ایران‌بوم

اگر شب بخوابید و صبح بیدار شوید و ببینید پیر شده اید، چه می‌کنید؟ قطعاً قلبتان برای لحظاتی از شدت فشار سنگین می‌شود و نفستان به شماره می‌افتد. حال آن که پیرشدن روند هر روزه و کندی است که هر لحظه اتفاق

می‌افتد، ولی هر صبح که درآینه نگاه می‌کنیم، آن را نمی‌بینیم و از این لحاظ هم قلبمان نمی‌ایستد!

چاق شدن یا اتفاق ناخوشایند دیگر نیز همین است. اگر به یک باره و ظرف چند ساعت پیش بیاید، حتما از شدت ناراحتی بی‌تاب می‌شویم، ولی چون به مرور از کنار آن می‌گذریم، احساس خطر نمی‌کنیم و چه بسا متوجه

هم نمی‌شویم.‏

تولید زباله و آلوده شدن آب و خاک و هوا نیز همین است. ما در هر لحظه و هر شبانه روز در حال دور ریختن خیلی چیزها و تولید زباله و افزایش حجم ضایعات در زمین هستیم، ولی چون اندک اندک این کار را

می‌کنیم، متوجه خطر نیستیم و حتی نمی‌دانیم که اگر زباله‌های تولید شده در خانه خودمان را از یک صبح تا شب جمع کنیم و گوشه خانه روی هم بریزیم، چه تپه زشت و غیر قابل تحملی می‌سازیم!‏

چهره زمین ما هر روز با این تپه‌های آلوده و متعفن، زشت‌تر و زشت‌تر می‌شود و حواسمان نیست که چند سال دیگر یا چند وقت دیگر، به یک باره چشم باز می‌کنیم و از خواب می‌پریم و می‌بینیم که همه چیز زیر آواری

از زباله در حال نابود شدن است!‏

زباله و انواع آن

‎ ‎‏«زباله» یا «پسماند» به مجموعه مواد ناشی از فعالیت‌های انسان و حیوان که از طرف مصرف کننده زائد تلقی می‌شود و به صورت ناخواسته و یا غیر قابل استفاده دور ریخته می‌شوند، می‌گویند. این تعریف به صورت

کلی‎ ‎در برگیرنده همه منابع، انواع طبقه بندی‌ها، ترکیب و خصوصیات مواد زاید است و به 4 دسته کلی زباله‌های‎ ‎شهری، زباله‌های صنعتی، زباله‌های خطرناک و زباله‌های بیمارستانی تقسیم می‌شود.‏

در این میان بخش عمده‌ای از زباله‌های شهری و روستایی، پسماندهای خانگی هستند که بازمانده رفتارهای روزانه ما می‌باشند و به 2 دسته «پسماند ‌تر» و «پسماند خشک» تقسیم می‌شوند.‏

قسمت عمده‌ای از پسماندهای خانگی را باقیمانده‌های غذایی، پسماند سبزی‌ها، پوست و ضایعات میوه و‎ استخوان و ضایعات گوشت و مرغ و ماهی تشکیل می‌دهند که «پسماند تر» به حساب می‌آیند. این پسماندها در‎ ‎

طبیعت قابل تجزیه است و از آن‌ها کودی به نام «کمپوست» تهیه می‌شود که برای مزارع و باغات، مفید‎ ‎است.‏

اما پسماند خشک، پسماندهایی است که در طبیعت پایدارند و تا سالیان سال تجزیه نمی‌شوند که از جمله ‏به کاغذ، پلاستیک، شیشه، فلزات، چوب، منسوجات و نان خشک می‌توان اشاره کرد.‏

تولید روزانه 7 هزار تن زباله در تهران!‏

شهرام فیروزی ـ مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل و مشاور فرهنگی سازمان پسماند شهرداری تهران، از حجم زباله‌های تولید شده توسط شهروندان تهرانی و فرهنگ صحیح مصرف با هدف کاهش تولید زباله به

گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: تولید زباله در شهر تهران حدود 6هزار تا 6هزار و 300 تن در روز است که با زباله‌هایی که از اطراف تهران جمع‌آوری می‌شوند، به 7هزار تن می‌رسد.‏

وی با توجه به ساکنان تهران و نوع رژیم مصرفی مردم و کیفیت صنایع تولیدی و بسته بندی، مقدار پسماندهای خشک را در حال افزایش می‌داند و اظهار می‌کند: اگر چند دقیقه به عرضه مواد دور ریختنی دقت کنید،

می‌بینید که چه حجمی از این مواد در لحظه در تهران تولید می‌شود.

مثلا در گذشته اگر کسی از آشپزخانه‌ای غذا می‌خواست، سفارش او را در ظروف آلومینیومی یا رویین می‌فرستادند و او هم ظرف را بر می‌گرداند. اما حالا برای یک پرس غذای 1 کیلو گرمی، بسته‌بندی در نظر می‌گیرند

که پر است از لیوان و قاشق و چنگال یک بار مصرف و ظرف آلومینیومی و روکش نایلون، یعنی تقریبا برابر با همان حجم غذا، زباله و پسماند خشک!

همین روش مصرف باعث می‌شود روزانه از حجم زباله کم نشود، ولی فرهنگ سازی‌ها و آموزش‌های عمومی می‌تواند این مقدار را به نحوی کنترل کند که افزایش نیابد و یا در مرحله ایده آل، کمتر شود.‏

لزوم تفکیک زباله در منازل

مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پسماند شهرداری تهران می‌گوید: از شهروندان گرامی تقاضا می‌شود زباله‌ها را داخل خانه‌هایشان تفکیک کنند.

شهروندان همچنین اگر پسماندهای حجیمی مانند یخچال و کمد و مبلمان دارند که جایگزین جدید پیداکرده‌اند، با سامانه تلفنی 137 تماس بگیرند تا آن‌ها را از درب منزل جمع‌آوری کنند و اگر قابلیت اصلاح و ترمیم داشته

باشند در شهرداری تهران بهبود یابند و به خانواده‌های نیازمند، بخشیده شوند.‏

پسماندهای الکترونیکی نیز در غرفه‌های سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند تا به صنایع سازنده تحویل داده شوند و قطعات آن‌ها وارد چرخه استفاده و مصرف شود.‏

‏ شهرام فیروزی از مردم می‌خواهد زباله‌های خشک را به خودرو‌های سیار ملودی داری که در کوچه‌ها می‌چرخند یا غرفه‌های ویژه بازیافت در سطح شهر تهران بدهند و لوازم تحریر یا مواد شوینده تحویل بگیرند و نیز

زباله‌های‌تر نیز در مخازن حمل زباله ریخته شوند.‏

وی همچنین اشاره می‌کند شاید همه شهروندان نتوانند چنین کنند یا گاهی فرصت جداسازی مواد دورریختنی را نداشته باشند، اینجاست که خودرو‌های حمل، آن‌ها را تا مرکز دفع و پردازش کهریزک می‌رسانند و با تفکیک

زباله‌های خشک و‌ تر در کارخانجات آنجا، مواد بازیافتی وارد چرخه تولید مجدد می‌شوند و باقیمانده آن‌ها فعلا دفن می‌شوند. اما از آذرماه امسال کارخانه‌ای افتتاح می‌شود که این مواد غیربازیافتی باقیمانده را می‌‌سوزاند و

به انرژی برق تبدیل می‌کند تا به نوع دیگری مورد استفاده قرار گیرند!

بازگشت به سنت‌های گذشته

مشاور فرهنگی سازمان پسماند تهران، برای کاهش تولید زباله از مردم می‌خواهد به برخی روش‌های سنتی که درراستای درست مصرف کردن بوده‌اند، برگردیم و این حجم از زباله را از محیط زیست‌مان دور کنیم.‏

وی سپس به شهروندان توصیه می‌کند: موقع خرید، زنبیل‌های پارچه‌ای و برزنتی و چرخدار با خود ببرید تا نایلون‌های بزرگ خرید حمل نکنید. موقع خرید نان، سفره‌های پارچه‌ای ببرید تا آن را در کیسه‌های پلاستیکی

قرار ندهید.

به جای این که مطالب مختلف را روی لوح‌های فشرده کپی یا نگهداری کنید، از فلش مموری‌ها استفاده کنید که حافظه چندین «سی دی» را دارند و پسماند الکترونیکی شما را کاهش می‌دهند.‏

شهرام فیروزی ادامه می‌دهد: پیگیر اجرای قوانینی هستیم که در گذشته‌های نه چندان دور به عنوان یک فرهنگ در مملکت ما اجرا می‌شده است. مثلا موقع خرید نوشابه یا شیر یا دوغ، وجه گرویی به مغازه دار می‌دادیم و

خرید می‌کردیم و بعد از مصرف، شیشه را برمی گرداندیم و گرویی را می‌گرفتیم. مغازه دار نیز شیشه‌ها را به تولیدکننده می‌داد تا دوباره از آن‌ها استفاده کند.‏

ما از تولیدکنندگان و صاحبان صنایع خواسته‌ایم تا خودشان روش‌های تولید و توزیع کالا را تصحیح کنند و پسماندهای وارد شده به محیط زیست را کاهش دهند. مثلا قیمت آب معدنی یا نوشابه یا هر چیز مشابه دیگری را

با وجه گرویی آن در نظر بگیرند که خریدار مجبور شود به خاطر آن مبلغ امانتی، بطری یا ظرف را برگرداند و تولید کنندگان نیز از این ظرف‌ها در چرخه تولید دوباره استفاده کنند.‏

این امـــر نیـــازمند هــمکاری ادارات و وزارتخانه‌ها و صــنایع مختــلف است که امیدواریم هرچه زودتر به نتیجه برسد.‏

کاهش زباله با مشارکت شهروندان‏

سازمان بازیافت شهرداری تهران، برای ترویج و ارتقاء فرهنگ کاهش زباله و تفکیک پسماندها از مبداء، مشارکت داوطلبانه شهروندان را به عنوان بهترین و مؤثرترین روش پیشنهاد می‌کند.‏

برای دستیابی به این هدف، آگاه کردن افراد الزامی است و آموزش‌های اجتماعی افراد نیز به تدریج آن‌ها را به مردمی آگاه و ماهر در شیوه‌های کاهش زباله مبدل می‌سازد. به اعتقاد جامعه شناسان، امکان رشد اجتماعی

افراد حتی در سنین بزرگسالی نیز وجود دارد و از این رو برای ایجاد یک عادت اجتماعی برای کاهش زباله 3 امر مهم مورد توجه است:

ـ جنبه زیست محیطی: مدیران و کارشناسان برنامه‌ریزی‌های شهری که یکی از دغدغه‌های آنان معضل زباله است، باید سطح آگاهی مردم درباره زباله‌ها و ضایعات شهری را افزایش دهند. سپس پیامدهای منفی و بازتاب

آن‌ها را در بهداشت محیط و عواقب زیست محیطی ناشی از انباشت زباله در معابر و تفکیک آن‌ها را توسط افراد ناآگاه در سطح شهر به شهروندان گوشزد نمایند و همزمان نیز باید به تکمیل امکانات مکانیزه و ایجاد

تسهیلات برای جمع آوری زباله‌ها اقدام کنند و کارخانجات مرتبط با امحاء و پردازش و بازیافت و تفکیک پسماندها را گسترش دهند و در برآورده ساختن انتظارات آنان کوشا باشند.‏

ـ جنبه اخلاقی: مردم آنچه را که نیاز ندارند، به درون سطل‌های زباله می‌ریزند و کامیون‌های حمل زباله نیز آن‌ها را هرشب با خود می‌برند. آن‌ها واقعا نمی‌دانند که چه بر سر زباله‌ها می‌آید و از مقوله تفکیک، تبدیل و دفن

زباله‌ آگاهی کامل ندارند. هرچه قدر اطلاع رسانی در این بخش بالا رود، احترام به حقوق شهروندی در جامعه پرورش پیدا خواهد کرد.

آن گاه وجدان اخلاقی تک تک افراد در برابر ناهنجاری‌های ضداخلاق تخریب منابع، آلودگی‌های محیط زیستی و بی‌اعتنایی به معضل زباله برخورد خواهد کرد و هرکدام از افراد جامعه به مثابه سربازی با این مشکلات

خواهد جنگید.‏

ـ جنبه‌های اعتقادی و مذهبی: برای ارتقاء فرهنگ کاهش تولید زباله و نهادینه کردن این اصل مهم، باید به صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف روی آورد و عادت به صرفه‌جویی را با توجه به باورهای مذهبی مردم پررنگ

کرد. باید به مردم آموخت که صرفه‌جویی به معنای عدم مصرف نیست، بلکه استفاده درست از منابع و وسایل و امکانات است. صرفه‌جویی، عملی انسانی و اخلاقی است که رعایت آن باعث افزایش برکات خداوندی در

زندگی خواهد شد و ارزش این امر به حدی است که خداوند نیز در سوره ابراهیم می‌فرماید «آیا ندیدی کسانی را که نعمت خدا را به کفران تبدیل می‌کردند و سرانجام قوم خود را به سرزمین هلاک و نیستی فرستادند؟»‏

پروژه «50 گرم» با هدف کاهش تولید زباله

مهیندخت مهربانی- دوستدار محیط زیســت، ســه سال است که با علاقه شخصی و کامــلا داوطــلبانه در حـــوزه محیط زیست و پاکسازی طبیعت و راه‌های کاهش تولید زباله فعالیت می‌کند.

وی که تجربه همکاری با نهاد مردمی رفتگران طبیعت و بسیاری از دوستداران این حوزه و همچنین همکاری با پروژه «50 گرم» را دارد، در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: پروژه 50 گرم یکی از

بهترین ایده‌های عملیاتی برای کاهش تولید زباله است که قصد دارد با آموزش و اطلاع رسانی، 50 گرم از سرانه مصرف هریک نفر در روز کاهش دهد.‏

‏ این طرح فعلا در برخی از استان‌های کشورمان که وضعیت زباله وخیم است در مورد 20میلیون نفر اجرا می‌شود. برای این که اهمیت این طرح را دریابید، کافی است حساب کنید که اگر 20 میلیون نفر، روزانه فقط50

گرم از سرانه تولید زباله شان بکاهند، در یک روز و یک ماه و یک سال،چه میزان از حجم زباله را کم می‌کنند؟

وی به 3 اصل ساده برای کاهش زباله اشاره می‌کند و می‌گوید: باید زباله کمتر تولید کنیم، از موادی که همه یک بار مصرف می‌کنند و بعد دور می‌اندازند، چندبار مصرف کنیم و بعد از این که چند بار از یک وسیله استفاده

کردیم و غیرقابل مصرف شد، آن را به بازیافت بسپاریم.‏

فرهنگ اصولی خرید ‏

متأسفانه بسیاری از ما مصرف گرایی و عطش خرید داریم و عادت کرده‌ایم چیزهایی بخریم که یا لازم نداریم و یا در نهایت یک بار استفاده می‌کنیم و بعد دور می‌اندازیم.‏

بسیاری از خانم‌ها وقتی در واگن‌های مترو نشسته‌اند، از دستفروشان آنجا، فقط به دلیل این که جنس ارزان می‌فروشند، خرید می‌کنند و چه بسا نه آن کالا کیفیت دارد و نه آن فرد نیاز واقعی به آن چیزها دارد.‏

‏ مهیندخت مهربانی، ضمن اشاره به این مطالب می‌‌افزاید: بهتر است مردم در شرایط اقتصادی امروز، بهترین گزینه را برای خرید انتخاب کنند.

یعنی اولا چیزی بخرند که واقعا نیاز دارند، ثانیا کالای خریداری شده کیفیتی داشته باشد که مجبور نشوند خیلی زود آن را به زباله‌دان‌‌ها بسپرند.‏

در خصوص مصرف آب، مردم می‌توانند هرچه قدر می‌خواهند آب معدنی مصرف کنند. اما بهتر نیست به جای استفاده مداوم از ظروفی که دایم به زباله تبدیل می‌شوند و هنوز هم به صورت اصولی در ایران بازیافت

نمی‌شوند، از دستگاه‌های تصفیه آب استفاده کنند؟

وی می‌افزاید:یکی دیگر از مسایلی که به شدت باید از آن پرهیز کرد، استفاده از کیسه‌های نایلونی و پلاستیکی و جایگزین کردن کیسه‌های پارچه‌ای و متقالی است.‏

در روش سنتی، مادران ما از ملافه‌ها و چادرها و پارچه‌های قدیمی، دستمال آشپزخانه و کیسه‌های خرید درست می‌کردند، ولی الان این روش رایج نیست و مردم وسایل آماده و تشریفاتی را دوست دارند.

همچنین کیسه‌های تجزیه پذیر در بازار هست که پیشنهاد می‌شود فروشگاه‌هایی که مجبورند کالای خود را با نایلکس دست مردم بدهند، از آن‌ها استفاده کنند.‏

ظروف یک بار مصرف پلاستیکی نیز اصولاً نباید تولید شوند، ولی نوع زندگی امروز ما چنان است که ما گاهی از این وسایل استفاده می‌کنیم، پس بهتر است ظروف سلولزی را که زودتر تجزیه‌پذیر هستند، به کار ببریم

یا در روزهای بسیاری از سال که عادت داریم نذری بدهیم یا پذیرای تعداد زیادی مهمان باشیم، به رسم قدیم، از ظروف استیل یا ملامینی استفاده کنیم. آیا استفاده از غذای گرم در یک ظرف ملامین ضرر بیشتری دارد یا

ریختن غذای داغ در کاسه پلاستیکی که حتی معلوم نیست در چه شرایطی تولید می‌شود؟

آیا بهتر نیست به جای توزیع غذا در ظروف یک بار مصرف میان تعداد زیادی از مردم، از آن‌ها بخواهیم با خودشان ظرف بیاورند و غذا این گونه تقسیم شود؟ یا در مهمانی‌ها برای این که پذیرایی آسان باشد، از

ظرف‌های یک بار مصرف استفاده نکنیم و به جای آسیب رساندن به محیط زیست، زحمت ظرف شستن را به خودمان بدهیم.‏

رسالت رسانه‌ها‏

اطلاع‌رسانی و آموزش و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌های عمومی و شبکه‌های اجتماعی برای تغییر الگوی مصرف و کاهش تولید زباله، بسیار تأثیرگذار است.‏

‏ مهیندخت مهربانی، از فعالان پروژه 50 گرم می‌گوید: واقعیت این است که در سال‌های اخیر از ‏بی‌تفاوتی مردم نسبت به آلودگی‌های محیط زیست و انواع زباله‌ها کم شده است. به ویژه در 6ماه اخیرشاهد آن هستیم که عده

بسیاری ولو شعاری و نمادین، در این حوزه کار می‌کنند و محیط زیست دغدغه بسیاری از مردم به ویژه قشر جوان و دانشجو، شده است.‏

تبلیغات و برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، بیلبوردهای سطح شهر و رسانه‌های مکتوب، همگی در افزایش آگاهی‌های عمومی تأثیر دارند و می‌توانند در مردم حساسیت ایجاد کنند. وی همچنین می‌گوید: باید دغدغه زباله و

پسماند را در تمامی افراد جامعه به عنوان این که هر فرد می‌تواند شخصا مؤثر باشد، به وجود آورد. باید با تغییر دیدگاه عمومی، تغییر الگوی مصرف نسبت به طول عمر اشیاء و ماهیت زباله ایجاد کرد و به مردم آموزش

داد که می‌توان دور ریختنی‌ها را به منبع ماده و انرژی تبدیل کرد.