زیست بوم
حضور بی‌برنامه گردشگر، انقراض لاک‌پشت پوزه عقابی را شتاب می‌بخشد
- زيست بوم
- نمایش از چهارشنبه, 06 مرداد 1389 10:18
- بازدید: 2371
در سواحل خلیج فارس حدود 50 کیلومتری شهر قشم در روستای شیب دراز لاک پشت پوزه عقابی که در خطر انقراض جهانی قرار دارد، هرساله در فصل خاصی برای تخم گذاری به این ساحل می آید.
طی سال های گذشته با حمایت «کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی سازمان ملل متحد» و سازمان منطقه آزاد قشم و با همکاری جامعه محلی ، این لاک پشت ها مورد حفاظت قرار گرفتند.
پس از آن پروژه‌ای جهت سامان دهی حضور گردشگران ، زونینگ منطقه وآموزش جامعه محلی به تصویب رسید. درسال های اولیه پس از آغاز پروژه های حفاظت واکوتوریسم روستای شیب‌دراز، تنها کسانی به این منطقه می آمدند که با اهمیت پروژه و تلاش هایی که از سوی جامعه محلی ، مسئولین پروژه و حامیان پروژه صورت می گرفت ، کاملا آشنا بودند.
درنتیجه تورهای طبیعت گردی هم معمولا با سرپرستی راهنمایانی به منطقه راه می یافتندکه خود دوره های راهنمایان طبیعت گردی را گذرانده بودند . درنتیجه می توان گفت در آن زمان که هنوز آگاهی عمومی در باره این منطقه وجود نداشت ، بیشتر افرادی که به ساحل شیب دراز می آمدند؛ تا حد لازم اطلاعات کلی را در مورد حساسیت های منطقه ، ظرافت ها و تلاش هایی که انجام شده است داشتند .
به تدریج در پی تبلیغات فراوان به ویژه از طریق صدا و سیما و با پخش فیلم های مستندی در مورد لاک پشت پوزه عقابی، گروه های دیگری از عموم مردم در سراسر کشور نیز با چنین لاک پشت هایی آشنا شدند و متاسفانه اطلاعات ارائه شده در این برنامه ها و فیلم ها فقط در همین حد بود که چنین لاک پشت هایی برای تخم گذاری به ساحل می آیند!
درنتیجه به دلیل اطلاع رسانی ناقص ، بینندگان این مستندها از سایر مسائل مرتبط با موضوع، نظیر حساسیت های منطقه ، و محدودیت های زمانی و مکانی برای تخم گذاری و ادامه بقای این موجودات آسیب پذیر همچنان ناآگاه مانده اند.
برخی از این محدودیت ها و حساسیت ها که می بایست هر توریست پیش از سفر به این منطقه بداند آن است که لاک پشت ها تنها شب ها برای تخم گذاری می آیند آنهم از 15 اسفند تا اوایل اردیبهشت، که این دوره زمانی اهمیت خاصی دارد. زیرا لاک پشت ها در سایر مواقع و در هر شرایطی قادر به تخم ریزی نیستند .
یک توریست یا مسافر پیش از سفر به این منطقه باید بداند که به جز این زمان و آن هم در شب هایی خاص ونه هرشب ،بسته به شرایط مختلف از جمله شرایط جوی هیچ لاک پشتی به ساحل نمی آید.
اما به دلیل عدم اطلاع رسانی در باره این نکات در برنامه های تبلیغاتی، مردمی که حتی صبر و حوصله شنیدن توضیحات راهنمایان محلی را - که در طول مدت نوروز در محل مستقر هستند – ندارند، مسلما ملاحظات منطقه را جدی نمی گیرند.
نکته دیگر در این باره مسئله آموزش فرهنگ سفر است. بسیاری از مردم در سفر به مناطق مختلف طبیعی، انتظار دارند همه نوع خدمات رایگان برای اقامت ، استفاده از آب شیرین ، حفظ امنیت ،پاکیزگی محیط زیست و... را دریافت کنند ، اما درمقابل به ندرت حاضر به پرداخت هزینه این خدمات می شوند.
درنتیجه درمیان این مسافران، تنها کسانی برای حضور خود در طول سفر حاضر به پرداخت هزینه هستند که با اهمیت حفاظت و تلاش های مردم محلی برای حفاظت آشنا هستند.
افرادی که برای مشاهده لاک پشت در فصل تخم گذاری می آیند هر نفر ملزم به پرداخت هزار تومان ورودیه هستند . علاوه بر این مبلغ دو هزارتومان نیز بابت خدمات مختلف نظیر نصب چادر و پارکینگ و مانند آن دریافت می شود، این مبالغ صرف تامین هزینه هایی می شود که در پروژه حفاظت و اکوتوریسم مورد نیاز است. هزینه هایی که شامل حقوق مردم محلی که شبانه روز در سایت فعالیت می کنند و نیز تامین آب ، برق می شود . همچنین بخشی از این پول باید صرف جمع آوری زباله های مردم شود . زیرا حجم این زباله ها به حدی است که در تمام طول شبانه روز به حضور و فعالیت افرادی نیاز است تا زباله هایی را که توسط توریست ها مرتبا در محیط رها می شود، جمع آوری کند. اما به رغم همه این ضرورت ها، به دلیل فقدان فرهنگ سفر و آگاهی کافی مقاومت های زیادی از طرف بسیاری از گردشگرانی که به منطقه می آیند، صورت می گیرد تا به نحوی از پرداخت همین اندک هزینه مالی هم خودداری کنند.
از مشکلات مهم دیگر در زمینه اجرای تورهای اکوتوریستی به جزیره قشم، مسئله حمل و نقل و تسهیلات مسافرتی برای رفت و آمد مسافران به منطقه است .با توجه به این که قطار از نظر امنیت سفر و نیز از نظر آلودگی هوا و سایر زیان های محیط زیستی و نیز از نظر قیمت بلیت و هزینه سفر نسبت به سایر وسایل حمل و نقل ، بهتر و مقرون به صرفه است ، این وسیله بهترین گزینه برای سفرهای طبیعت گردی به قشم محسوب می شود .
اما متاسفانه به دلیل سفر بی رویه و خارج از ظرفیت و فقدان تسهیلات کافی برای حمل و نقل مسافر با قطار ، تهیه بلیت در فصل و زمان مناسب برای چنین تورهایی کاری بسیار سخت و گاهی غیرممکن است .( نمونه بارز آن چندین تور طبیعت گردی بود که مسئولین آن قصد داشتند با قطار این سفرها را اجرا کنند که اکثر این تورها به علت عدم امکان تهیه و تمام شدن بلیت ها، کنسل شد)
این موضوع خود سبب محرومیت و حضور کمتر طبیعت گردان برخوردار از فرهنگ طبیعت گردی و دوستدار محیط زیست می شود، که حضور آن ها در حمایت از این پروژه ضروری است و درمقابل سبب حضور انبوه مسافرانی می شود که به دلیل ناآگاهی سبب تحمیل فشارها بر طبیعت منطقه می شوند.
برای حل این مشکل مهم ترین گام توجه و تمرکز بر رویکردهای سیستمی و جامع است. به نحوی که تمام گروه ها و افراد درگیر درموضوع را از تورگردان ها و موسسات گردشگری گرفته تا مسافران و افراد محلی همه را در بر بگیرد.
با توجه به چنین ضرورتی از آنجا که بر صنعت گردشگری نیز یک نگرش سیستمی حاکم است و اجزای سیستم الزاما باید هماهنگ با یکدیگر حرکت کنند، مسلما اگر بخشی کند تر از سایر بخش ها پیش برود تاثیرش بر سایر اجزا نمود پیدا می کند .
اما با رویکرد سیستمی، اگر ما راهنمایان تور را آموزش دهیم که آنها هم گردشگرانی که در تورشان ثبت نام کرده اند را آموزش دهند ، آژانس داران هم توجیه شوند که برای این گونه سفر ها باید برنامه ریزی ویژه ای داشته باشند ، جامعه محلی را نیز با آموزش های لازم برای تامین امکانات و خدمات، به طور اصولی و به روش های صحیح آماده کنیم و.... الزامی است که میزان ورود و خروج توریست ها به منطقه هم به تناسب ظرفیت و توان میهمان پذیری هر منطقه و محدودیت های طبیعی و اکولوژیکی آن تحت کنترل و نظارت باشد.
ولی وقتی گروهی به صورت انبوه و بدون توجه به اهمیت زیستگاه لاک پشت یا هر جانور و گیاهی و یا به طور کلی طبیعت و محیط زیست به یک منطقه هجوم بیاورند بسیاری از زحمات فعالین و تلاش های انجام شده تحت تاثیر قرار می گیرد و ممکن است نتایج منفی هم به بار آورد.
بنابراین بر اساس چنین رویکردی ضروری است که درمورد فرهنگ سفر در عموم مردم و مسافران به مناطق مختلف، بسته به محدودیت ها و ظرفیت طبیعی هر منطقه برنامه ریزی کرد.
این مشکل فقط در سایت لاک پشت ها وجود ندارد در تمام کل ایران ما با معضل عدم رعایت اصول اساسی گردشگری ازسوی مردم و گردشگران مواجه هستیم. معضل زباله در جنگل ها و کوهستان ها یا سواحل، بارزترین نمونه ها ازاین مشکل یعنی عدم رعایت اصول اولیه گردشگری از سوی گردشگران و مردم است.
این نوع آموزش ها باید به طور مداوم و پیوسته به زبان ساده و گویا در تمام مقاطع و تمام افراد با گروه های سنی صورت پذیرد. چون مردم با هر میزان درآمد و تحصیلات و سطح فرهنگی عموما سالی یکبار حداقل سفر می روند ، بنابراین برنامه ریزی برای فرهنگ سازی آنها به این منظور که چگونه باید سفربرویم و چه ملاحظاتی را باید رعایت کنیم امری ضروری است. درغیر این صورت و در شرایط ادامه این حجم انبوه سفرها دیگر طبیعت بکری و یا جاذبه طبیعی در مناطق مختلف توریستی برای سیر و سفر برای استفاده مردم وجود نخواهد داشت.
درسال های گذشته باوجود تلاش های بسیار از سوی گروه های فعال زیست محیطی، حتی در آگاهی دادن به عموم مردم و مسافران برای رها نکردن زباله درمحیط های طبیعی چندان موفق نبوده ایم. چه رسد به این که به آنها آموزش دهیم که چگونه زباله کم تر تولید کنیم ، چه محصولاتی بخریم که بسته بندی های آنها به محیط زیست کمتر آسیب می رساند ، چگونه حجم زباله های تولیدی در طبیعت خود را به حداقل برسانیم ، چگونه آب کمتر مصرف کنیم ،و در مراحل بالا تر اینکه آرامش حیات وحش را بهم نزنیم ، به حقوق مردم محلی احترام بگذاریم ، از سوخت فسیلی کمتر استفاده کنیم و....
درمباحث مربوط به رویکرد های سیستمی درصنعت گردشگری، یکی از برنامه های قابل اجرا برای کاهش فشار ناشی از هجوم توریست ها به مناطق مختلف دریایی در فصل های خاصی از سال، اقدام برای جلب گردشگران در فصل های غیر توریستی است که درواقع به معنی تقسیم آن ها درمناطق مختلف سال است.
چندین سال است مناطق آزاد مانند کیش و قشم با برگزاری جشنواره های تابستانی و تخفیف های ویژه در این موضوع تلاش می کنند ولی آنها هم به تنهایی از عهده این مسئله برنخواهند آمد مگر رسانه ها به گونه ای جدی تر و مستمر به کمک آنها بیایند.
بدیهی است در صورتی که با فرهنگ سازی صحیح بتوانیم توزیع گردشگران را در مناطق مختلف بجای تمرکز بر تعداد محدودی از مناطق ایجاد کنیم، می توانیم گامی جهت کاهش فشار و استرس بر مناطق مختلف کشور در فصل های مختلف سال نظیر فشار بر سواحل جنوب در فصل های سرد و فشار بر سواحل شمال در فصل های گرم سال برداریم.
بی تردید انتشار مقالات و به ویژه تهیه برنامه های تلویزیونی و با کمک و همکاری سایر رسانه ها ، تلاش های متمرکزی برای کاهش فشارهای حاصل از حضور گردشگران غیر مسئول در طبیعت محسوب می شود.
