نام‌آوران ایرانی
دکتر محمدحسن گنجی به روایت دکتر محقق - میراث‌دار جغرافیا
- بزرگان
- نمایش از جمعه, 13 مرداد 1391 09:26
- بازدید: 4141
برگرفته از روزنامه اطلاعات
طلب علمت فرمود رسول حق
گر سفر باید کردن به مثل تا چین
شمار کتاب‌ها و رساله‌هایی که درباره علم جغرافیا به وسیله دانشمندان اسلامی تألیف گشته از صد افزون است. آنان، گاه مطالب جغرافی را در کتاب‌های تاریخی می‌آوردند مانند مطالبی که در کتاب‌های مروج‌الذهب و التنبیه و الاشراف مسعودی و در فارسی در تاریخ گردیزی و تاریخ بیهقی درباره جغرافی درج شده، و گاهی در سفرنامه‌ها و رحله‌ها اشاره به مطالب و مسائل جغرافیایی شده همچون سفرنامه ابودلف و ابن‌فضلان و رحله ابن‌بطوطه و ابن جبیر و در فارسی مانند سفرنامه ناصرخسرو و مانند آن. ولی بیشتر به صورت اثری مستقل در فن جغرافی کتاب تألیف می‌گردید که از مهم‌ترین آن‌ها میتوان از کتاب‌های زیر نام برد: المسالک و الممالک ابن خردادبه، کتاب البلدان ابوعبدالله جیهانی و یعقوبی و ابن‌فقیه همدانی، صورة‌الارض ابن حوقل، الاعلاق النفسیه ابن رسته و احسن التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم مقدسی و بالاخره معجم‌البلدان یاقوت حموی، و در غرب عالم اسلامی نزهه‌المشتاق فی اختراق الآفاق شریف ادریسی و عجائب‌البلدان ابوالفداء و در زبان فارسی حدودالعالم من‌المشرق الی المغرب. کتاب‌های تاریخ محلی نیز از منابع مهم جغرافیایی به شمار می‌آیند که از میان آن‌ها میتوان از تاریخ بغداد خطیب بغدادی و تاریخ مکه ازرقی و فاکهی و تاریخ نیشابور حاکم و در فارسی از تاریخ بخارا اثر نرشخی و تاریخ قم حسن‌بن محمد قمی و فارسنامه ابن بلخی و ده‌ها نظیر آن نام برد. جغرافی‌دانان اسلامی در گردآوری اطلاعات روش و طریقه علمی را به کار می‌بستند و از هر فرصتی برای جمع کردن اخبار مربوط به شهرها و روستاها استفاده می‌کردند. ابن‌الفقیه همدانی می‌گوید من با هر کسی که ملاقات می‌کردم از شهر و وطن او و آنچه که مربوط به مردم و اجتماع آنان بود سؤال می‌کردم. مقدسی می‌گوید برای این که مردم به من اعتماد کنند و به آسانی اخبار شهر و دیارشان را در اختیارم بگذارند در طی سفرهایم با سی و شش اسم خود را معرفی کرده‌ام.
پس از تاسیس دارالفنون به وسیله امیرکبیر این اندیشه پیدا شد که این علم فراموش شده دوباره احیا گردد. از این روی، نخست از معلمان خارجی استفاده شد و سپس دانشمندان ایرانی همچون میرزاعبدالغفار نجم‌الدوله (نجم‌الملک) و مهندس عبدالرزاق بغایری و مهندس محسن مسعود انصاری ـ که میتوان از آنان به عنوان پیشروان علم جغرافی و نقشه‌کشی در عصر جدید یاد کرد که با کوشش و دلسوزی خاصی به این امر مهم پرداختند. دکتر محمدحسن گنجی، استاد ممتاز دانشگاه تهران، از پیشکسوتان این علم در زمان معاصر است. او نه‌تنها آشنایی با میراث کهن این علم دارد بلکه از افراد انگشت‌شماری است که در جریان علمی بین‌المللی جغرافیا و مسائل مرتبط به آن قرار گرفته است. دبیران و استادیاران و دانشیاران و استادان جغرافی در سراسر کشور از این موهبت عظما برخوردار بوده‌اند که از محضر استاد توانا و فاضلی همچون دکتر گنجی استفاده کرده و از سرچشمه فضل سرشار و بحر زخار علمی او بهره‌مند گشته‌اند و این از افتخارات دانشگاه تهران است که متجاوز از شصت سال از وجود پربرکت استاد دکتر گنجی برخوردار بوده و دانشگاه ادبیات به وسیله او کسب ارزش و اعتبار کرده است.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، که تجلیل و تعظیم بزرگان علم و دانش و ادب این کشور را وجهه همت خود ساخته بود، بسیار مفتخر بود که برای این استاد فرهیخته مجلس بزرگداشت برپا دارد. ای کاش انجمن از امکاناتی برخوردار بود که می‌توانست هفته‌ای یک بار چنین مراسمی برگزار کند تا نسل جوان از انفاس قدسیه این بزرگان بهره‌مند گردند و گام خود را جای گام آنان نهند تا ستاره درخشان این مرز و بوم بیش از پیش تابان و فروزان گردد.
