زیست بوم
تالاب شادگان؛ زیست‌گاه آلوده برای گردشگری
- زيست بوم
- نمایش از یکشنبه, 15 فروردين 1389 10:14
- بازدید: 3761
برگرفته از خبرگزاری میراث فرهنگی
تالاب شادگان که یکی از مهمترین تالاب‌های بین‌المللی ایران است، در حالی به عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی می‌شود که هنوز مشکلات زیادی این اثر طبیعی و ملی را با مخاطره مواجه کرده و ساکنین همجوار آن از داشتن امکانات رفاهی و شرایط مساعد گردشگری محرومند.
تالاب شادگان در جنوب غربی ایران و در جنوب شهر شادگان از استان خوزستان واقع شده است. این تالاب در همایش تالاب‌های جهان که در سال 1975، در شهر رامسر برگزار شد، به فهرست تالاب‌های بین‌المللی جهان پیوست و از همان تاریخ نیز سه طالاب خورموسی و خورالامیه و شادگان را با نام تالاب شادگان می‌شناسند.
تالاب شادگان وسعتی برابر 400 هزار هکتار دارد و گفته می‌شود که 327765 هکتار از این طبیعت بکر به پناهگاه حیات وحش اختصاص پیدا کرده است. این تالاب با شماره ثبتی 021R006 در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر ثبت شده و تا کنون 152 گونه پرنده و 40 گونه پستاندار که مهمترین آنها دلفین بینی بطری بوده در آن مشاهده شده است.
تالاب شادگان در نزدیکی شهری به همین نام واقع شده که به فاصله‌ای حدود 50 کیلومتر تا شهر آبادان فاصله دارد. در مجاورت این تالاب بین‌المللی روستاهای "سراخیه" و "رگبه" واقع شده که در واقع ساکنین اصلی این تالاب را تشکیل می‌دهند. مردمان بومی این روستا بخشی از زندگی خود را به وسیله تالاب شادگان فراهم می‌کنند که می‌توان آن را به مشاغلی چون شکار پرندگان، صید ماهی و ارائه سرویس‌های قایق سواری و گردش در تالاب برای گردشگران تقسیم کرد.
مردم این دو روستای از ماهی و میگو و پرندگان موجود در این تالاب استفاده می‌کنند . همچنین حیوانات اهلی آنها مانند گاو، گاومیش از گیاهان و نی‌های تالاب بهره برده و در واقع تالاب شادگان علاوه بر ارزش‌های بی‌شمار زیست محیطی، مکانی برای رزق و روزی بیش از یکصد هزار نفر از حاشیه نشینان و روستاییان منطقه است.
از چهارسال قبل تالاب شادگان به عنوان یکی از مناطق مورد اهمیت گردشگری دیده شد و حتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با ایجاد تابلوی بزرگی در محل تالاب اقدام به احداث ایستگاه گردشگری تالاب شادگان کرد. اما این اقدامات در حالی انجام می‌گرفت که مشکلات زیست محیطی این بستر طبیعی آغاز شده بود و مردم روستای سراخیه به عنوان ساکنان اصلی تالاب از داشتن امکانات رفاهی محروم بودند.
در آبان ماه 1383 شهرداری آبادان 35 هزار مترمکعب از زباله‌های نفتی منطقه "گیسی" را از زیر خاک خارج و در تالاب شادگان ریخت. این کار طی عملیات احداث بلوار در منطقه‌ای از آبادان انجام گرفت. در کنار این موضوع می‌توان به بحران‌های زیست محیطی از قبیل عبور و نشت لوله‌های نفت، تخریب بافت گیاهی، ورود کودهای شیمیایی و پسمانده‌های شیمایی و صنعتی و ضایعات کارخانه‌های طرح توسعه نیشکر نیز اشاره کرد.
ورود آب ناشی از فعالیت‌های صنعتی در کارخانه نیشکر به تالاب شادگان از جمله ضایعات مهم زیست محیطی در این تالاب بین‌الملی بود که به تازگی قرار شده تا این آب به داخل خلیج فارس منتقل شود. پیش از این یک کارشناس محیط زیست با اشاره به انحراف آب آلوده نیشکر از تالاب شادگان به بستر خلیج فارس گفته بود با اینکه آب آلوده دریا را هم آلوده می‌کند اما تالاب شادگان و مردم حاشیه نشین اهمیت بیشتری دارند چرا که حیات آنها به شدت در خطر است.
ورود گردشگران به داخل تالاب شادگان از دیگر مشکلات زیست محیطی این تالاب محسوب می‌شود. گردشگران با ریختن زباله‌های خود به داخل تالاب فضای آن را به شدت آلوده می‌کنند و چهره تالاب را دگرگون کرده‌اند. انداختن بطری‌های مصرف شده آب معدنی و نوشابه‌ها و همچنین پلاستیک‌های مصرف شده به داخل تالاب شادگان از جمله مسائل و مشکلات زیست محیطی این تالاب بین‌المللی است.
در میان این مشکلات، خشکسالی، معضل دیگری برای اهالی تالاب شادگان شده است. خشکسالی باعث شده تا آب تالاب پایین رفته و در بخشی از مناطق آن باعث مرگ ماهیان شده است. از طرف دیگر تغییرات اکوسیستمی از قبیل ورود آب‌های آلوده به بستر تالاب نیز باعث مرگ ماهیان و کم شدن تعداد آنها شده است. این مشکلات تا کنون بر معیشت ساکنان تالاب تاثیر به سزایی داشته است.
ورود گرد و غبار اخیر که بیشتر نقاط استان خوزستان را با مشکلات زیادی مواجه کرده، باعث آلودگی آب تالاب شادگان نیز شده است. همچنین گرد و غبار مشکلات زیادی برای اهالی روستانشینان حاشیه تالاب نیز فراهم کرده و حتی در برخی موارد زندگی را برای آنها سخت و طاقت فرسا کرده است.
هرچند اهالی سراخیه و رگبه ساکنان اصلی تالاب شادگان هستند اما توجه چندان به وضعیت زیست محیطی و رفاهی آنها نمی‌شود. وقتی با اهالی روستا صحبت می‌شود از نبود امکاناتی مانند فاضلاب مناسب، آب آشامیدنی و نبودن بهداشت محیطی گله می‌کنند. هرچند به تازگی فعالیت‌هایی برای برطرف کردن وضعیت فاضلاب روستا انجام گرفته اما هنوز اهالی روستای سراخیه منتظر بهبود شرایط و اوضاع زندگی خود هستند.
روستای سراخیه با بافتی سنتی، یکی از روستاهای قابل مطالعه در استان خوزستان است. این روستا به لحاظ مردم‌شناسی از اهمیت زیادی برخوردا بوده و می‌تواند بخشی از فرهنگ بومی منطقه را بازگو کند. اکثر اهالی روستا به زبان عربی صحبت می‌کنند و نسل به نسل در کنار ساحل تالاب شادگان بدنیا آمده و زندگی کرده‌اند.
بر خلاف خیلی از روستاهای کشور که با مشکل مهاجرت جوان‌ها مواجه شده‌اند، اهالی سراخیه روستای خود و زندگی در کنار تالاب را به مهاجرت ترجیح می‌دهند. نه تنها هنوز جوان‌ها در روستا دیده می‌شوند که بسیاری از آنها با ماندن در روستا و ازدواج‌های بومی باعث افزایش جمعیت بومی آن نیز شده‌اند.
معماری روستای سراخیه، هنوز با دستان بومی منطقه ساخته می‌شود و از جهت اهمیت زیادی دارد. این معماری در امتداد معماری سنتی منتطقه بوده و ساکنان روستا با استفاده از مصالحی همچون خشت و گل و نی که تالاب در اختیارشان قرار می‌دهد خانه‌های خود را می‌سازند.
اهالی دو روستای رگبه و سراخیه در دو سوی تالاب شادگان زندگی می‌کنند. به همین علت هنگامی که در میان تالاب حرکت می‌کنید در هر دو طرف، حیواناتی اهلی مانند گاو‌ها و گامیش‌ها را می‌بینید که از گیاهان تالاب برای غذا استفاده می‌کنند. همچنین در طول مسیر و در اطراف تالاب آلاچیق‌های ساخته شده که هم مورد استفاده اهالی و هم مورد استفاده گردشگران است.
ارائه سرویس‌های گردشی به گردشگران از جمله مشاغل اهالی سراخیه شده است. آنها گردشگران با قایق‌های خود به داخل تالاب می‌برند و نقاط مختلف آن را نشان می‌دهند. گشت و گذار در پیچ و تاب تالاب و میان علف‌های خودرو و نیزارها از جمله لذت‌های گردشگری در این تالاب بین‌الملی است. گردشگران هنگام گردش در تالاب می‌توانند حتی پرندگان و حیواناتی را که سال‌هاست در این بستر آبی زندگی می‌کنند را هم ببینند.
با این وصف اما تالاب شادگان برای رسیدن به یک منطقه نمونه گردشگری راه درازی در پیش دارد. این راه نیازمند توجه مسئولان استان و کشور است. در کنار رسیدگی به این تالاب باید به اهالی و ساکنان آن هم توجه داشت. کسانی که اگر روزی روستای خود را ترک بکنند، منجر به مرگ این تالاب ارزشمند می‌شود. امروز ساکنان تالاب شادگان از این تالاب حفاظت می‌کنند و اگر مشکلات زیست محیطی آن بگذارد، به زندگی خود در کنار دیگر موجودات زنده آن ادامه می‌دهند.
