ایران‌بوم

میدان امام یا نقش جهان که سابقاً میدان شاه نام داشت، یکی از آثار تاریخی شهر اصفهان است که ساخت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد. در گذشته، به جای میدان، باغ مصفایی به نام نقش جهان وجود داشت.

باغ نقش جهان به دو میدان کهنه و نو تقسیم می‌شد. مسجد جامع عباسی قسمتی از میدان کهنه بود. میدان نقش جهان در دوره تیموریان در ابعادی کوچک ساخته شد، اما آبادانی و ساخت بناهای آن در دوران صفویه صورت گرفت.در ابتدای سلطنت شاه عباس اول درختهایی در میدان کاشته شد که از جویهای آب سیراب می‌شدند، ولی با کم شدن رسیدگی به میدان در اواخر دوره صفویه جویها و درختان خشک شدند و از میان رفتند. تغییر پایتخت از اصفهان به دیگر شهرها عاملی شد تا میدان نقش جهان از رونق بیفتد و آسیبهای جدی بر بناها وارد شود. بیشترین خسارت در دوره قاجار بر بناها وارد آمد. اولین مرمتها در دوران رضاشاه صورت گرفت و کار بر روی آثار تا امروز نیز ادامه دارد. این میدان در تمام دوره‌ها و بخصوص دورۀ صفویه، که پایتخت خود را در اصفهان بنا نهاده بودند، محل کاخها، برگزاری اعیاد و مناسبتها، چراغانی و آتش بازی، نشست‌ها و سخنرانی‌ها و محل بازی چوگان بود. امروز کاربری آن کمی تغییر کرده و برای سخنرانیها و نماز جمعه و برگزاری مراسم و مناسبتها استفاده میشود.

میدان نقش جهان در دوران صفوی وسعت یافته و امروز با ابعاد حدود 160 در 500 متر در مرکز اصفهان قرار گرفته است. در دوران صفویه، بناهای این میدان به دست هنرمندان بزرگی چون استاد علی اکبر و استاد محمدرضا اصفهانی ساخته شد. نام این دو استاد بزرگ بر روی قسمتی از کاشیکاری مسجد شیخ لطف الله مشهود است. این میدان در ضلع جنوبی، مسجد شاه، در قسمت شرقی، مسجد شیخ لطف‌الله، در قسمت غربی، عمارت باشکوه عالی‌قاپو و در قسمت شمالی سردر قیصریه را در خود دارد. بر روی بنای قیصریه، عمارت ناقاره‌خانه نیز وجود داشته که از روی آن و بر طبق آیین ایرانیان،مناسبتها، وقایع مهم و همچنین طلوع و غروب خورشید را با زدن ناقاره به اطلاع مردم می‌رساندند. امروز از عمارت ناقاره‌خانه اثری باقی نمانده و متأسفانه تمامی بنا به کلی تخریب شده است. امروز دو سردر مخصوص بازی چوگان نیزدر دو طرف میدان خودنمایی می‌کند. دورتادور این میدان را حدود 200 حجره دو طبقه احاطه کرده است. سالیان گذشته، دراین حجره‌ها، افراد به انجام کارهای هنری اصفهان از جمله خاتم کاری، گچبری، منبت کاری، مینا کاری، قلمدان سازی، کاشیکاری، مسگری، سفال، قلمزنی، قالی بافی، زری دوزی و مخمل بافی مشغول بودند و کارهای خود را برای فروش نیز ارائه می کردند. امروز اگرچه بازار شکل سنتی خویش را حفظ کرده، اما فروشندگان معدودی در آنجا مشغول کار هنری هستند و بیشتر حجره‌ها کارهای آماده اصفهان و یا سایر شهرها، انواع سوغات و گاه نیز جنس چینی برای فروش ارائه می‌کنند.

این میدان که تماماً نشانگر ذوق و هنر ایرانی است و سالها تاریخ ایران را در خود دارد در 8 بهمن ماه 1313 در آثار ملی ایران و در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسید و در سال 1358 نیز از طرف یونسکو ثبت جهانی گشت.

امروزه نیز خطرات بسیاری این میدان را تهدید می کند که از آن جمله ایجاد سروصدا، عبورومرور وسایل نقلیه داخل میدان، توسعه ناپايدار شهر و ایجاد سازه‌های بسیار بلند و همچنین ایجاد مترو اصفهان، همگی از خطراتی است که، نه تنها میدان نقش جهان، بلکه تمام آثار تاریخی ما را تهدید می‌کند. نمونه بارز این خطرات، که با هشدار سازمان یونسکو برطرف گشت، ساخت برج جهان‌نمای اصفهان بود که دید میدان امام را تحت تأثیر خود قرار می‌داد و منظر میدان را مخدوش می‌ساخت.

امید است بدانیم که نگهداری مظاهر تاریخ ایران وظیفه‌ای ملی است. امید است بدانیم که با ساختن بیش از اندازه کلان شهرها جز آسیب به بافت شهرها کمک شایانی به جریان امور نمی‌کنیم.