نام‌آوران ایرانی

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن: بوستان سعدی، شاهنامه دوران خستگی ایران است

خبرگزاری فارس: محمدعلی اسلامی ندوشن با بیان این که بوستان سعدی به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده، گفت: شاهنامه دوران سرفرازی ایران را به تصویر می‌کشد، اما بوستان ناگزیر است که دوران پژمردگی و خستگی مردم ایران را بسراید.

به گزارش خبرنگار فارس، مراسم بزرگداشت فردوسی عصر روز دوشنبه 28 اردیبهشت با حضور محمود دولت‌آبادی، محمد علی اسلامی ندوشن، علی رواقی، میرجلال‌الدین کزازی، محمدرضا لطفی و بسیاری از چهره‌های دیگر در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران که پر از جمعیت بود، برگزار شد.

محمدعلی اسلامی ندوشن از مرحوم محمدامین ریاحی که در زمینه فردوسی تحقیقات زیادی انجام داد، یاد کرد و این سوال را پرسید که چرا شاهنامه کتاب اول ایرانیان است؟

وی ادامه داد: ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، تاریخی و روانی در شاهنامه وجود دارد؛ به طوری که ایران را به دو قسمت قبل و بعد از شاهنامه می‌توان تقسیم کرد.

خالق کتاب "ایران و جهان از نگاه شاهنامه " به تأثیر شاهنامه بر بسیاری از شاعران پرداخت و بیان داشت: اگر شاهنامه نبود آن‌ها هم نبودند و آثار این شاعران تحت تاثیر شاهنامه بود.

اسلامی ندوشن از 6 شاعر یاد کرد که تحت تأثیر شاهنامه و فردوسی بودند و افزود: اولین آن‌ها خیام است؛ خیام همین مقدار کمی که رباعی گفته کاملاً تحت تاثیر فردوسی بوده، چرا که مضامینش بارها در شاهنامه تکرار شده و آن مسأله گذشت عمر و غنیمت شمردن آن را خیام از فردوسی گرفته است. علتش هم این است که فردوسی سرگذشت کسانی را می‌سراید که سرگذشت‌شان مایه عبرت است.

وی نظامی را دیگر شاعر تحت تأثیر فردوسی دانست که پس از فخر گرگانی به سرودن منظومه‌های عاشقانه که ریشه در تاریخ قبل از اسلام داشت، پرداخت که البته شهرت بیشتری نسبت به او به دست آورد.
اسلامی ندوشن اظهار داشت: اگر نظامی و فخر گرگانی جرأت کردند داستان‌های قبل از اسلام را مورد توجه قرار دهند برای این بود که سرمشقشان شاهنامه بود. شباهت‌های بسیاری بین "ویس و رامین " و شاهنامه از لحاظ مقدمه و ستایش پروردگار وجود دارد و علتش هم این است که منبع هر دو قبل از اسلام است.

خالق "نامه نامور " ناصر خسرو را سومین شاعری دانست که تحت تأثیر فردوسی است و گفت: شباهت بین شاهنامه و آثار ناصرخسرو در خرد است؛ شاهنامه را باید خردنامه نام گذاشت و بارها فردوسی در آن تأکید می‌کند که براساس خرد باید زندگی کنیم.

اسلامی ندوشن همچنین درباره تفاوت ناصرخسرو و فردوسی عنوان کرد: تفاوت این دو در خرد ناب است؛ مدنظر فردوسی از خرد، خرد ناب و خالص است اما ناصرخسرو یک فرد مذهبی است؛ یعنی آمده مذهب دوره سلجوقی را که سنی است کنار گذاشته و به شیعه اسلامی پرداخته، اما شیعه اسماعیلی، ناصرخسرو را پایبند کرده، بطوری که او حجت این مذهب است. یعنی برای این مذهب تبلیغ می‌کند. دولت وقت هم با او مخالفت کرد، ولی او بر سر این مذهب اصرار داشت و از این رو خرد او یک خرد پایبند است.
اسلامی ندوشن به مسأله عرفان در شعر فردوسی پرداخت و گفت: قبل از رشد عرفان اصلی ایران که با سنایی و عطار و مولانا به اوج می‌رسد، عرفانی وجود داشت که مشترکاتی با این عرفان دارد.
نویسنده کتاب "سرو سایه فکن " عرفان فردوسی را زمینی توصیف کرد و گفت: این عرفان در شکل روزانه زندگی به کار می‌آید در حالی که عرفان اصلی نوعی معنویت است که در زمین پیدا نمی‌شود و در جست‌وجوی عالم بالاتر است.
اسلامی ندوشن اضافه کرد: فردوسی برای رابطه با پروردگار واسطه نمی‌شناسد و هر خوبی و بدی را از پروردگار یکتا می‌بیند.
وی مسأله ترس بعضی از قهرمانان شاهنامه از جمله ایرج و کیخسرو را مطرح کرد تا ابعاد دیگری از عرفان را در سروده‌های شاهنامه نشان دهد و نتیجه گرفت به همین سبب عرفان شاهنامه با عرفان نضج پیدا می‌کنند.
اسلامی ندوشن، سعدی رکن مهم ادبیات فارسی را نیز به شدت تحت تأثیر فردوسی دانست و بیان داشت: بوستان به تقلید از شاهنامه و به همان لحن بحر گفته شد؛ در واقع بوستان خردنامه بعد از اسلام است و سعدی می‌خواهد یک شاهنامه و خردنامه دیگری خلق کند. علاوه بر این او در جای جای بوستان از فردوسی یاد می‌کند و قهرمانان شاهنامه را به یاد می‌آورد.

این شاهنامه پژوه تاکید کرد: بوستان، شاهنامه 300 سال بعد است و اگر شاهنامه دوران سرفرازی ایران را بیان می‌کند بوستان ناگزیر است که دوران پژمردگی و خستگی مردم ایران را بسراید و به همین دلیل تکیه‌اش روی نصیحت است.
اسلامی ندوشن حافظ را دیگر شاعری دانست که تحت تأثیر فردوسی است و دیوان او را یک شاهنامه کوچک و غزلی خواند و گفت: قدرت در شعر حافظ در عشق خلاصه می‌شود و حافظ می‌خواهد با نیروی عشق زندگی را شایسته زیستن کند.

وی ادامه داد: خورشید و پرتویی که در شاهنامه آن قدر وجود دارد و فرمانرواست در دیوان حافظ به پرتوی جان و نور معنوی تبدیل می‌شود.
وی با بیان نکاتی درباره پیرمغان و طرح این پرسش که پیر مغان کیست؟ اظهار داشت: این نشان می‌دهد که عمر زیادی از او گذشته بود و این عمری بوده که در تراکم تاریخ، تجربه‌های زیادی آموخته است. البته پیرمغان یک موجود خیالی است که از جانب شاعران ایرانی خلق شده است.
کمبود وقت مانع از این شد که محمد علی اسلامی ندوشن، ششمین شاعری را که تحت تأثیر فردوسی بوده است نام برد و او در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: شاهنامه یک واقعه بی‌نظیر در جهان است و هیچ کتابی نیست که بتواند این چنین بر سرنوشت یک ملت مؤثر واقع شود.

• < قبلی
• بعدی >