ایران‌بوم

دکتر احسان نراقی پس از یک دورۀ چندین ماهه بیماری سرانجام در ساعت سه نیمه شب یکشنبه دوازدهم آذرماه به علت « نارسایی عروق کرونر» در منزل مسکونی‎اش در کنار همسرش آنژل عرب شیبانی درگذشت.

احسان نراقی متولد ۱۳۰۵ بود. در خانواده‎ای فرهنگی و اهل قلم و کتاب بزرگ شد. پدرش حسن نراقی نویسنده چندین کتاب از جمله « مشروطه در کاشان» و… بود و مادرش از بنیان‎گذاران مدرسه دخترانه در کاشان. احسان نراقی از دبیرستان دارالفنون دیپلم گرفت و پس از گذراندن کنکور وارد دانشکدۀ حقوق شد. پدرش او را به علت فعالیت‎های سیاسی در پایان سال اول به خارج فرستاد. در دانشگاه ژنو در دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی ثبت نام کرد.و این مصادف است با سال ۱۳۲۶٫ ژان پیاژه از استادان معروف سوئیسی بود که نراقی از زمرۀ دانشجویان مورد علاقه‎اش بودو در سال ۱۳۳۱ پس از اخذ لیسانس و گذراندن امتحانات دورۀ دکتری به ایران بازگشت و در مرکز آمار ایران به تدریس مشغول شد. و در پاییز سال ۱۳۳۴ به همراه چند نفر دیگر از جمله مهندس قندهاریان و مهندس حسین ملک به عنوان افرادی که از نظر سیاسی نامطمئن‎اند از مرکز آمار ایران اخراج شدند. در دسامبر ۱۹۵۴ مجدداً عازم خارج از کشور شد. و به پاریس رفت و در مؤسسه تحقیقات دموگرافی که آلفرد سووی ایجاد کرده به تدریس پرداخت . و اولین تماس با سازمان یونسکو در سال ۱۹۹۵ ایجاد شد. رسالۀ دکتری احسان نراقی تحلیل وقایع یکصد و پنجاه سال تاریخ معاصر ایران بود. در دوران اقامت و دانشجویی در سوئیس در « انجمن دانشجویان ایرانی» ژنو فعال بود و برای ملی شدن صنعت نفت از دکتر مصدق حمایت می‎کرد.

دکتر نراقی در زمینه تحقیقات به مطالعۀ تطبیقی در آمار کشورهای ایران و مصر و شمال آفریقا و ممالک خاورمیانه روی آورد که نتیجۀ آن رساله‎ای شد با عنوان « یک پژوهش تئوریک دربارۀ روش‎های علمی مطالعۀ جمعیت در کشورهایی که آمار کافی ندارند و یا فاقد آمارند». این رساله در بهار ۱۳۳۵ نوشته شد و در سال ۱۳۳۹ توسط دانشگاه سوربن به چاپ رسید. بعد از انتشار این رساله، « انجمن جهانی مطالعۀ علمی جمعیت » یک جایزۀ بین‎المللی مطالعۀ جمعیت به نراقی داد که برود به هر کشور و هر دانشگاهی که مایل هست به تحقیق بپردازد. در همین ایام با لویی ماسینیون آشنا شد که هفته‎ای یک بار در محضرش حاضر می‎شد. و در این دوران به پیشنهاد یونسکو کار مطالعاتی « دربارۀ عشایر خاورمیانه» را آغاز کرد و به مصر، سوریه، لبنان، عراق و اردن سفر کرد. دکتر احسان نراقی طی سالهای بعد به ایران آمد و همراه دکتر غلامحسین صدیقی در بنیان‎گذاری مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی همکاری کرد. و در طی سالها مدیر مؤسسه بود. دکتر نراقی همچنین دو دورۀ کامل مشاور عالی مدیر کل یونسکو، فدریکو مایور بود.

از آثار او می‎توانیم به کتابهای : ۱) علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن ـ چاپ اول ۱۳۴۴ . انتشارات دانشگاه تهران ۲) جامعه، جوانان ، دانشگاه ، دیروز، امروز و فردا ـ چاپ اول ۱۳۵۰ ـ انتشارات کتابهای جیبی ۳) غربت غرب ـ چاپ اول ۱۳۵۳ . انتشارات امیرکبیر ۴) آنچه خود داشت … چاپ اول ۱۳۵۵ . انتشارات امیرکبیر ۵) طمع خام ، چاپ اول ۱۳۵۶٫ انتشارات توس ۶) آزادی ، حق و عدالت ( گفتگوی اسماعیل خویی با نراقی ) چاپ اول ۱۳۵۶ . ۷ ) از کاخ شاه تا زندان اوین ـ چاپ اول ۱۳۷۲ . انتشارات رسا و چندین کتاب به زبان فرانسه و انگلیسی. دکتر نراقی در سالهای اخیر بیشتر به نگارش خاطرات خود مشغول بود.

از ویژگی‎های دکتر نراقی، صفت ایران دوستی او بود که به غایت در تمامی زندگی او به چشم می‎خورد، به ویژه در عرصۀ بین المللی . هنگامی که سرزمین ما آماج حملات زمینی و هوایی صدام حسین بود، او یونسکو را بر آن داشت به خاطر حفظ میراث فرهنگی این حملات را محکوم کند و چندین بار مدیر کل وقت یونسکو به اهتمام دکتر نراقی از ایران دفاع کرد. و در سایر موارد که صحبت از منافع ملی ایران بود همواره در صف اول حاضر می‎شد. بسیار خوش قلب بود. هیچ‎گاه بدخواهی کسی را در او ندیدم و ندیدیم. اگر ناراحتی و گرفتگی و آزردگی برایش پیش می‎آمد به سرعت فراموش می‎کرد. بسیار اهل « دستگیری » بود. به خصوص برای دانشجویان و اگر استعدادی می‎یافت دست به هر کاری می‎زد که آن دانشجو به جایگاهی به باید برای ادامۀ تحصیل پیدا کند برسد. غالباً به داد و یاری کسانی می‎رفت که هر دلیلی دیگر مورد توجه نبودند و در این کار اصرار می‎ورزید. خودش این حال را بیش از هر کس تجربه کرده بود. با جوانان بسیار زودجوش بود و این هنر را داشت که زبان آنها را می‎فهمید. هیچ استاد پیری را ندیدم که به اندازۀ دکتر نراقی با جوانان نشست و برخاست داشته باشد. انعطاف‎‌پذیری یکی دیگر از ویژگی‎های دکتر نراقی بود. تحمل شنیدن نظر مخالف خود را داشت و به همین دلیل علاقمند به گفتگو بود و از انتقاد و شنیدن نظرهای متفاوت با خود هراسی نداشت و از آن استقبال می‎کرد. فروتنی ذاتی و واقعی او آنقدر جذابیت داشت که محفل گرم و دلنشین او را همواره ترجیج بدهیم. یادش گرامی باد و خاک بر او گوارا.