صنایع دستی
صنایع دستی ایران؛ نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر
- صنايع دستي
- نمایش از دوشنبه, 24 خرداد 1389 07:57
- بازدید: 3451
برگرفته از روزنامه اطلاعات
تمدن چندهزار ساله ایران، نشان از گستردگی و تنوع هنرهای دستی در این کشور دارد. صنایع دستی با 320رشته، در گذشته‌ای نه چندان دور، درآمد اصلی قشر عظیمی از مردم این سرزمین را تشکیل می‌داد. ولی این صنعت، اکنون با مشکلات زیادی روبرو شده است.
با وجود اینکه صنایع دستی کشور، از نظر کیفیت و از حیث تنوع هنوز هم در دنیا حرف نخست را می‌زند، اما هنرمندان و صنعتگران فعال، وضع مناسبی ندارند.
کارشناسان صنایع دستی معتقدند که نبــود تــوجه و فاصله روزافزون بین خواسته مصرف کنندگان و تولیدات صنایع دستی در کشور باعث شده است که به این صنعت ـ هنر ایرانی، لطمات جبران‌ناپذیری وارد شود. در صورتی که این صنعت در طول سالیان دراز نشان داده است، این قدرت و توانایی را دارد که بسیاری از بازارها و توجهات داخلی و خارجی را معطوف به خود کند.
فراموش کردن اصول بازاریابی باعث شده است که صنایع دستی کشورهای دیگری مانند چین و هند با کیفیت بسیار پایین و با استفاده از موادی که گاه استفاده از آنها توسط بسیاری از متخصصان علوم بهداشتی و سلامتی منع شده، بازارهای جهانی و حتی بارا داخلی را در اختیار خود در آورند.
سالانه میلیون‌ها تومان از سرمایه‌های مردم، صرف خرید این گونه محصولات و پر کردن جیب سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود، در حالی که صنایع دستی ما با اندکی توجه و سرمایه‌گذاری می‌تواند به شکوفایی برسد و دوباره سر به آسمان بساید.
آخرین بررسی ها نشان می‌دهد که ایران پس از کشورهای چین و هند، سومین کشور صادر کننده صنایع دستی است، در حالی که چین با فروش 5/5 میلیارد دلار صنایع دستی در بازارهای جهانی، در رتبه نخست صادرات این صنعت را در اختیار دارد.
فروش تولیدات چین، حدود 5 میلیارد دلار با ایران ـ که مجموع صادراتش به کمتر از 600 میلیون دلار می‌رسد ـ فاصله معناداری دارد. در حالی که ظرفیت صادرات صنایع دستی ایران 10 میلیارد دلار است و این صنعت، قابلیت ایجاد 2 میلیون شغل مستقیم و 12 میلیون شغل غیرمستقیم را دارد.
حمایت از صنعتگران
دکتر تهمینه دانیالی، معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با ورود کالاهای چینی به ادارات، مخالف است و در این باره می‌گوید: «خرید صنایع دستی برای ادارات، مصوبه‌ای برای خرید صنایع دستی ایرانی و حمایت از صنعتگران داخلی بوده است. کالاهای چینی از کیفیت خوبی برخوردار نیستند و تفاوت گلدان‌های قلمکار اصفهان با گلدان‌های سری‌کاری چینی به خوبی با لمس دست قابل تفکیک است.
گــلــدان‌های قــلمکــار اصفهان،آسیبی به دست وارد نمی‌کند، اما گلدان‌های چینی به دلیل داشتن تراشه‌های فلزی به پوست آسیب می‌زند.»
او می‌افزاید: «برای مقابله با ورود کالاهای چینی، عرضه این محصولات در اماکن تاریخی مهم، ممنوع اعلام شده است و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود. از دیگر اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تعریف کاربری‌های جدید برای صنایع دستی کشور است. به عنوان مثال، در گذشته از جاجیم برای مقاصد دیگری استفاده می‌شد، اما امروزه این بافته را با اندکی تغییر در رنگ و اندازه به عنوان رومیزی و یا روتختی در بازار عرضه می‌کنند.
گلیم نیز تبدیل به کیف دستی شده و به نحوی به بازار و دنیای امروزی راه یافته است. اگرچه هنوز انواع مختلف آن با کاربری کف‌پوش در منازل استفاده می‌شود.
مهمترین رسالت سازمان میراث فرهنگی در بخش صنایع دستی، احیای هنرهای سنتی در دست فراموشی است. برخی از این شاخه‌ها نظیر نمدبافی و یا قفل‌سازی به دلیل کاهش تعداد هنرمندان این رشته و یا غیرکاربردی بودن و سختی کار، به فراموشی سپرده شده است و استادان اندکی در این رشته‌ها باقی مانده‌اند.»او می‌افزاید: «رشته نمدبافی از جمله رشته‌هایی است که به دلیل سختی کار در حال فراموشی است. از این رو، سازمان میراث فرهنگی در شهرستان‌های مختلف با برگزاری کارگاههای آموزشی سعی در احیای این رشته دارد.
کاربری‌های جدیدی نیز در قالب طرحی جامع برای نمد تعریف شده است تا این صنعت دستی دوباره به زندگی مدرن امروزی راه یابد. اما نمد به دلیل کاربری الیاف پشمی در ساختار آن از گرمای خاصی برخوردار است و کاربردهای درمانی دارد.
نشستن روی نمد به افرادی که دارای بیماری‌های مفصلی هستند در برخی از موارد توصیه شده است.
او درباره نمایشگاه سراسری صنایع دستی ایران که با حضور هنرمندان و صنعتگران از 30 استان کشور در 200 غرفه به عرضه و فروش تولیدات خود می‌پردازند و به صورت کارگاهی چگونگی مراحل تولید محصولات خود را به نمایش می‌گذارند.»
دانیالی با بیان اینکه اجرای موسیقی محلی، یکی دیگر از برنامه‌های شرکت کنندگان در نمایشگاه است، می‌افزاید: «موسیقی اقوام و آیین‌ها و رسوم محلی برای آشنا کردن عموم مردم با این آیین‌ها و نمایش آنها به عنوان بخشی از جاذبه‌های تاریخی هر استان در این نمایشگاه اجرا می‌شود.»
نمایشگاه صنایع دستی
مهندس کامران سبزه میدانی، معاون اداره کل امور بازرگانی معاونت صنایع دستی و گردشگری به گزارشگر ما، می‌گوید: «امسال روز جهانی صنایع دستی در کاروانسرای خانات برگزار شد که یکی از جایگاه‌های بسیار زیبای گردشگری در تهران است.
در این نمایشگاه هنرمندان و صنعتگران 30 استان کشور حضور دارند که 88 نفر در رشته‌های مختلف، تولیدات خود را عرضه می‌کنند.
در این نمایشگاه 38 غرفه مشغول به فعالیت است که 68 نفر از هنرمندان بطور زنده تولیدات خود را عرضه می‌کنند.
پنج استان کشور هم با چادرهای عشایری در نمایشگاه شرکت کرده‌اند.»
او می‌افزاید: «صنایع دستی از هنرهای بسیار ارزشمند این مرز و بوم است. از این رو، مردم باید این کالاها را بشناسند و به منزل ببرند.
حرف صنعتگران
کاظم حسین‌زاده، مسئول بازرگانی معاونت صنایع دستی کرمان به گزارشگر ما می‌گوید: «استان کرمان با پنج غرفه در رشته‌های چکشی، گلیم، شریگی، پیچ و مجسمه‌سازی در این نمایشگاه حضور دارند.»
او درباره مشکلات صنعتکاران کرمانی، می‌افزاید: نبود بازار همیشگی برای صنایع دستی از مهمترین مشکلاتی است که صنعتگران با آن روبرو هستند بازاریابی صنایع دستی بسیار ضعیف است و به این دلیل باید در حال حاضر صنایع دستی در بخش حمایتی و آموزشی خوب فعالیت می‌کند و آموزش جوانان، منجر به اشتغال‌زایی شده است بطوری که صنعتگر به بخش‌های حمایتی معرفی می‌شود و سازمان فنی حرفه‌ای به آنان مهارت فنی حرفه‌ای می‌آموزد، آنان را بیمه می‌کند و آنان را برای دریافت تسهیلات به صندوق مهررضا معرفی می‌کند.»
او می‌افزاید: «صنعتگر، کالای صنعتی ـ دستی تولید می‌کند، اما نمی‌داند، این کالا را کجا بفروشد؛ فقط برپاییه نمایشگاه و یکسری فروشگاههای محدود در سطح شهر کافی نیست؛ باید مشکل بازارچه‌ها را حل کنیم تا نتیجه مثبتی بدست آوریم.»
او می‌گوید: «در حال حاضر، مشکل بیمه صنعتگران حل و اعتبار آن در سال 88 اخذ شده است و برای سال 89، اعتبار دارد و اگر این روند ادامه یابد، مشکلی بابت بیمه صنعتگران و هنرمندان در طول سال نخواهیم داشت.»
حسین‌زاده درباره ورود کالاهای چینی به کشور، می‌گوید: «کالاهای چینی به وفور وارد بازار داخل شده است، البته بخشنامه ممنوعیت فروش صنایع دستی خارجی در اماکن تاریخی صادر شده که ایده خوبی است، ولی مستلزم پیگیری‌های جدی مسئولان است؛ بخصوص همکاری وزارت کشور با وزارت بازرگانی جلوی ورود کالای قاچاق را می‌گیرد.»
او می‌افزاید: «اگر بخواهیم در صنایع دستی با محصولات چینی رقابت کنیم، باید هزینه‌های تولید را پایین بیاوریم و تعرفه واردات را بالا ببریم.»
داوود رضایی، صنعتگر صنایع دستی زنجان درباره مشکلات این صنعت به گزارشگر ما، می‌گوید: «هنوز هیچ کدام از صنعتگران زنجانی بیمه نشده‌اند و برخلاف دیگران، سهام عدالت دریافت نکرده‌اند.»
او می‌افزاید: «صنعتگران این استان برای دریافت وام بانکی با مشکل مواجه هستند و به سختی در تحقق این امر، موفق می‌شوند. چون تولید صنایع دستی انبوه نیست، قیمتش بالاست، ولی صنایع دستی ایران در مقایسه با کالاهای چینی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. صنایع دستی چینی بعد از چندماه استفاده، خراب می‌شوند، ولی صنایع دستی ایران به دلیل کیفیت، از مقاومت بالایی برخوردارند.
او می‌گوید: «متاسفانه کالاهای چینی بی‌حد و اندازه وارد بازار می‌شود و از همه محصولات ایرانی، کپی‌برداری کرده‌اند.
این کالاها با وجود ظاهر زیبایی که دارند به دلیل کیفیت پایین و ماشینی بودن، قیمت پایینی دارند و مشتریان بخاطر قیمت پایین، این کالاها را خریداری می‌کنند.»
او با تاکید بر اینکه 50درصد از صنعتگران صنایع دستی زنجان بخاطر واردات بی‌رویه صنایع دستی چینی نتوانسته‌اند دوام بیاورند و اجباراً کسب و کار خود را رها کرده‌اند، می‌گوید: کیفیت مواد اولیه‌ای که ما در صنایع دستی بکار می‌بریم، بسیار عالی است، ولی کیفیت مواد اولیه چینی‌ها بسیار نازل است.
ستاره حسینی‌ز‌اده ـ بافنده چادرشب ـ که از روستای قاسم‌آباد در این نمایشگاه شرکت کرده است درباره مشکلاتش می‌گوید: «مشکل اصلی، گرانی قیمت مواد اولیه است. مواداولیه ما معمولاً از ابریشم و کامواست که در حال حاضر ابریشم کیلویی 60 هزار تومان است و بخاطر قیمت بالا، خریدار ندارد. از این رو ما از کاموا استفاده می‌کنیم که آن هم کیلویی 11هزار تومان است و هزینه زیادی دارد.»
او می‌افزاید: «چادر شب بافی در زمره صنایع دستی فراموش شده است در حالی که قدمتی 4500 ساله دارد که منشاء آن از روستای قاسم‌آباد است، ولی متاسفانه کسی آن را نمی‌شناسد.
وضع بیمه چادر شب بافان قاسم‌آباد، هنوز مشخص نیست، ولی قرار است که انجام شود.
او می‌گوید: «امکان تهیه مواد برای ما سخت است و در تهیه وسایل اولیه هم مشکل داریم. در حال حاضر افراد مسن این وسایل را تهیه می‌کنند که اگر آنان کار را رها کنند دیگر کسی نیست که وسایل اولیه را برای ما بسازد.»
مهندس حمید باغچه‌سرایی بازرگان، که در این نمایشگاه حضور دارد، می‌گوید: متاسفانه امروزه در صنایع دستی هیچ کس سرجای خودش نیست. صنایع دستی در کشور ما بسیار مظلوم واقع شده است.
چون با زحمت و مشقت فراوان تهیه می‌شود، پس باید قدر آن را بدانیم.
این در حالی است این صنعت ارزشمند به دست فراموشی سپرده شده است.»
او می‌افزاید: «صنایع دستی، نیازمند حمایت جدی مسئولان است که باید به وضع هنرمندان و صنعتگران رسیدگی شود.»
عبدالمجید زراعی، از استان بوشهر درباره عبابافی می‌گوید: «در حال حاضر عبا بافی خیلی کم شده و توسعه نیافته است. ما با مشکل تهیه مواد اولیه که نخ ریسندگی است مواجه هستیم. سابقاً زنان کار ریسندگی نخ را انجام می‌دادند، ولی امروزه زنان این کار را انجام نمی‌دهند.
این در حالی است که عبای بافت بوشهر، یکی از کالاهای منحصر به فرد است و بیشتر مشتریان آن از کشورهای عربی هستند.»
علی صابم، از شهرستان سرایان استان خراسان جنوبی که به شغل آهنگری مشغول است، می‌گوید: «صنعت آهنگری در حال افول است و دیگر کاربردی ندارد. اکنون مشغول ساختن زنگوله هستیم که تقاضای بیشتری دارد.»
دل مراد دلواری، از شهرستان کلپور استان سیستان و بلوچستان، مــی‌گــوید: صنایع دستی ما سفال و حــصیر است، در‌آمدمان بد نیست، اما متاسفانه تاکنون بیمه نشده‌ایم و با مشکلات زیادی روبرو هستیم.
حسین پیکان که به شغل میناکاری مشغول است، می‌گوید: «در چندسال اخیر حضور توریست‌هایی که به استان اصفهان می‌آمدند بسیار کم شده است، از این رو کالاهای صنایع دستی این استان بفروش نمی‌رسد و بسیاری از تولید کنندگان قادر به ادامه کار نیستند.
زیرا قدرت خرید مردم بسیار پایین است و شرایط نامناسب اقتصادی سبب شده است که مردم فقط مایحتاج عمومی خود را تهیه کنند و قادر به خرید صنایع دستی نیستند.»
او می‌افزاید: «تقریباً 3 تا 4 سال است که دنبال بیمه هستیم. اگرچه قدم‌هایی برداشته شده است، ولی تاکنون بی‌نتیجه بوده است.مسئولان باید هنرمندان را حمایت کنند تا این صنعت ماندگار شود.
رضا بدرالزمان، نگارگر استان اصفهان، می‌گوید: «اکنون، وضع هنرمندان مشخص نیست، شرایط نامساعد اقتصادی مشکلات زیادی را برای هنرمندان بوجود آورده است. به نظر من برای ارتقاء صنایع دستی باید فرهنگسازی کرد.»
***
در حالی که صنایع دستی در جهان به منبع عظیم اقتصادی تبدیل می‌شود در ایران بدلیل اینکه همواره این صنعت کوچک شمرده شده است، هر روز از ارزش و جایگاه واقعی خود فاصله می‌گیرد.عمده‌ترین تنگناها و محدودیت‌های این صنعت، نبود شناخت کافی و مناسب از بازارهای داخلی و جهانی و سلایق مشتریان، توجه نداشتن به سطح کیفی تولید و نوآوری در محصولات تولیدی، نبود تبلیغات و بازاریابی داخلی و خارجی است.
بیتا مهدوی
