یادمان
گزارشی از امکانات محوطه باستانی شوش - شوش، شهر بی‌حریم
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- دوشنبه, 23 تیر 1393 06:05
- آخرین به روز رسانی در دوشنبه, 23 تیر 1393 06:05
- نمایش از دوشنبه, 23 تیر 1393 06:05
- بازدید: 4253
برگرفته از روزنامه فرهیختگان، شماره 1423، 21 تیرماه 1393
در حالی پرونده ثبت جهانی محوطه باستانی شوش به یونسکو ارسال شده که این شهر تاریخی هفت هزار ساله هنوز عرصه و حریم مصوب و مشخصی ندارد و مسئولان از تعیین‌تکلیف محدوده قانونی این محوطه باستانی سرباز می‌زنند.
اهمیت شوش از آن جهت است که این شهر باستانی مرکز تمدن ایلامی‌ها بوده است. در دوره هخامنشیان نیز به‌عنوان پایتخت سیاسی این امپراتوری تعیین شد. در آن ایام تخت‌جمشید بیشتر جنبه تشریفاتی داشت. شوش در استان خوزستان یکی ازمعدود محوطه‌های باستانی در جهان است که به‌عنوان کاتالوگ شناخته می‌شود یعنی محوطه‌ای که از دوران پیش از تاریخ حیات در آن جاری بوده است.
اما در حال حاضر به راحتی سکونت و تمدن چند هزار ساله در محوطه باستانی شوش رو به نابودی است، آن هم با اصرار برخی از مسئولان ذی‌ربط در سازمان میراث فرهنگی که متولی حفظ تاریخ و هویت فرهنگی کشور هستند و تاکید آنها بر کوچک شدن عرصه و حریم شوش است که به دنبال آن ساخت‌وساز و بلندمرتبه‌سازی و گودبرداری‌های عمیق در قلب فرهنگی ایران باستان رخ خواهد داد، اتفاقی که اکنون نیز در حال وقوع است. حال معلوم نیست مسئولان این سازمان بدون آنکه حفاظت و حراست از این محوطه باستانی را در اولویت قرار دهند، چرا برای ثبت جهانی آن عجله دارند؟
سهم کوچک 400 هکتاری
در زمان جنگ و در استان خوزستان که به‌طور مستقیم با جنگ درگیر بود، مهدی رهبر، باستان شناس به شوش رفت تا قلعه شوش را مرمت و در این محوطه باستانی کاوش کند. در آن زمان که کشور در حال آماده باش بود رهبر عرصه شهر باستانی شوش را 400 هکتار عنوان و دور آن را فنس‌کشی کرد، ولی بعد از اتمام جنگ مدام تاکید کرد که عرصه این محوطه بیش از 400هکتار است و عدد اعلام شده رقم موقتی برای حفظ حداقلی این شهر باستانی بود.
در سال 1387 یک‌سال پس از آنکه هتل امیرزرگر در حریم شوش کلنگ زنی و به دنبال آن بقایایی از تمدن هخامنشی پیدا شد، محمدتقی عطایی به‌عنوان سرپرست تعیین شد و پس از گمانه‌زنی‌ها و پژوهش‌های بسیار این گروه متخصص باستان‌شناس عرصه 1200 هکتاری برای محوطه باستانی شوش در نظر گرفتند که این مساحت بنا به دلیلی به 800 هکتار تقلیل یافت. عطایی در این‌باره می‌گوید: «بحث 800 هکتار زمانی پیش آمد که مدیریت وقت پایگاه پژوهشی شوش، محمدرضا چیت‌ساز و مسئولان میراث خوزستان با در نظر گرفتن نظرات مسئولان شهری و مشکلات مردم و پس از تعدیل‌هایی به این عدد رسیدند. در واقع، بخشی از «عرصه» که روی آن ساخت‌وساز متراکمی صورت گرفته بود، با در نظر گرفتن ضوابط سخت و مشخص، در محدوده حریم درجه یک قرار گرفت.»
به گفته او قرار بود این عرصه به‌زودی تصویب شود که پرونده آن در تهران مسکوت ماند. حالا پس از شش سال هنوز شوش عرصه و حریم مصوبی ندارد و اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان با دیوار کشی دور محوطه 400 هکتاری شوش سعی دارد همین 400 هکتار را حفظ کند. از سویی دیگر عده‌ای از اعضای انجمن دوستداران میراث شوش نیز در اقدامی غیراصولی در محوطه 400 هکتاری و درخیابان «میراث» اقدام به کاشت درخت کردند، درختانی که رطوبت ریشه‌های آنها به آثار تاریخی آسیب وارد می‌آورد و در صورت رشد آنها آسیب‌ها نیز بیشتر خواهد شد. این در حالی است که محمدحسین ارسطوزاده، مدیر پروژه ثبت جهانی محوطه باستانی شوش در این باره می‌گوید: «این کار با تایید اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان و به دنبال ایجاد کمربند سبز به دور محوطه 400 هکتاری شوش بوده است.»
سکوت، پاسخ مسئولان
اما هیچ یک از مسئولان ذی‌ربط راجع به وسعت عرصه، حریم درجه یک، دو و سه محوطه باستانی شوش اظهار نظر نمی‌کنند و از پاسخگویی طفره می‌روند، این درحالی است که پرونده ثبت جهانی شوش به یونسکو ارسال و اعلام وصول شده است و ارزیابان یونسکو تا آخر تیرماه به خوزستان می‌آیند تا چند و چون این محوطه را بررسی کنند. فرهاد نظری، مدیرکل اداره ثبت آثار تاریخی پس از اینکه شش سال از نظر کارشناسی گروه تعیین عرصه و حریم محوطه باستانی شوش می‌گذرد، در این‌باره می‌گوید: «این پرونده آخرین مراحل ثبت را می‌گذراند.» و در ادامه اظهارنظر قطعی درباره وسعت عرصه و حریم را به آینده نزدیک موکول کرد.
عاطفه رشنویی، معاون میراث فرهنگی استان خوزستان نیز در پاسخ به وضعیت عرصه و حریم محوطه باستانی جوبجی می‌گوید: «وسعت عرصه و حریم بعد از تصویب اعلام می‌شود. عرصه‌ای که داخل شهر است باید مشخص شود. به همین دلیل قرار است دیواری دور عرصه 400 هکتاری کشیده شود که این دیوار برای حفاظت از آثار است.»
او در مورد ساخت و سازهای داخل حریم و عرصه نیز اضافه می‌کند: «وضعیت هتل، مدرسه و پل بررسی شده و جلساتی برای آزادسازی و پاکسازی آن در جریان است.»
در همین رابطه محمدحسین ارسطوزاده، مدیر پروژه ثبت جهانی محوطه باستانی شوش نیز از پاسخگویی دقیق درباره وسعت عرصه و حریم شوش سر باز می‌زند و می‌گوید: «در حال حاضر مشغول سازماندهی مجموعه هستیم. محوطه اولیه که مد نظر ثبت جهانی است در حال مرمت و دیوارکشی است. اصلاحات لازم در منطقه در حال اجراست و عملیات کاهش ارتفاع برخی ساختمان‌ها اجرایی شده، همچنین عملیات عمرانی دیوارکشی محوطه نیز شروع شده است. این دیوار به‌منظور حراست از مجموعه دور محلی که تحت اختیار سازمان میراث فرهنگی است، کشیده می‌شود.»
او در ادامه در پاسخ به اینکه آیا ثبت نشدن حریم و عرصه محوطه در کشور خللی در روند جهانی شدن ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: «به امید خدا مساله‌ای ایجاد نمی‌شود. ما با کارشناسان یونسکو در ارتباط هستیم و تاکنون نقضی اعلام نشده است.»
گویی همه مسئولان سعی دارند 400 هکتار را تثبیت کنند. این درحالی است که «تپه پمپ بنزین» مربوط به دوره عیلامی تا اشکانی، «تپه بیمارستان» با لایه‌های مربوط به دوره اشکانیان و ساسانیان روبه‌روی بیمارستان نظام مافی، «گورستان هخامنشی حسین‌آباد» و «تپه‌های ورزشگاه» متعلق به دوره اشکانی و ساسانی همگی خارج از محوطه 400 هکتاری شوش قرار دارند.
وقتی همه معمار می‌شوند
اواخر اردیبهشت امسال بود که محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور که دکترای معماری هم دارد، در حکمی اداره کل استان‌ها را ملزم کرد که معاونان میراث فرهنگی را تنها از بین کسانی که دارای مدرک کارشناسی‌ارشد یا دکترای معماری یا مرمت ابنیه تاریخی هستند، انتخاب کنند. این در حالی است که تنها بخشی از میراث فرهنگی کشور را ابنیه و بافت‌های تاریخی تشکیل می‌دهد و بخش عمده آن تپه‌ها و محوطه‌های باستانی است که در صورت کاوش از سوی باستان‌شناسان می‌تواند تاریخ کشور را بشناساند و علاوه‌بر روشن شدن لایه‌های تاریک و اسرارآمیز تاریخ، باعث رونق گردشگری نیز بشود.
اما درباره محوطه باستانی شوش نیز وضعیت به همین منوال است. با نگاهی به تحصیلات مدیران این سایت بعید به‌نظر می‌رسد که این چهره‌ها بتوانند به‌صورت کارآمد به امور این محوطه بپردازند.
