ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ دژشهر "زیویه" که از آن به عنوان مهمترین اثر پیش از هخامنشی کردستان یاد می‌شود، همچنان در پیچ و خم مشکلات اداری و تغییر مدیریت بلاتکلیف مانده است. تاکنون طی 16 ماه سه مدیر در این اثر مهم تاریخی تغییر کرده‌اند و این در حالی است که رانش تالار ستون‌دار آن ادامه دارد و پلکان‌های این دژ در حال تخریب هستند.

به گزارش CHN دژ باستانی زیویه روی تپه‌ای در حاشیه روستای زیویه قرار دارد که در سال 1947 میلادی به‌طور اتفاقی کشف شد. از حفاری‌های این تپه، که بیشتر در گذشته و به‌طور غیرمجاز صورت گرفته‌ بود، اشیاء زیادی به دست آمده که بعضی از آن‌ها در موزه‌های داخلی و بسیاری هم در موزه‌های خارج از کشور نگهداری می‌شوند.

ازجمله اشیاء به‌دست‌آمده، قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیری روی آن‌ها حک شده‌است. گردن‌بند طلا و سر عقاب طلائی از دیگر نمونه‌های اشیاء کشف‌شده تپه زیویه هستند.

پس از آن‌که کاوش‌های باستان‌شناسی قلعه زیویه در سال 1387 به طور کامل متوقف شد، این دژ به حال خود رها شده و پس از مدتی دوباره مورد پیگرد و مرمت قرار گرفت. اما تلاش‌هایی که به آهستگی آغاز شده بود تا این دژ باستانی را از حالت نیمه مخروبه و در حال تخریب نجات دهد به دلایل نامعلوی درگیر تغییرات مدیریتی شد.

هرچند بارها درباره وضعیت اضطراری دژشهر زیویه اخطار داده شده است اما طی 16 ماه گذشته نه تنها کار چندان جدی برای زیویه انجام نگرفته که شاهد تغییر سه مدیر هم بوده است. امیر ساعدموچشی، دانشجوی دکترا باستان‌شناسی از دانشگاه تهران، زاهد کریمی، فوق لیسانس باستان‌شناسی از دانشگاه آزاد ابهر و محمد حسینی، لیسانس مرمت اشیاء تاریخی از جمله مدیرانی بودند که طی 16 ماه گذشته تغییر کرده‌اند.

پایگاه میراث فرهنگی زیویه تنها به این اثر تاریخی محدود نمی‌شود و غار کرفتو نیز در امتداد فعالیت‌های این پایگاه قرار دارد. این درحالی است که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی وضعیت این غار باستانی که گفته می‌شود بیش از 10 هزار سال قدمت دارد بحرانی بوده و هنوز به درستی مورد رسیدگی و حفاظت قرار نگرفته است.

دژشهر یا همان قلعه زیویه که تاریخ معماری آن را به مانایی‌ها مربوط می‌کنند، بارها مورد کاوش‌های باستان‌شناسی قرار گرفته است. تپه نخستین بار به منظور حفاری تجاری و خروج اشیاء قیمتی از این قلعه باستانی به مدت 8 سال مورد کاوش قرار گرفت. این کاوش ها که از سال 1325 تا 1332 به طول انجامید بخش هایی از این محوطه باستانی را تخریب کرد.

پس از آن در سال 1355 تا 1357 دو فصل کاوش در این قلعه توسط باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی "نصرت الله معتمدی" انجام گرفت و پس از انقلاب به مدت 15 سال این قلعه به حال خود رها و سپس در سال 1373 تا 1377 دوباره کاوش‌ها از سر گرفته شد و به مدت 5 فصل به سرپرستی معتمدی کاوش شد.

با بروز مشکلاتی برای معتمدی در ادامه نیز این کاوش‌ها به سرپرستی سیمین لک‌پور از سال 1387 تا 1382 ادامه داشت و در این مدت سطوح مختلف این قلعه به ابعاد 5 هزار متر مربع به همراه اشیاء فلزی و معماری کشف شد.

در کاوش‌های انجام گرفته در این قلعه بخش‌های مختلفی از آن از جمله تالار ستون دار و اطاق‌های متعدد قلعه نمایان و این قلعه به یکی از آثار باستانی مهم ایران بدل شد.

در سال 1384 پس از آن‌که مدیریت وقت میراث فرهنگی ادامه کاوش‌های را به زیان این قلعه دید، فعالیت‌های باستان‌شناسی آن متوقف شد اما قلعه نیز به حال خود رها شده و تخریب‌ها آغاز شد.

به گفته باستان‌شناسان بخشی از حفریات پیشین به کالبد معماری دژ آسیب رسانده بود. خاکبرداری در پوسته خارجی دژ و شالوده آن موجب رانش بخشی از سازه‌ها شد که نیاز به استحکام‌بخشی اضطراری دارد. پیش از این کامیار عبدی باستان‌شناس متخصص دوره پیش از هخامنشی و آغاز هخامنشی فعالیت‌های علمی خود را برای جلوگیری از این رانش آغاز کرده بود که به دلیل تغییر مدیریتی متوقف ماند.

در حال حاضر و با تغییر سه مدیر دیگر این رانش‌های به ویژه در جبهه شمالی دژ ادامه دارد و تالار ستون‌دار زیویه را که یکی از بخش‌های مهم قلعه است را تهدید می‌کند.

پیش از این عبدی گفته بود که دیوار شمالی این تالار مدتی قبل ریخته و 4 تا 6 متر هم خاک روی آن را فرا گرفته بود. در کاوش‌های قبلی کف تالار و داخل آن حفاری شده بود که همین امر باعث سست شدن تالار شده است. بر همین اساس رانش تالار شروع می‌شود و پایه ستون‌ها از جای خود حرکت کرده و چندین ترک نیز در کف تالار به وجود می‌آید.

حفاری زیر تالار ستون‌دار که سال‌ها قبل انجام شده بود به منظور شناسایی ادامه خشت‌های کف تالار بود. اما ترانشه 2 در 18 متری که به این منظور باز شده بود و عدم مرمت به موقع آن باعث شد تا کف تالار سست شده و شروع به حرکت کند.

این تالار اکنون در وضعیت اضطراری قرار گرفته و رانش آن همچنان ادامه دارد. از تالار ستون‌دار زیویه به عنوان یکی از مهمترین معماری‌های پیش از هخامنشی یاد می‌شود.

از سوی دیگر و تغییر مدیریت ناگهانی پایگاه زیویه و کرفتو، مدیر کل میراث فرهنگی استان کردستان در مصاحبه‌ای اعلام کرد که مدیر جدید به زودی همه مشکلات و خرابی‌های زیویه را برطرف می‌کند. اما هنوز زمان زیادی از این گفته نگذشته بود که ساعدموچشی جای خود را به کریمی داد.

دژشهر یا همان قلعه زیویه اثری نیست که مدام دچار تغییر مدیریتی شود. جابجایی مدیران در این اثر باعث تخریب بیشتر آن می‌شود. از سوی دیگر دوره تاریخی زیویه، از جمله دوره‌های تاریک باستان‌شناسی است که نیاز به متخصص و کارشناس این حوزه دارد.

در زمان تغییر سه مدیر کارهایی صورت گرفت که چندان این قلعه تاریخی را از روند رو به تخریب نجات نداد. از جمله این اقدامات می‌توان به پی‌کنی انبار اشیاء در بخش غربی دفتر پایگاه اشاره کرد که به حال خود رها شده و شاید در وضعیت فعلی قلعه زیویه، از الویت‌ها نبوده است.

اما از سوی دیگر گفته می‌شود که 50 تن آجر و لوله پولیکا برای این قلعه خریداری و در شمال تپه دپو شد.
گفته می‌شود که این وسایل خریداری شده مدت‌هاست که کنار زیویه رها شده‌‌اند و کاری صورت نگرفته است.

از سوی دیگر بخش‌هایی از قلعه به تازه‌گی با پوشش خشتی مورد حفاظت قرار گرفته‌اند که با توجه به وضعیت بحرانی قلعه، این قبیل مرمت‌ها موقتی است.

در این میان به گفته یکی از کارشناسان میراث فرهنگی در سال 1387 آزمایشگاه زیویه با خرید بیش از 90 درصد لوازم آزمایشگاهی تجهیز شد که البته تا کنون استفاده‌ای از این لوازم نشده و مواد فرهنگی زیویه خاک می‌خورند.

غار کرفتو؛ بلاتکلیف با 10 هزار سال قدمت
غار کرفتو که بخش دیگری از پروژه پایگاه میراث فرهنگی زیویه است نیز وضعیتی بهتر از زیویه ندارد. این اثر باستانی هم قربانی تغییر مدام مدیریتی شده است.

در حال حاضر دیوار شمالی کرفتو آسیب دیده و بخشی از آن هم تخریب شده است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی این دیوار نیاز به مرمت فوری و اضطراری دارد.

از سوی دیگر این غار که یکی از قطب‌های گردشگری کردستان محسوب می‌شود، فاقد روشنایی در بخش‌هایی از آن است. در حال حاضر سیستم برق رسانی داخل غار فرسوده و نامناسب و بیشتر فضاها فاقد لامپ و روشنایی بوده و کابل‌ها از بین رفته است.

اما از این‌ها هم بگذریم، وضعیت زباله‌دانی شدن کرفتو به چشم می‌خورد. به علت کمبود نیرو این غار 10 هزار ساله به زباله‌دانی تبدیل شده و در بخش‌هایی از آن دپو زباله را می‌توان دید.

از دیگر مشکلات کرفتو تبدیل شدن این غار به تخته سیاه گردشگران است. از سال‌ها قبل گردشگران به رسم یادگاری روی دیوارهای این غار یادگاری نویسی کردند و تخریب‌های گسترده‌ای به وجود آمده است. قرار بود که این یادگاری‌نویسی‌ها پاک شوند اما هنوز هم به وضوح می‌توان تمامی آن‌ها را خواند.