ایران‌بوم

شاهنامه شاه طهماسب، نفیس‌ترین نسخه از شاهنامه فردوسی است که تاکنون تصنیف شده است. این اثر با ‌٢٥٨ مجلس نقاشی از اساطیر و داستان‌های شاهنامه و یک‌هزار و ‌٢٠٠صفحه از منظومه‌ی حماسی شاهنامه به خط نستعلیق مجموعه بزرگی از انواع هنرهای ایرانی به‌شمار می‌رود. تاریخ آغاز شاهنامه‌ی طهماسبی به دوره‌ی سلطنت شاه اسماعیل صفوی، - دو سال قبل از فوت شاه اسماعیل صفوی در٩٣٠ هـ.ق - باز می‌گردد. پس از مرگ شاه اسماعیل، پسرش طهماسب اول (٩١٩ تا ٩٨۴ هـ.ق، که در زمان آغاز سلطنتش١١ سال سن داشت) کار را دنبال کرد.
این شاهنامه پس از تکمیل، مدت حدود چهل سال (از ٩۴۶، سال احتمالی تکمیل شاهنامه تا ٩٨٢ هـ.ق سال خروج آن از ایران) در دربار صفوی باقی ماند.

در سال ٩٨٣ هـ.ق سلطان سلیم دوم در دربار عثمانی زمام امور را به دست گرفت. در همین سال شاه طهماسب صفوی به منظور تحکیم روابط و حفظ مناسبات سیاسی و نیز به منظور تبریک ِ به تخت نشستن سلطان سلیم دوم، هیأتی به دربار عثمانی اعزام داشت. به گفته‌ی بوداغ قزوینی در “جواهر الاخبار” این هیأت به سرپرستی شاه‌قلی، حاکم ایروان، مرکب از ٣٢٠ نفر از مقامات دربار و ۴٠ نفر بازرگان بوده است که هدایایی با تعداد اغراق‌آمیز ١٩ هزار شتر با خود حمل می‌نموده‌اند. این هدایا شامل قرآن‌های تذهیب شده، دیوان‌های مُصوَّر، قالی، جواهرات و پارچه‌ی زربفت بوده است. به احتمال زیاد این شاهنامه‌ی نفیس در همین سال (٩٨٣ هـ.ق) از کتابخانه‌ی شاهی صفویان خارج و به همراه سایر هدایا به دربار عثمانی اهدا شده است.

این اثر نفیس تا اوایل قرن نوزدهم در دربار عثمانی بوده و دیگر خبری از آن به دست نیامده تا این که در سال ١٩٠٣ م./ ۱۲۸۲ خ. در نمایشگاه آثار هنر اسلامی موزه‌ی هنرهای تزیینی پاریس به نمایش گذاشته می‌شود. صاحب آن در این زمان “بارون دو روچیلد” است. سال ‌١٩٥٩ میلادی آرتور هوتن، بازمانده‌ی کارخانه‌های بلورسازی کورنینگ آن ‌را از نوه بارون روچیلد خریده و شاهنامه طهماسبی در محافل هنری اروپا به ”شاهنامه هوتن“ تغییر نام می‌دهد.

هوتن سال ‌١٩٧٠ برای رهایی از بدهی مالیاتی، ‌٧٨ صفحه از این شاهنامه را به موزه‌ی متروپولیتن هدیه می‌کند. اواسط دهه ‌١٩٧٠، نامه‌ای به دولت ایران می‌نویسد و پیشنهاد می‌کند باقی نسخه را به قیمت ‌٢٠ میلیون دلار به ایران بفروشد اما گویا دولت ایران که در آن زمان دچار کمبود منابع ارزی است، موفق به خرید بقیه‌ی نسخه‌ها نمی‌شود.

پس از آن هفت مجلس از نقاشی‌های شاهنامه در حراج کریستی لندن به قیمت ‌٣/١ میلیون دلار حراج می‌شوند. چند سال بعد، ‌٤١ نقاشی در گالری اگینو در لندن فروخته می‌شوند و از آن میان تنها یک نسخه برای موزه‌ی تازه‌ تأسیس رضا عباسی خریداری می‌شود.

پس از آن هوتن برگ‌های باقی مانده از شاهنامه طهماسبی را به‌طور امانی به بانک لویدز لندن می‌سپارد و از کریستی می‌خواهد آن‌ها را هم حراج کند. حراجی کریستی هم در طی دو سال ‌١٤ برگ از اوراق شاهنامه را می‌فروشد و در نهایت همزمان با درگذشت هوتن، از ‌٢٥٨ مجلس نقاشی های نسخه، تنها ‌١١٨مجلس باقی‌مانده است. سال ‌١٣٧٢ دولت ایران با پیشنهاد فرزند هوتن که بنا به وصیت پدر مامور فروش شاهنامه طهماسبی شده است، موافقت می‌کند و برای بازپس‌گیری این شاهنامه یکی از تابلوهایی را که در ایران قابل نمایش نبوده، با ‌١١٨ برگ از شاهنامه طهماسبی معاوضه می‌کند؛ براسای این توافق تابلوی زن شماره سه دکونینگ به‌خانواده هوتن داده می شود و ‌١١٨ برگ باقی‌مانده از شاهنامه‌ی طهماسبی، به ایران بازمی‌گردد.