ایران‌بوم

حضرت رسول (ص) خود «لیلـه‌القدر» و صاحب مقام قرآنی و مقام حكمت است كه از آن به مرتبه «جمع الجمیع» تعبیر می‌شود و همه اهل ایمان ـ بسته به درجه ایمان خود ـ از این حكمت الهی بهره دارند كه كمال آن متعلق به پیامبر (ص) و سپس حضرت امیرالمومنین (ع) به عنوان وصی و وارث حكمت پیامبر (ص) است. ما هرگز نباید فراموش كنیم كه قرآن خود را به عنوان كتاب حكمت و حضرت رسول (ص) و همه انبیا (ع) را در مواضع مختلف به عنوان معلم حكمت تلقی كرده و متاسفانه این نكته در جهان اسلام فراموش شده است. پوشیده نیست كه قرآن، حضرت رسول (ص) را «یعلِّمُهُمُ الْكِتاب والْحِكْمـة» معرفی كرده و این مطلب بارها به تعبیرات مختلف در قرآن آمده است. قرآن این مطلب را نه‌ تنها درباره حضرت رسول (ص)، بلكه درباره برخی از پیامبران دیگر نیز آورده است. در یك آیه قرآن تصریح شده كه خداوند از همه پیامبران (ع) میثاق گرفت كه در ازای حكمتی كه به آنها آموخته، به پیامبری كه در آخرالزمان خواهد آمد و خاتم النبیین خواهد بود، اقرار و اذعان كنند. در ابتدای این آیه آمده است كه «خداوند از انبیا(ع) میثاق گرفت كه در ازای حكمتی كه به آنان داده...»؛ این نكته نشان می‌دهد كه این «حكمت» بین همه انبیا (ع) و كتب و رسل، عام است. این یك اصل فراموش شده است و باید در این آیات بسیار دقت و آنها را بررسی كرد. نكته دیگر آن است كه باید توجه كرد كه وارث این حكمت كیست و آیا هر كسی می‌تواند وارث این حكمت باشد؟ آن كسی وارث این حكمت می‌تواند باشد كه از حیث معنا و حقیقت، وارث رسول‌الله(ص) باشد؛ امام علی (ع) در درجه نخست، وصی رسول خدا (ص) شناخته می‌شود و همگان به این نكته اقرار كرده‌اند. امام علی(ع) كسی است كه پیامبر (ص) درباره ایشان فرمود: «انا مدینـةالعلم و علی بابها»؛ این كلام بسیار مهم است؛ به مدینه نمی‌توان وارد شد مگر از درب آن؛ كلید درب، در دست علی (ع) است و ایشان دربان آن است. این به جهت آن است كه ایشان ولی‌الله اعظم، راس ولایت و صاحب ولایت مطلقه الهیه هستند. بنابراین تنها علی(ع) می‌تواند وارث حكمت پیامبر (ص) باشد و اوست كه قرآن ناطق است. شب قدر با شخصیت پیامبر (ص) و امام علی (ع) گره خورده است. این شب قدری كه داریم، بیان زمینی شب قدر اصلی است كه در ذات الهی است؛ همه‌چیز مقدر و متعین شده و قرآن از ذات حق نازل شده است و «إِنا أنزلْناهُ فِی لیلـةالْقدْرِ» اشاره به همین معنا دارد. مقدر شده كه قرآن به حضرت رسول (ص) نازل شود و خود حضرت رسول (ص)، «لیلـة‌القدر» و صاحب مقام قرآنی است و اگر لیلـة‌القدر نبود، قرآن به قلب مبارك ایشان نازل نمی‌شد. آن حضرت صاحب مقام و مرتبه قرآنی است كه از آن به مرتبه «جمع الجمیع» تعبیر می‌شود: «مقام جانفزایش جمع جمع است... ». اگر پیامبر (ص) صاحب مقام قرآنی نبود، قرآن بر او نازل نمی‌شد ؛ پس این مقام نخستین تعین ذات است.

تعین ذاتی كه آن مقام قرآنی و آن مقام حقیقت محمدی است و این مقام حقیقت محمدی با آن مقام قرآنی در آن ذات با هم ارتباط دارند و در این مرتبه نزول نیز در شب قدر نازل شده است: «صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی»؛ آنچه در آنجا مقدر شده به همان صورت نازل شده است. بنابراین این مقام قرآنی كه مقام حكمت است و بر قلب حضرت رسول (ص) نازل شده، واقعا نكته بسیار مهمی است. همه اهل ایمان ـ بسته به درجه ایمان خود ـ از این حكمت الهی بهره دارند، اما كمال آن متعلق به حضرت رسول (ص) و سپس آن كسی است كه حضرت او را باب مدینه علم و برادر خود(در ماجرای بسیار مهم عقد اخوت)خواند.

بنابراین هر كه از ایمان و ولایت‌الهی بهره دارد، به همان میزان از حكمت بهره دارد و به همین جهت است كه حكمت در سرزمین تشیع رشد پیدا كرده است. اگر سیر حكمت را در جهان اسلام دنبال كنیم، مشاهده می‌كنیم كه این سیر حكمت در بلاد دیگر اسلامی نبوده و آنان همه مخالف حكمت بودند، زیرا همگی مخالف عقل بودند؛ عقلی كه در قرآن و كلام ائمه معصومین(ع) آن همه مورد تاكید قرار گرفته است (همچنان‌كه برای نمونه باب نخست كتاب اصول كافی به «عقل و جهل» اختصاص یافته است و...). هدایت ‌الهی كه در تعالیم و كلمات حضرت امیر مومنان علی (ع) به عنوان جانشین و خلیفه رسول‌الله (ع)، تالی تلو پیامبر (ص) و قرآن ناطق و ناطق بحق بوده، به جامعه اسلامی منتقل شده است البته حكیم یكی از نام‌های خداوند است و اختصاص به قوم خاصی ندارد. خداوند همه اقوام را آفریده و آنان را هدایت كرده و انبیا (ع) و اولیا و حكما در هر جا كه بوده‌اند، از حكمت بهره داشته‌اند.

كلمه قرآن جامع حكمت است و پیامبر (ص) خود فرموده است كه «اوتیت جوامع الكلم». بنابراین قرآن یك دید بسیار جهانی دارد و حكمت‌های دیگر را نفی نمی‌كند و در پرتو تعالیم ائمه اطهار(ع) و خاصه در راس آنها علی (ع)، یك جریانس عمیق و دقیقی به نام حكمت الهی در جهان اسلام به منصه ظهور رسیده كه تا به امروز هم آثار و بركات آن را می‌بینیم.