتر احمد تفضلی (۱۳۱۶ اصفهان ـ ۲۴ دی ۱۳۷۵) زبان‌شناس، ایران شناس، پژوهشگر، مترجم و متخصص زبان پهلوی، استاد زبانهای باستانی دانشگاه تهران و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.
وی دوره‌ کارشناسی زبان وادبیات فارسی را در سال 1338 در دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند. در سال 1340 وارد دوره کارشناسی ارشد مدرسه‌ زبانهای شرقی دانشگاه لندن شد و در سال 1345 درجه دکتری در زبانهای باستانی را از دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران دریافت کرد. از سال 1345 تا 1347 به عنوان پژوهشگر در بنیاد فرهنگ ایران به مدیریت دکتر خانلری به خدمت مشغول بود. از سال 1347 با سمت استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی به طور رسمی به هیأت علمی دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران پیوست و در سال 1357 به رتبه‌ استادی نائل شد. در ده سال پایانی خدمتش در دانشگاه تهران، ریاست بخش دانشجویان خارجی دانشکده‌ ادبیات را نیز برعهده داشت. از سال 1370 به عضویت پیوسته‌ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و از سال 1373 معاونت علمی و پژوهشی فرهنگستان را نیز برعهده داشت. سرانجام، در شامگاه 24 دی 1375 خاموش شد.

کارنامه علمی

وی با زبان عربی به‌‌ خوبی آشنا بود و به زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی تسلط کامل داشت. زبان روسی را نیز به اندازه‌ای که در مطالعاتش به آن نیاز داشت، می‌دانست. کتابهای او بدین قرار است:
1. واژه‌نامه کتاب پهلوی مینوی خرد، 1348
2. ترجمه‌ مینوی خرد، 1354
3. ترجمه و تحقیق کتاب نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان (نوشته‌ کریستین سن)، با همکاری دکتر ژاله آموزگار،
ج اول:1364، ج دوم: 1368
4. ترجمه‌ کتاب شناخت اساطیر ایران(نوشته‌ هینلز)، با همکاری دکتر آموزگار، 1368
5. اسطوره زندگی زردشت، با همکاری دکتر آموزگار، 1370
6. زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، با همکاری دکتر آموزگار، 1373
7. ترجمه و تحقیق کتاب پهلوی گزیده‌های زادسپرم به فرانسه با همکاری فیلیپ ژینیو، 1993
8. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، 1376
9. یادنامه‌ دومناش، گردآوری با همکاری فیلیپ ژینیو، 1974
10. یکی قطره باران، جشن‌نامه‌ استاد زریاب خویی، 1370

مقاله‌ها

از شادروان تفضلی 53 مقاله به فارسی در دانشنامه‌ ایران و اسلام، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه‌ جهان اسلام و در نشریات معتبر علمی و جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌های دانشمندان منتشر شده است. همچنین از وی 83 مقاله به زبانهای انگلیسی و فرانسوی در نشریات معتبر خارجی همچون مجله آسیایی، مجموعه شرق‌شناسی، مطالعات ایرانی، دانشنامه ایرانیکا و در مجموعه‌ها و یادنامه‌های ایران‌شناسان بزرگ به چاپ رسیده است. از وی پانزده نقد کتاب به زبان فارسی، دو نقد کتاب به زبان انگلیسی در BSOAS و یک نقد به زبان فرانسه در مجله‌ مطالعات ایرانی در 1992 به چاپ رسیده است.
جایزه‌ها
به آثار و فعالیتهای علمی استاد تفضلی جایزه و تقدیرنامه‌هایی اهدا شده که عبارتند از:
1. مدال درجه اول فرهنگ، 1335
2. جایزه‌ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه و تحقیق کتاب نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، 1370
3. جایزه‌ کتاب برگزیده دانشگاههای کشور برای همان کتاب، 1370
4. جایزه‌ گیرشمن از فرهنگستان کتیبه‌ها و ادبیات فرانسه (یکی از پنج فرهنگستان تشکیل دهندة انستیتوی فرانسه)، اسفند 1372 (این نخستین ‌بار بود که این فرهنگستان از دانشمندی ایرانی قدردانی کرد)
5. جایزه‌ کتاب سال برای ترجمه‌ گزیده‌های زادسپرم به زبان فرانسه، 1374
6. اهدای دکتری افتخاری ایران‌شناسی دانشگاه دولتی سن پترزبورگ، شهریور1375 (او نخستین استاد از کشورهای شرقی بود که موفق به دریافت این درجه علمی شد)
7. جایزه‌ کتاب سال برای تألیف کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، 1377
عضویت در مجامع علمی:
ـ انجمن آسیایی پاریس از سال ۱۳۵۰
ـ انجمن بین‌المللی کتیبه‌های ایرانی (انگلستان) از سال ۱۳۵۱
ـ هیأت مؤسس انجمن آثار ملی از سال ۱۳۵۹
ـ کمیتة بین‌المللی آکتا ایرانیکا (بلژیک) از
سال ۱۳۶۰
ـ شورای علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی از سال ۱۳۶۶
ـ عضو پیوستة فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال ۱۳۷۰

در کلام دیگران

دکتر ژاله آموزگار او را چنین توصیف می‌کند: «این سرزمین دوست‌داشتنی را دوست داشت و با تحقیقات و سخنرانیهای عالمانه‌ خود در جای‌جای جهان، برای ایران افتخار و نام آورد. او سعی کرد و موفق شد مقام والای استادی را در سطح جهانی نگاه دارد، تفکر عالمانه و روش عالمانه داشت. برنامه‌ریز بود و سازنده، سختکوش و پرکار و بسیار موفق. در مسائل علمی کمال‌طلب بود و به این کمال و به عرضة آن در سطح بین‌المللی علاقه‌مند بود. با همه‌ دانشش، در کلاسهای درس، با دانشجویان مؤدب بود و مهربان، خنده و شوخی را چاشنی مطالب مشکل درس می‌کرد، برای کارهای دانشجویانش وقت می‌گذاشت. در جلسات کم سخن می‌گفت؛ ولی همیشه آخرین و منطقی‌ترین نظر را می‌داد. می‌توانست سکوت کند. علی‌رغم زودرنجی‌هایش، بسیاری اوقات تحمل زیادی داشت. در مقالات خود به اختصار قایل بود. بیش از آنچه می‌بایست بگوید، نمی‌گفت. اگر سخنی تازه برای گفتن و مطلبی نو برای نوشتن داشت، می‌گفت و می‌نوشت. همکاری بسیار ارزنده، انسانی مهربان، مؤدب و بااخلاق و بامناعت بود. به خصوص در مورد مسائل مالی مناعت خاصی داشت.
استاد احمد سمیعی گیلانی نیز می‌نویسد: استاد تفضلی محققی بود جدی و سختکوش و موشکاف و خبیر، با فرهنگی عمیق و ظریف. وسعت معلومات او با فراست و تیزبینی و ذوق سلیم قرین گشته، دستاوردهایی بدیع پدید آورده است. ذره‌ای کبر و عُجب در وجودش نبود. هیچ‌ گاه درصدد فضل‌فروشی برنیامد. جاه‌طلب نبود و از نمایش هم بیزار بود. در زبان پهلوی تبحّر کم‌نظیر داشت و می‌توان گفت مرجعیت جهانی پیدا کرده بود.
دامنه معارف استاد، در عین تخصص در فرهنگ و زبانهای باستان و میانه، محدود نبود. در تحقیقات خود از آشنایی پر وسعت با منابع اسلامی بهره می‌جست و به یمن آشنایی با زبانهای انگلیسی و فرانسه و عربی و آلمانی و روسی می‌توانست از مآخذ متنوع بهره گیرد.
وقت‌شناس و منظم و منضبط بود. شاگردان مستعد خود را صمیمانه و با خوشرویی تشویق و راهنمایی می‌کرد. در عین ملایمت و رفق، در مسائل علمی سختگیر و پرتوقع بود. در کار علمی تعارف نداشت و با صراحت لهجه، مخالفت و موافقت خود را ابراز می‌کرد و همه می‌دانستند که از غرض مصون است...