زبان پژوهی

چکیده مقالات نخستین همایش بین المللی گسترش زبان و ادبیات فارسی - استادان زبان فارسی - 2

برگرفته از تارنمای شورای گسترش زبان فارسی

نقش دانشکده‌‌های بانوان لاهور و در ترویج زبان فارسی در پاکستان
دکتر صوفیه صابر
پاکستان بعد از ایران، بزرگ‌ترین پایگاه زبان و ادب فارسی در جهان به‌شمار می‌رود. زبان فارسی تقریباً در هزار سال، زبان رسمی شبه‌قاره بوده است؛ اما در حال حاضر، زبان رسمی یا وسیلۀ تکلم مردم نیست؛ با این حال، کاخ مجلل آن چنان محکم و پابرجاست که سیل حوادث روزگار نیز نتوانسته است به بنیانش گزندی برساند.
لاهور بزرگ‌ترین شهر فرهنگی پاکستان است و در این شهر، تقریباً 30 دانشکدۀ دولتی بانوان به تدریس زبان‌فارسی در مقطع دیپلم و کارشناسی مشغولند. هر دانشکده گروه زبان و ادب فارسی دارد و در هر گروه، زبان فارسی در مقطع دیپلم (دو سال) و کارشناسی (دو سال) تدریس می‌شود و در هر سال، صدها دانشجو رشتۀ زبان فارسی را انتخاب می‌کنند. بیشتر دانشجویان در برنامه‌های فرهنگی که از طرف مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. در این مقاله، دربارۀ رشتۀ زبان فارسی، تدریس آن و برنامه‌های فرهنگی که مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آن 30 دانشکدۀ دولتی بانوان برگزار می‌کنند، مفصل بحث می‌شود.
نام‌ بعضی دانشکده‌های دولتی بانوان لاهور بدین قرارند: اپوا، باغبانپوره، کویین میری، کنیرد، گلبرگ، جناح و کلیته اللبنات.
کلیدواژه‌ها: شبه‌قاره، مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، دانشکدۀ دولتی بانوان.

آموزش زبان فارسی برپایۀ راهبردهای غیرمستقیم یادگیری زبان
دکتر رضا صحرایی
شراره خالقی‌زاده
هدف از نگارش این مقاله، معرفی راه‌بردهای غیرمستقیم یادگیری زبان و پیامدهای آن در آموزش زبان فارسی است. اصل پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با ماهیت کاربردی است. آکسفورد (1990)، راه‌بردهای یادگیری را به‌عنوان عملکردهایی توصیف می‌کند که استـفاده از آنها از سـوی دانش‌آموز، فـرآیند یادگیری را آسـان‌تر، سـریع‌تـر، لـذت‌بخش‌ترو مؤثرتر کرده، انتقال یادگیری به موقعیت‌های جدید را ممکن می‌کند. دربارۀ راهبردهای یادگیری، پژوهشگران تاکنون چندین طبقه‌بندی مختلف به‌دست داده‌اند. آکسفورد، سیستمی از راهبردهای زبانی ارائه داده که جامع و مفصل‌تر از دیگر مدل‌های طبقه‌بندی است که در آن، راهبردها به دو گروه اصلی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم شده که هر کدام شامل شش زیر گروه می‌شود. راهبردهای غیرمستقیم عبارتند از: راهبردهای فراشناختی که به زبان‌آموزان در کنترل یادگیری‌شان کمک می‌کنند، راهبردهای عاطفی که در مورد احتیاجات احساسی زبان‌آموزان (از جمله اعتمادبه‌نفس) است، و راهبردهای اجتماعی که به زبان‌آموزان کمک می‌کنند تعاملات با زبان هدف را افزایش دهند. دربارۀ یادگیری چهار مهارت خواندن، نوشتن، صحبت کردن، و شنیدن، هر کدام از راهبردهای ذکرشده، کاربردی دارند که بـه یادگیری سریع‌تر و راحت‌تر از این چهار مهارت می‌انجامد. استفاده از این راهبردها در یادگیری زبان فارسی (به‌مثابۀ یک زبان خارجی) تأثیر به‌سزایی دارد؛ بنابراین معلمان می‌توانند به روش‌های مختلفی ازجمله پرسش‌نامه (برای مثال پرسش‌نامۀ راهبردهای یادگیری آکسفورد) یا مشاهده‌های کلاسی، راهبردهای زبان‌آموزانشان را کشف کنند؛ سپس طبق مدل هشت‌مرحله‌ای آکسفورد، آن‌دسته از راهبردهای مؤثر در یادگیری زبان را که یادگیرندگان از آنها مطلع نیستند، به آنها آموزش دهند.
کلیدواژه‌ها: راهبردهای یادگیری، آموزش زبان فارسی، آموزش راهبردی، مهارت‌های زبانی.

بررسی تأثیر آگاهی از نشانه‌های زبانی درون‌متنی بر حدس معنایی از واژه‌ها
زهره صدیقی‌فر
تحقیقات انجام‌شده در حوزۀ آموزش واژه، نشان می‌دهد که آموزش واژه خارج از متن، سال‌هاست که کاربرد ندارد؛ این پژوهش‌ها بر لزوم افزایش توانایی زبان‌آموزان در حدس معنایی واژه‌ها به‌وسیلۀ نشانه‌های زبانی و سخن‌کاوی موجود در متن، تأکید می‌کنند. پژوهشگران این حوزه، راه‌کارهایی نیز برای افزایش توانایی مذکور پیشنهاد کرده‌اند که مؤلف این مقاله، کوشیده با معرفی این راه‌کارها، کارآمدی آنـها را در حـدس معنایی واژه‌های ناآشنا‌یی که فارسی‌آموزان در متن با آنها مواجه می‌شوند، بررسی کند. برای نیل به این هدف، دو گروه فارسی‌آموز سطح پیشرفته از مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) انتخاب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند. به گروه آزمایش، طیّ شش ساعت آموزشی، اطلاعاتی دربارۀ نشانه‌های زبانی درون‌متنی و کاربرد آنها در حدس معنایی واژه‌ها داده شد؛ گروه کنترل مورد این آموزش قرار نگرفتند. در پایان، از هریک از گرو‌ه‌ها، آزمونی گرفته شد که در آن باید معنای واژه‌های مورد نظر را حدس می‌زدند. پس از بررسی‌های آماری، رابطۀ معناداری بین توانایی حدس معنایی واژه و آموزش نشانه‌های زبانی و سخن‌کاوی کشف و مشخص شد با آگاهی زبان‌آموزان از چگونگی به‌کارگیری نشانه‌های فوق، توانایی‌شان در حدس معنای واژه‌های ناآشنا‌ی درون متن، افزایش خواهد یافت.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، واژه، نشانۀ زبانی، حدس‌ معنایی.

چالش‌ها (فرصت‌ها و محدویت‌های) آموزش زبان و ادبیات فارسی به دانشجویان خارجی عرب‌زبان
دکتر علی صفایی
پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57، روزنۀ تازه‌ای به روی جهانیان گشود و آتش اشتیاقی را در جان بسیاری از آنان برای حضور نزدیک و مستمر برافروخت. این زبانۀ شوق با گسترش فضاهای دانشگاهی و آموزش عالی و پیشرفت‌های روز‌افزون علمی، فروزان‌تر شد؛ به‌نوعی که ما در سال‌های اخیر، شاهد حضور گستردۀ دانشجویان خارجی، ازجمله دانشجویان عرب‌زبان از سوریه، عراق، لبنان و... در ایران هستیم. این دانشجویان که عموماً در رشته‌های علوم فنی، پایه، پزشکی و... و بعضاً در رشتۀ ادبیات فارسی به تحصیل مشغولند، ملزم به فراگیری زبان و ادبیات فارسی هستند. شباهت‌ها و تفاوت‌های گوناگون جغرافیایی، مذهبی، فرهنگی و زبانی، فرصت‌ها و محدودیت‌هایی بسیاری را برای فراگیری زبان و ادبیات فارسی فراهم آورده است.
نگارندۀ این مقاله قصد دارد به‌عنوان یکی از مدرسان زبان و ادبیات فارسی، با تکیه بر تجربۀ چـنین آموزش‌هایی، ضمن تبیین فرصت‌ها، محدودیت‌ها، مشکلات و توانمندی‌ها، راه‌کارهایی برای بهبود وضعیت تدریس زبان و ادبیات فارسی به این دانشجویان پیشنهاد دهد.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، زبان عربی، آموزش زبان، دانشجویان خارجی.

اصطلاحات و لغات دانش پزشکی، عاملی در گسترش زبان فارسی در دوره‌های گذشتۀ تاریخی
دکتر علی صفایی
دکتر فاطمه مؤمنی
سرزمین پهناور و دانش‌گستر ایران، همواره جایگاه ظهور، پرورش و رشد برخی از بزرگ‌ترین دانشمندان جهان در طول تاریخ بوده است. یکی از علومی که از دوره‌های کهن پیش از اسلام در ایران رواج داشته، دانش پزشکی است که از آن میان نام دانشگاه «جندی‌شاپور» در ایرانِ پیش از اسلام، همواره یادآور عظمت و پیشرفت این علم در آن دوران است. پس از اسلام نیز برخی از بزرگ‌ترین پزشکان روزگار در ایران پرورش یافتند و آثار علمی خود را عرضه کردند که علی‌بن‌عباس اهوازی، محمد بن زکریای رازی و ابوعلی سینا و ... از نامبردارترینِ آنان به‌شمار می‌روند. در این میان، نام بسیاری از ابزار، حالات، اصطلاحات، دردها و داروها به زبان فارسی وضع شد و در لابه‌لای کتب علمی ـ طبی جا گرفت و در سرزمین‌های اسلامی منتشر شد؛ به این ترتیب، علم پزشکی کانالی برای انتقال این تعابیر فارسی به سرزمین‌های دیگر شد.
قصد نگارند‌گان از تدوین این مقاله، بررسی و تبیین کمیت و کیفیت انتقال این لغات و اصطلاحات در کتب پزشکی و به‌تبع آن در سرزمین‌های غیرفارسی‌زبان و نقش این امر در گسترش و رواج زبان و فرهنگ فارسی است.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، دانش پزشکی، لغات و اصطلاحات.

راه‌کارهای ترویج فرهنگ و ادب پارسی به غیرایرانیان
مهدیه صفری
مجید نصیری
در این مقاله برآنیم تا بررسی روند فعلی گسترش و ترویج زبان فارسی درمیان غیرایرانیان، موانع موجود در این مسیر را شناسایی و راه‌کارهایی برای بهبود وضعیت فعلی پیشنهاد دهیم. برخی از این راه‌کارها عبارتند از: برگزاری همایش‌ها و سمینارهای بین‌المللی در موضوع گسترش زبان و ادبیات فارسی، ترجمۀ آثار معروف ادبی فارسی به دیگر زبان‌ها، تربیت متخصصان و مدرسان داخلی برای تدریس به غیرفارسی‌زبانان، جذب نیروهای غیرایرانی بااستعداد و علاقه‌مند به فرهنگ و زبان پارسی و تأمین مالی و علمی ایشان و... .
کلیدواژه‌ها: زبان و ادبیات فارسی، گسترش زبان فارسی، غیرایرانیان.

بررسی قاعدۀ سوم دستور خط فارسی مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی
در نظام نوشتاری فارسی و انگلیسی
طاهره طارمی
عادل رفیعی
زبان یکی از نهاد‌های بنیادی جامعه و از عنصرهای بسیار مهم در فرهنگ اجتماع است؛ از این رو هر وقت سخن از حفظ، تقویت و گسترش فرهنگ یک جامعه به‌میان می‌آید، بحث زبان نیز به‌مثابۀ یک عامل اساسی مطرح می‌شود. خط و به‌اصطلاح دقیق‌تر، نظام نوشتاری که نمایندۀ مکتوب زبان است را می‌توان تجلی تثبیت‌شدۀ گفتار دانسـت که به‌عنوان بنیادی‌ترین ابزار ثبت داده‌های زبانی در برنامه‌ریزی‌های زبانی همواره مورد توجه واقع می‌شود. خط فارسی برمبنای اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، خط رسمی کشور است و طبعاً این خط باید قواعد و اصولی معین و مدون داشته باشد تا همگان با رعایت آن‌، هویت خط را تثبیت کرده، محفوظ دارند. در دستور خط فارسی مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، هفت قاعدۀ کلی برای خط ذکر شده است. در قاعدۀ سوم آن چنین عنوان می‌شود: تا آن‌جاکه خصوصیات خط فارسی راه دهد، کوشش می‌شود صورت مکتوب و ملفوظ زبان با هم مطابقت داشته باشند. انطباق این دو گونه (گفتار و نوشتار) نیز در صورت تطابق کامل میان اجزای تشکیل‌دهندۀ آنها (واج‌ها و نویسه‌ها) محقق می‌شود. در مقالۀ حاضر سعی شده است با تکیه بر تعداد جالب‌توجهی داده، میزان موارد انطباق کامل میان نویسه و واج در زبان فارسی تعیین و با زبان انگلیسی مقایسه شود. پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها مشخص شد کـه رابطۀ یک‌به‌یک میان نویسه و واج در هر دو زبانِ بررسی‌شده، تنها در مـیان واج‌های هم‌خوان وجود دارد. هم‌چنین میزان انطباق کامل صورت ملفوظ و مکتوب، در داده‌های زبان فارسی 42/1 برابر بیشتر از داده‌های زبان انگلیسی است. بنابراین می‌توان استنباط کرد مواردی را که تحت عنوان معایب و نارسایی‌های خط فارسی (ازجمله عدم انطباق صورت ملفوظ و مکتوب زبان) عنوان می‌شودا، نمی‌توان به‌عنوان موانع گسترش زبان و ادب فارسی تلقی کرد؛ همان‌گونه که موارد مشابهی هم در زبان انگلیسی، با کاربرد وسیع آن در سطح جهانی، مشاهده می‌شود.
کلیدواژه‌ها: نظام نوشتاری، خط، نویسه، واج.

ترویج فرهنگ و ادب پارسی برای اردوزبانان از راه مطالعۀ تطبیقی ادبیات معاصر
سید سکندر عباس زیدی
شعر فارسی، یکی از برجسته‌ترین و گسترده‌ترین آثار فرهنگ بشری، همواره مورد ستایش سخنوران این سرزمین بوده و هست. این شعر، همان‌گونه که در حوزۀ مفاهیم و معانی ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، ازلحاظ مؤلفه‌های صوری و ساختاری هم در ادبیات جهان یا بی‌مانند است یا موارد مشابه بسیار کمی دارد. یکی از زبان‌هایی که در شعر و ویژگی‌های آن با زبان فارسی اشتراکات بسیار دارد، زبان اردو است. زبان اردو از زمان لشکرکشی سلطان محمود غزنوی به شبه‌قاره و تأسیس حکومت اسلامی در آن نواحی، از زبان فارسی بسیار تأثیر پذیرفت. اسلوب‌های محتوایی و ساختاری شعر اردو نیز از این تأثیر بی‌بهره نماند. بنابراین، می‌توان با مقایسۀ شعر اردو و شعر فارسی و شناسایی شباهت‌های آن دو، ظرفیت‌های بسیاری را برای گسترش بیشتر زبان فارسی در میان اردوزبانان شناسایی کرد؛ برای دستیابی به این هدف، در این مقاله به مقایسۀ شعر معاصر فارسی و اردو و بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های آن دو می‌پردازیم.
کلیدواژه‌: زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات اردو، شعر معاصر، مطالعۀ تطبیقی.

بعدهای مغفول آموزش دستور زبان فارسی؛ رویکردی نوین به آموزش دستور زبان فارسی
زهرا عباسی
یکی از پیچیده‌ترین موضوعاتی که انسان فرامی‌گیرد، زبان است. حتی واقعی‌ترین دلایل دربارۀ چرایی و چگونگی یادگیری زبان دوم، چالش‌های بسیار زیادی را به همراه دارد. با وجود این، در مقایسه با گذشته، پیچیدگی‌های بیشتری در دستورالعمل‌های تدوین‌شده برای یادگیری زبان دوم ایجاد شده است؛ زیرا هنوز هم مسائل و عـناصر مهمـی هـم‌چون سـاده‌سازی ساختارهای زبان توسط دستورهای آموزشی، که کتاب‌ها و مواد آموزشـی زبان‌های خارجی امروزی را تحت پوشش قرار می‌دهد، به شیوه‌ای مناسب طراحی و تدوین نشده‌اند. با آغاز آموزش زبان با رویکرد ارتباطی (CLT)، بسیاری از طرفداران این روش به این نتیجه رسیده‌اند که آموزش دستور زبان به‌مثابۀ یک هدف، امری نادرست است؛ اما همان‌گونه که صحت دستوری در دریافت و تولید معانی مورد نظر در زندگی روزمره نقشی اساسی ایفا می‌کند، آموزش دستور زبان نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از آموزش زبان خارجی را تشکیل می‌دهد. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که در وضعیت فعلیِ روش‌های ارتباط‌بنیاد، چگونه باید به آموزش دستور زبان پرداخت و در این خصوص به چه ابعادی باید توجه کرد؛ به‌عبارت دیگر، راهبردهای آموزشی مؤثر در ارائۀ ساخت‌های دستوری که پشتوانۀ یادگیری زبان دوم زبان‌آموز واقع می‌شوند، کدام‌ها هستند.
در این مقاله، با نگاهی به آموزش دستور زبان در منابع آموزشـی زبان فارسی استفاده‌‌شده در مراکز مختلف، به آموزش دستور زبان فارسی با نگاهی نو (رویکرد شناختی) توجه و نیز تجربۀ نگارنده در این باره مطرح شده است.
کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی، رویکرد آموزشی، رویکرد ارتباطی، رویکرد شناختی.

بررسی و مقایسۀ فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاوره‌ای زبان فارسی
مجید عباسی
در این مقاله، فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاوره‌ای زبان فار‌سی بررسی و سعی می‌شود با بررسی و مقایسۀ جالب قابل توجهی واژۀ مستخرج، تصویری از میزان و چگونگی عملکرد فرایند اشتقاق در دو گونۀ مورد بررسی، به‌دست داده شود. برای این منظور، پس از استخراج تعداد قابل ملاحظه‌ای واژۀ مشتق متعلق به دو گونۀ علمی و محاوره‌ای زبان فارسی، این واژه‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند تا مشخص شود: اولاً نظام واژه‌سازی اشتقاقی در هر دو گونۀ مورد بررسی، بیشتر از کدام وندها بهره می‌گیرد؛ ثانیاً میزان استفاده از وندهای اشتقاقی مختلف در این دو گونه چگونه است؛ ثالثاً، در مواقعی که به‌لحاظ صوری یک وند در هر دو گونه مورد استفاده قرار گرفته باشد، آیا تفاوتی در نقش و عملکرد این‌گونه وندها وجود دارد یا خیر. در تعیین چگونگی عملکرد وندهای به‌کار‌رفته در واژه‌های مشتق مورد بررسی، از مدل معنایی اسکلت ـ بدنه ـ پوسته رفیعی (1386) که مدل اصلاح‌شده و تعمیم‌یافتۀ اسکلت ـ بدنه معنایی لیبر (2004) بوده، استفاده شده است. به کمک این مدل، اسکلت معنایی وندهای مورد مطالعه، مقوله/ زیرمقولۀ پایۀ مورد پذیرش وندها و نیز مقوله/ زیرمقولۀ واژه‌های مشتق را به‌دست می‌دهیم. پس از به دست آوردن این اطلاعات، یافته‌های حاصل از بررسی عملکرد فرایند اشتقاق در دو گونه، مورد مقایسه قرار گرفت تا در نهایت، وجوه افتراق و اشتراکشان مشخص شود. در نهایت، با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، به‌نظر می‌رسد که با وجود برخی شباهت‌ها، فرایند اشتقاق در دو گونۀ علمی و محاورهای زبان فارسی در حوزه‌های یادشده، تفاوت‌های جالب‌توجهی دارند.
کلیدواژه‌ها: اشتقاق، گونۀ علمی، گونۀ محاوره‌ای، اسکلت معنایی.

بررسی وندهای اشتقاقی زایا و غیرزایا در زبان فارسی معاصر
لیلا عرفانیان قونسولی
در این مقاله، میزان زایایی وندهای اشتقاقی زبان فارسی معاصر بررسی شده است. یکی از ویژگی‌های مهم زبان انسان، زایایی است. زایایی ساخت‌واژی به‌معنای میزان قابلیت استفاده یک وند در تولید واژه‌های جدید زبان است و در بررسی‌های ساخت‌واژی اهمیت بسیار دارد؛ زیرا از طرفی روند تغییر زبان را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، معیاری برای تشخیص واژه‌های تصریفی و اشتقاقی است؛ هم‌چنین با دانستن آن، می‌توان واژه‌های محتمل و بالقوۀ زبان را شناسایی کرد و به ساخت واژه‌های تخصصی دست یافت.
سؤالی که در این مقاله به آن پاسخ داده می‌شود، این است که زایاترین و غیرزایاترین وندهای فارسی معاصر کدام‌اند؟ با یافتن پاسخی مناسب برای این سؤال، می‌توان در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان از آن بهره جست؛ بدین صورت که زبان‌آموزان با دانستن زایاترین و غیرزایاترین وندهای فارسی معاصر، در تشخیص معنای واژه‌ها و تولید واژه، تواناتر خواهند بود. برای پاسخ‌گویی به این سؤال، چهار متن با موضوع سفرنامه انتخاب و از هر متن، 700 واژه محتوایی استخراج، سپس به بررسی میزان زایایی وندهای اشتقاقی در واژگان اشتقاقی این متون پرداخته شد. نتیجۀ بررسی‌ها نشان داد که در زبان فارسی معاصر، وندهـای ـ ی (نسـبت)، ـ ی (مصـدر) و  ـ ه، بیشـترین زایـایی و وندهـای: ـ مان، در ـ ، ـ سان، باـ (= باخبر)، ـ واده،  فـراـ ، ـ ال، فرـ ، واـ ، ـ وند، کم‌ترین زایایی را دارند.
کلیدواژه‌ها: زایایی، واژه‌های اشتقاقی، وند اشتقاقی، فارسی معاصر.

ترکیبات اندام‌واره‌ای «سر» و میزان درک آن توسط فارسی‌آموزان خارجی
ملیحه عشقوی
یادگیری زبان دوم در بافت اجتماع و فرهنگ زبان هدف، اهمیت فراوانی دارد. در زبان فارسی، ترکیبات بسیاری وجود دارد که در آنها یکی از اندام‌های بدن به‌کار رفته است. یادگیری این ترکیبات اندام‌واره‌ای، یکی از مشکلات زبان‌آموزان خارجی است. در این مقاله، به میزان درک زبان‌آموزان از ترکیبات اندام‌وارۀ «سر» پرداخته و سه متغیرِ محیط آموزش زبان، سطح و انگیزۀ زبان‌آموزان مورد بررسی قرار گرفته است. داده‌های این پژوهش به‌وسیلۀ پرسش‌نامه‌ای که فارسی‌آموزان خارجی در داخل و خارج ایران پر کرده‌اند، جمع‌آوری شده است؛ روش پژوهش نیز میدانی است. تحلیل داده‌ها با توجه به متغیر محیط یادگیری زبان فارسی، نشان‌دهندۀ درک بالاتر ترکیبات اندام‌واره‌ای توسط فارسی‌آموزان خارجی در داخل ایران، در مقایسه با آزمودنی‌ها در خارج از ایران است. با توجه به متغیر سطح، تحلیل دادها نشان می‌دهد که زبان‌آموزان سطح پیشرفته اصطلاحات فارسی را بهتر درک می‌کنند. متغیر سوم این تحقیق، انگیزۀ زبان‌آموزان در یادگیری زبان فارسـی است. تحلیل داده‌ها در این بخـش نیز متفـاوت بـودن درک زبان‌آموزان از ترکیبات اندام‌واره‌ای «سر» را نشان می‌دهد. نتایج پژوهش به این گونه است که سه متغیر محیط یادگیری زبان فارسی، سطح زبان‌آموزان و انگیزۀ آنها، تأثیر جالب‌توجهی بر میزان درک ترکیبات اندام‌واره‌ای «سر» توسط فارسی‌آموزان خارجی دارد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان‌فارسی، ترکیب اندام‌واره‌ای، سر، فارسی‌آموز خارجی.

نگاهی به آموزش زبان فارسی در سایت‌های شبکه‌‌های رادیویی برون‌مرزی ایران
فاطمه عظیمی ‌فرد
در تمام جوامع، زبان به‌مثابۀ یکی از ابزارهای اصلی هویتی، عامل قدرت فرهنگی شمرده می‌شود؛ به‌‌طوری‌که افزایش قدرت نرم‌‌افزاری کشورها، به گسترش زبان آنها وابسته است. متخصصان علم ارتباطات، نقش رسانه‌ها را اطلاع‌رسانی، تفریحی، سرگرمی و آموزشی می‌دانند. صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، در کنار نهادهایی چون آموزش و پرورش، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در تقویت و گسترش زبان فارسی سهیم است و می‌تواند وظیفۀ‌ گسترش زبان فارسی را به‌‌ویژه در بخش رادیوهای برون‌‌مرزی، بر عهده داشته باشد. در مقالۀ حاضر، تلاش می‌شود ضمن بررسی چگونگی آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان در رادیوهای برون‌مرزی، نحوۀ‌ استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی ـ به‌‌عنوان بخشی از ابزار توسعۀ زبانی در سایت‌های اینترنتی شبکه‌های برون‌مرزی صدای جمهوری اسلامی ایران ـ تحلیل شود.
کلیدواژ‌ه‌ها: رسانه، رادیو، سایت‌های اینترنتی آموزش زبان فارسی، آموزش زبان فارسی.

نقد و بررسی برنامۀ درسی ملّی وزارت آموزش و پرورش از منظر آموزش زبان فارسی به‌عنوان زبان اول، دوم و خارجی
بهنام علوی مقدم
یکی از مواردی که می‌تواند به گسترش و توسعۀ زبان فارسی کمک شایانی کند، طراحی برنامه‌های درسی مناسب در سازمان‌های مرتبط ازجمله وزارت آموزش و پـرورش است. با توجه به این‌که برنامۀ درسی ملی این وزارتخانه تدوین شده است، به‌نظر می‌رسد این برنامه بتواند بر آموزش زبان فارسی چه به‌عنوان زبان اول و دوم در داخل کشور و چه به‌عنوان زبان خارجی در خارج از ایران، تأثیر بسیار داشته باشد؛ بنابراین توجه به این موضوع، باید سرلوحۀ دست‌اندرکاران این برنامه قرار بگیرد. در این مقاله برآنیم به نقد و بررسی برنامۀ درسی ملی بپردازد و مزایا و معایب آن را شناسایی و راه‌کارهای مناسبی پیشنهاد کند.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، برنامۀ درسی، زبان اول، زبان دوم.

نقش کتاب‌خانه‌های الکترونیکی در حفظ و گسترش زبان فارسی
علی علیزاده
ملیحه زارعی
زبان فارسی، نشان هویت ملی ایرانیان، در مسیر تحول خود با خطرهایی گوناگونانی روبه‌رو بوده است. از خطر هجوم زبان‌های دیگر هم‌چون عربی، انگلیسی و فارسی و نسبت‌هایی چون عقیم و ناتوان بودن زبان فارسی در واژه‌سازی علمی تا خطر تغییر خط و زبان فارسی به خط و زبانی دیگر. در این میان، راه‌کارها و شیوه‌های گوناگونی برای حفظ و گسترش زبان فارسی پیشنهاد شده است. شیوه‌هایی چون تقویت زبان علمی، استفاده از توانایی‌های واژه‌سازی زبان فارسی و گسترش زبان فارسی در دنیای مجازی. یافتن راه‌کاری برای گسترش زبان فارسی در دنیای مجازی، امروزه بیش از پیش از اهمیت دارد؛ چراکه دنیای مجازی و اینترنت سهم ویژه‌ای در زندگی افراد دارند. برا این مبنا، اقدام‌های بسیاری صورت گرفته است؛ ازجمله نمایۀ اطلاعات علمی در اینترنت؛ تعریف یونی‌کد و فارسی‌سازی صفحه‌کلید برای بازیابی بهینۀ اطلاعات و.... گسترش کتاب‌خانه‌های مجازی در فضای سایبری از دیگر اقدامات مهم در این زمینه است. با توجه به مشکلاتی که در مورد خط فارسی مطرح شده است، ازجمله کاربرد OCR و دیـگر فن‌آوری‌ها، در ایـن مقـاله برآنیـم ضـمن بـرسی رونـد گـسترش کتاب‌خانه‌های دیجیتالی در ایران، به مشکلاتی که این امر با آن روبه‌رو است، بپردازیم و در پایان، راه‌حل‌های مناسبی برای رفع آنها پیشنهاد کنیم.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، خط فارسی، OCR، کتاب‌خانۀ الکترونیکی.

زبان و ادب فارسی، انعکاس فرهنگ و تمدن ایران در دنیای مجازی؛ پیشنهاد راه‌کار برای حضور فعال‌تر زبان و ادبیات فارسی در عرصۀ فناوری اطلاعات
علی علیزاده
ایمان سعیدی مبارکه
توسعه و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات از مهم‌ترین تحولات و دگرگونی‌های شگرف در دهه‌های اخیر بوده است. گسترش شیوه‌ها و ابزارهای نوین اطلاع‌رسانی چون اینترنت، پیشرفت و تأثیر عمیق این تحولات را نشان می‌دهد. زبان نیز به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی، همواره نقش تعیین‌کننده در آگاهی و اشاعۀ دانش و تحولات این صنعت داشته است. حضور مؤثر و موفق فناوری اطلاعات و ارتباطات در یک جامعۀ اطلاعاتی، مستلزم بسترسازی و گسترش و ارتقای کمی و کیفی و استفاده از توان و ظرفیت موجود در حوزۀ زبان و فرهنگ جامعه است. قابلیت انطباق با تحولات و فناوری روز، با حضور کارآمدتر زبان فارسی در دنیای مجازی تحقق می‌یابد و استفاده و به‌کارگیری مؤثر و مفید آن در هم‌سویی و هماهنگی با تحولات عظیم عصر اطلاعات و فناوری جامعۀ اطلاعاتی ایرانیان نقش به‌سزایی دارد. در این مقاله، نگارنده به تبیین اقدامات و تلاش‌های صورت‌گرفته در این مسیر پرداخته و نیز وضعیت کنونی زبان فارسی در دنیای مجازی را مورد بررسی قرار داده است و ضمن اشاره به محدودیت‌ها و مشکلات این زبان ـ چون شیوۀ نگارش ـ راه‌کارهایی را برای حضور موفق‌تر این زبان در عصر مجازی پیشنهاد می‌کند.
کلیدواژه‌ها: فناوری اطلاعات و ارتباطات، اینترنت، جامعۀ اطلاعاتی، زبان فارسی، شیوۀ نگارش فارسی.                                                                                     
ترویج فرهنگ و ادب ایران از طریق تصوّف و عرفان
دکتر ناصر علیزاده 
اصغر برزی
یکی از بهترین راه‌کارهای ترویج فرهنگ و ادب فارسی، می‌تواند معرّفی و نشر آثار منثور و مرسل عرفانی باشد. از این طریق، غیرایرانیان هم با بخشی از فرهنگ گستردۀ ایران بعد از اسلام (از قرن چهارم تا نهم) آشنا می‌شوند و هم به‌سبب سادگی آثار این دوره، به‌سهولت زبان و ادب فارسی را یاد می‌گیرند. آثار منثور عرفانی ـ تعلیمی، در مقایسه با کتب غنایی، تفسیری، رمزی و فلسفی عرفا، به‌عنوان بهترین راه ترویج فرهنگ و ادب ایرانی پیشنهاد می‌شود. آثار تعلیمی عرفا، به نشر فرهنگ، معارف، مبادی، مقامات، احوال و اقوال عرفا می‌پردازند و چون از زبان برای ترویج استفاده می‌کنند، زبانی ساده و پخته دارند؛ به گونه‌ای که هرکس با مبادی زبان فارسی آشنایی داشته باشد، به آسانی می‌تواند این آثار را بخواند و فرهنگ گستردۀ تاریخ تصوّف ایران را بشناسد و با زیبایی‌های زبان فارسی انس بگیرد. در این مقاله، 21 اثر تعلیمی معرفی و بر 10 مورد از آنها تأکید شده است.
کلیدواژه‌ها: فرهنگ، زبان، عرفان، تعلیمات، عرفانی.

بررسی اصول ترویج زبان و ادبیات فارسی در بسترهای جغرافیایی
محمود عیوضلو
 فرشته رضایی
احمد صحرایی
مطالعۀ عمیق اندیشه، زبان و فرهنگ در جامعه، در گرو مطالعۀ زبان و ادبیات آن جامعه است. در هر یک از حوزه‌های مکانی زبان و ادبیات فارسی، شاهد تاریخ، فرهنگ و سیاست خاص آن مناطق هستیم. برای تحلیل علمی میراث ادبی در مکان‌ها باید، فرهنگ، تاریخ، سیاست و دین و.... آن مناطق را به‌صورت فضایی تحلیل و بررسی کرد. با توجه به این‌که جغرافیا علم بررسی پراکندگی مکانی و تباینات فضایی در موضوعات و پدیده‌های  اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و... است. در این مقاله می‌کوشیم با توجه به گسترۀ محتوایی و میان‌رشته‌ای زبان و ادبیات فارسی، به بررسی جایگاه علم جغرافیا در تبیین نقش سیاست‌ها، فرهنگ، دین، فلسفه و... در خلق انواع آثار ادبی بپردازیم و از نتایج این بررسی در برنامه‌ریزی برای ترویج زبان‌فارسی استفاده کنیم. در این مقاله نشان خواهیم داد که آثار متفاوت و سبک‌های مختلف ادبی در مناطق مختلف، نتیـجۀ تفاوت‌های فضایی در نوع وضعیت آن‌جاست. روش تحقیق مقالۀ حاضر، توصیفی ـ تحلیلی است و برای تهیۀ داده‌ها، از روش مطالعۀ کتاب‌خانه‌ای و اسنادی استفاده شده است. به بیان دیگر، هدف از نگارش این مقاله، تبیین نقش جغرافیا در تحلیل پراکندگی فضایی سبک‌های ادبی و رواج موضوعات متفاوت، وزن‌ها، ساختار و صنایع ادبی خاص نقش آن در گسترش و اشاعۀ سبک‌ها و ساختار ادبی بین مکان‌هاست.
کلیدواژه‌ها: تباینات فضایی، میراث ادبی، زبان و ادبیات فارسی، جغرافیا، آموزش زبان فارسی.

واکاوی نیازهای زبانی: گام اساسی در برنامه‌ریزی آموزشی
افسانه غریبی
مقالۀ حاضر، به‌دنبال معرفی بحث «نیازسنجی» در جایگاه اساسی‌ترین گام در یک برنامۀ آموزشی است. پیش از هر برنامه‌ریزی برای یک دورۀ آموزش زبان، باید این پرسش مطرح شود که چرا فرد قصد دارد این زبان را بیاموزد. پاسخ به این پرسش، گام اصلی در یک برنامۀ آموزشی است. چنان‌چه این گام اولیه و اساسی برداشته نشود، نباید از فرایند یادگیری انتظار نتایج مطلوب داشته باشیم.
در این مقاله، ابتدا پیشینۀ بحث نیازسنجی برای زبان عمومی و اهداف خاص بررسی، سپس برخی چارچوب‌های نظری مطرح در این زمینه معرفی می‌شـوند؛ ماننـد: مدل جامعه‌شناسی زبان از مانبی، رویکرد نظام‌مند از رایتریش و چنسلر، رویکرد زبان‌آموزی محور از هاچینسن و کاترز، رویکرد زبان‌آموزمحور از برویک و بریندلی و رویـکرد فعالیت‌محور از لانگ. آن‌گاه از میان موارد بررسی‌شده، چارچوبی نظری و «ترکیبی» بر اساس رویکرد فعالیت‌محور لانگ مطرح خواهد شد. مزیت رویکرد لانگ، نزدیک بـودن مفاهـیم آن به نیـازهای واقـعی زبان‌آموزان و اسـتفاده از منابع و شـیوه‌های مختلـف و متـعدد برای جمع‌آوری داده در نیازسنجی است. در بخش دیگر مقاله، انواع روش‌های جمع‌آوری داده مانند مصاحبه‌ها، پرسش‌نامه‌ها، روش‌های قوم‌نگاری، مطبوعات و تارنماها، آزمون‌ها و نیز انـواع مـنابع جمع‌آوری داده مانند: زبان‌آمـوزان، معـلمان و متخـصصان زبان‌شناسی کاربردی و حوزۀ متخصصان ترکیب منابع، تشریح خواهند شد. در پایان، روشی برای جمع‌آوری یک پیکرۀ دادگانی برای واکاوی نیازهای زبانی فارسی‌آموزان پیشنهاد خواهد شد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، زبان‌آموز، نیازسنجی، رویکرد زبان‌آموزی محور، رویکرد زبان‌آموزمحور، رویکرد فعالیت‌محور.

ضرورت آموزش فرهنگ پارسی به فارسی‌آموزان آلمانی‌زبان
(با تکیه بر کتاب‌های تدوین‌شدۀ آموزش فارسی به آلمانی‌زبانان)
دکتر آرمین فاضل‌زاد
مریم خلیل‌خانه
مبانی فرهنگ و جایگاه آن در آموزش زبان خارجی، در دهۀ اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران و تدوین‌کنندگان کتب درسی بوده است. شناساندن ارزش‌های فرهنگی ـ ادبی یک کشور از طریق زبان، یکی از روش‌هایی است که می‌توان از طریق آن آموزه‌های فرهنگی را به ملل دیگر معرفی کرد. در این میان، یادگیری فرهنگ فارسی، به‌عنوان زبان، دوم نیز پیچیدگی‌های خاصی دارد. یادگیری فرهنگ می‌تواند با نمود در متون آموزشی و روش‌های نوین تدریس، تأثیر مثبتی را در انگیزۀ زبان‌آموز ایجاد کند. با توجه به اهمیت فرهنگ در آموزش زبان دوم، در این مقاله سعی بر آن است تا راه‌کارهای ترویج فرهنگ و زبان فارسی با توجه به کتاب‌های پیشین که برای آلمانی‌زبانانِ فارسی‌آموز به‌کار گرفته شده، مورد توجه قرار گیرد و با تحلیل جایگاه فرهنگ در این منابع، نقاط ضعف و قوت این منابع بررسی و راه‌کارهای بهینه پیشنهاد شود. از آن‌جا که این پژوهش بر تحقیقی میدانی مبتنی است، نگارندگان داده‌های پژوهش حاضر را از تحلیل کتاب‌های موجود آموزش زبان فارسی به آلمانی‌زبانان به‌دست آورده‌ و با تحلیل‌های آماری مرتبط، نتایج جالبی را پیش روی محققان قرار داده‌اند.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، فرهنگ، زبان آلمانی، زبان دوم.

پیوند ناگسستنی فرهنگی ایران و هند زمینه‌ای برای گسترش زبان فارسی
دکتر ملک‌محمد فرخ‌زاد
هند همواره کانون گسترش علم و معنویت و ادبیاتی دل‌انگیز بوده که افکار مردم فرهنگ‌دوست و ادیب را به خود جلـب کرده اسـت و همیشـه پناه‌گـاه دانشمـندان، به‌خصوص ایرانی بوده است. روابط ایران و هند از عهد باستان، با مهاجرت قوم آریایی در قرن 14 قبل از میلاد شروع می‌شود. پس از ظهور اسلام در سال 94 هجری، سپاه اسلام وارد هند می‌شود و همراه آن، زبان و ادبیات و اندیشۀ ایرانی هم به آن سرزمین راه می‌یابد. از آن زمان، حکومت‌های مختلف مسلمان به‌ویژه غزنویان، لودیان و گـورکانیان، در اشـاعۀ زبان و ادبیات فـارسی بسیـار کوشیدند که حاصل آن، آثار گران‌قدر به‌وجود‌آمده در این زبان است. در حال حاضر، هزاران جلد کتاب به زبان فارسی در عرفان، ادبیات، کلام، تفسیر، فرهنگ‌نویسی، تذکره‌نویسی، طب‌شناسی، تاریخ، معماری، موسقی، فلسفه، منطق و صدها علوم دیگر در کتاب‌خانه‌ها، موزه‌ها، مراکز علمی و دانشگاه‌های آن کشور وجود دارد. بنابراین باید ضمن کوشش در حفظ این میراث در سرزمین پهناور هند، با تدابیر جدّی و خستگی‌ناپذیر، زبان و ادب و فرهنگ فارسی را بیش از پیش در این سرزمین گسترش داد؛ موضوعی که لزوم آن، از اهداف اصلی نگارش مقالۀ حاضر است.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، هند، تأثیرات زبانی.

نقش دانشگاه‌های پاکستان و مراکز فرهنگی ایرانی در ترویج زبان فارسی در پاکستان
دکتر سید محمد فرید
مراکز فرهنگی فارسی در پاکستان، تأثیر فوق‌العاده‌ایی در گسترش زبان و ادب فارسی در سراسر این منطقۀ پهناور دارند. پس از تأسیس کشور پاکستان در 1947م، در شهرهای بزرگ پاکستان که پاسدار و نگهبان فرهنگ اسلامی ـ ایرانی است، مراکز فرهنگی زبان و ادب فارسی تأسیس شدند. این مراکز به‌صورت گروه‌های زبان و ادب فارسی تقریباً در سایر دانشگاه‌های دولتی، و به‌صورت خانه‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سراسر پاکستان و مرکز تحقیقات ایران و پاکستان در اسلام‌آباد وجود دارند. در این مقاله، همۀ این گروه‌ها و مراکز فرهنگی فعال در این زمینه‌ها معرفی می‌شوند که بدین قرارند(آمار دانشجویان برای سال 2011 م است):
1ـ گروه‌های زبان و ادب فارسی در دانشگاه‌های پاکستان: گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ خاورشناسی، دانشگاه پنجاب، لاهور (195 دانشجو در مقاطع مختلف)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی لاهور (112 دانشجو)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی دخترانه (85 دانشجو در مقطع لیسانس)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اسلامی بهاولپور، (195 دانشجو)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زبان‌های نوین اسلام‌آباد (195 دانشجو)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کراچی (40 دانشجو)؛ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بلوچستان کویته، (35 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد)؛
2ـ مراکز فرهنگی ایرانی در پاکستان که مهم‌ترین آنها عبارتند از: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان در اسلام آباد؛ خانۀ فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهرهای لاهور، کراچی، حیدرآباد، مولتان، راولپندی، پیشاور و کویته.
کلیدواژه‌ها: توسعۀ زبان فارسی، پاکستان ، نقش دانشگاه‌ها.

آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان و نیز فرزندان ایرانیان در اقصی نقاط جهان
میترا فریدی
در آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان و نیز فرزندان ایرانیانی که زبان فارسی نمیدانند، باید از امکانات زیادی بهره جست. در امر آموزش، استادان مجرب و با تجربۀ زبان و ادب فارسی که با محیط آشنا هستند، میتوانند با استفاده از وسایل کمک‌آموزشی مانند فیلم، عکس و لوح فشرده، زبان‌آموزان را یاری کنند. در کلاس، با استفاده از روش مکالمه و آموزشهایی همانند آموزش زبانهای بینالمللی ازجمله انگلیسی، شوق و انگیزۀ لازم را برای زبانآموزان ایجاد کنند. در سطحبندی کلاسها، باید سن و میزان آشنایی با زبان فارسی مورد مداقّه قرار گیرد و درنتیجه، کلاسهایی با آموزشهای ابتدایی تا پیشرفته ایجاد شود. هم‌چنین لازم است کتابهای آموزشی بررسی و بازبینی شده، با استاندارها و روشهای نوین آموزشی هم‌سو شوند. زبان فارسی با پشتوانۀ غنی فرهنگی و ادبی، می‌تواند شوق و انگیزۀ یادگیری را به‌طور ناخودآگاه در زبانآموز ایجاد کند. این امر نیز مستلزم شناخت فرهنگ و ادب ایرانی است؛ نکته‌ای که نشان‌دهندۀ نقش تعیین‌کنندۀ دفاتر رایزنی فرهنگی در این زمینه است. برگزاری مسابقات و ترتیب مسافرت نفرات اوّل به ایران و آشنایی با فرهنگ و هنر ایرانی نیز می‌تواند از دیگر مسائل تشویقی باشد. در این مقاله سعی شده است مسائل و مشکلات آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان و نیز راه‌حلها، مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، مسائل و مشکلات، راه‌حلها، ایجاد انگیزه.

طرح تدوین کتاب‌های آموزش زبان فارسی بر مبنای مثلث TMS
دکتر غلام‌محمد فقیری
تدوین کتاب‌های مختلف برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان بر مبنای نظریه‌ای منسجم، نکته‌ای همواره مهم در تـدوین کـتاب‌های این حـوزه بوده اسـت. به‌طوری‌که در اغلب موارد، نظریۀ تدوین مشخص نیست و معلم و زبان‌آموز از دیدگاه مؤلف اطلاعی ندارند. هدف اصلی این مقاله، تبیین نظری روابط سه ضلع مـثلث آزمون‌سازی، روش تدریس و برنامۀ درسی در حوزۀ آموزش زبان فارسی است. اهداف عینی، توصیف و توضیح زیرمقوله‌های هر شاخه مانند برنامۀ درسی (ساخت‌گرا، مفهومی ـ نقشی، موقعیتی، تکلیف‌محور، مهارت‌محور و محتوا‌محور)، انواع آزمون (تشریحی، کوته‌پاسخ و عینی) و انواع روش‌های تدریس (دستورـ ترجمه، مستقیم، شنیداری ـ گفتاری و...) است. در این مقاله برآنیم که طرحی برای تدوین کتاب‌هایی با رویکرد تلفیقی ـ تفکیکی مـهارت‌های چهارگانه برمبنای روابط مقوله‌های سه ضلع با یکدیگر، پیشنهاد کنیم. نوع تحقیق، توصیفی ـ توضیحی، روش آن کیفی و فرضیه‌های آن بر نوع روابـط مقوله‌های سه ضلع با یک‌دیگر استوار است. این طرح می‌تواند برای تدوین کتاب‌های جدید آموزش زبان فارسی مفید باشد.
کلیدواژه‌ها: برنامۀ درسی، آزمون‌سازی، روش تدریس، نظریه، تدوین، نقد و نظر.

بررسی و تحلیل انواع خطاهای زبانی در 2000 جمله از متون نوشتاری فارسی‌آموزان دانشگاه بین‌المللی قزوین
دکتر غلام‌محمد فقیری
محبوبه تاجعلی
بررسی و تحلیل خطاهای زبانی در آموزش زبان خارجی، امکان ارزشیابی پیشرفت توانش زبان‌شناختی زبان‌آموزان را فراهم کرده، در تدریس و طراحی و تدوین مواد آموزشی نقش مهمی ایفا می‌کند. هدف کلی این مقاله، ارزیابی خطاهای زبانی و اهداف عینی تشخیص انواع خطاهای آوایی، ساخت‌واژی، دستوری و معنایی در نوشته‌های زبان‌آموزان خارجی است. مسئلۀ تحقیق، تشخیص میزان انواع خطاهای زبانی و مقایسۀ نسبت آنها با یکدیگر است. حوزۀ تحقیق و مبانی نظری مقالۀ حاضر، تجزیه و تحلیل خطاهای زبانی بوده که با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. در بحث و تحلیل داده‌ها، حجم نمونه‌ای شامل 2000 جمله که به شیوۀ نمونه‌گیری طبقه‌بندی انتخاب شده، مورد تحلیل قرار گرفته و یافته‌های آن بر مبنای مبانی نظری تفسیر شده است. تحقیق حاضر می‌تواند به مدرسان آموزش زبان فارسی دربارۀ انواع خطاهای ممکن در حوزه‌های مختلف زبانی، آگاهی دهد، در اصلاح خطاهای زبانی و پیشرفت زبانی زبان‌آموزان مؤثر باشد و راه‌کارهایی برای طراحی و تدوین متون درسی، تدریس و ارزشیابی بهتر پیشنهاد کند.
کلیدواژه‌ها: تحلیل، خطاهای زبانی، توانش زبان‌شناختی، آوایی، ساخت‌واژی، دستوری، معنایی.

شیوه‌های لازم برای رشد و بالندگی زبان فارسی در میان ملل دیگر
دکتر حسین فقیهی
زبان و ادبیات فارسی یکی از مهم‌ترین ابزارهای تبادل فرهنگی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان جهانی بوده است. قلمرو ادبیات فارسی در گذشته بسیار گسترده و آوازه بود و هم‌اکنون نیز با توجه به علاقمندان خارجی، باید فراگیر شود؛ به همین دلیل لازم است ادبیات فارسی به‌صورت نظری و عملی آموزش داده شود و در آموزش نیز نباید تنها به قواعد خشک دستوری و ساختاری متون پیچیده و دشوار اکتفا کرد؛ بلکه توجه به آموزش‌های گفتاری (مکالمه) و شنیداری و نیز انتخاب اساتید متخصص نیز ضروری است.
متأسفانه عده‌ای می‌پندارند هرکس خواندن و نوشتن بداند، می‌تواند ادبیات فارسی را تدریس کند؛ امّا این‌ها نمی‌دانند که ادبیات از مقولۀ هنر و هنر نیز رمزگونه و پر از ابهامات و تخیلات بوده که درک آن برای غیرمتخصص دشوار است و اصولاً زبان با ادبیات متفاوت و از دو مقوله‌اند.
کلیدواژه‌ها: گسترش فرهنگ و ادب، یادگیری نظری و عملی، صور خیال، ادبیات فارسی.

بررسی انواع علایم سجاوندی به‌کاررفته در خط فارسی و چگونگی آموزش آن
 آیلین فیروزیان پور اصفهانی
اعظم استاجی
در زبان گفتاری، پیام‌دهنده مقصود خود را با زبان بدن به پیام‌گیرنده منتقل می‌کند. زبان نوشتاری، به‌دلیل ماهیتش، فاقد چنین امکانی است؛ از این‌رو، علایم سجاوندی ابزاری برای بازنمودن ویژگی‌های زبان گفتاری در زبان نوشتاری است که به پیام‌گیرنده در درک درست و بهتر مطالب، کمک شایانی می‌کند. در این مقاله، دو جنبه از علائم سجاوندی را بررسی می‌کنیم. نخست به انواع علائم سجاوندی ظاهرشـده در نسـخه‌های خطی، نسخه‌های چاپ سنگی مورد بررسی و مقایسۀ آنها با نخستین مکتوبات چاپی، نوشته‌های امروز و صفحات دیجیتالی می‌پردازیم. داده‌های یافت‌شده، شاهدی بر این مطلب است که برخلاف دیدگاه بعضی از صاحب‌نظران ایرانی که معتقدند علائم سجاوندی به‌کار رفته در دهه‌های اخیر در زبان نوشتاری فارسی، کاملاً قرضی و وارداتی است، بعضی از این علائم، به شکل‌های متفاوت، از دیرباز در نوشته‌ها نگاشته می‌شده و حتی بعضی از این علائم به همین شکل امروزی، گاهی با همین نقش و گاهـی بـا نـقش دیگـری ظاهر می‌شده‌اند؛ سپس به بررسی چگونگی آموزش کاربرد این علائم، با درنظر گرفتن و مقایسۀ نظرات و پیشنهادات محققان ایرانی و غیرایرانی پرداخته می‌شود که توجه به این امر می‌تواند نقش به‌سزایی در نحوۀ آموزش خط فارسی به فراگیران داشته باشد.
کلیدواژه‌ها: علائم سجاوندی، نسخۀ خطی، چاپ سنگی، صفحات دیجیتال.

ضرورت طراحی برنامۀ درسی نوین برای آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان
دکتر حسین قاسم‌پور مقدم
تعیین رویکردها و روش‌های طراحی یک برنامۀ درسی، ‌ازجمله مراحل حساس و ضروری برنامه‌ریزی درسی است که شالودۀ آن را بنیادهای فلسفی، ارزشی، فرهنگی، اقتصادی، دینی و اجتماعی تشکیل می‌دهند. روشن شدن رویکردها و شیوه‌های طراحی برنامۀ درسی، سبب انتظام عناصر و مؤلفه‌های برنامۀ درسی می‌شود.
یکی از برنامه‌های درسی مهم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برنامۀ درسی آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان است که همواره نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در توسعه و تقویت زبان فارسی، ترویج فرهنگ ایرانی و باورهای دینی، توفیق غیر ایرانیان در کسب مهارت‌های ارتباطی و توانایی استفاده از متون فارسی در آشنایی با دین اسلام و ایران اسلامی داشته و دارد.
در هر نوع آموزش، ازجمله آموزش زبان دوم، طراحی برنامۀ درسی و تولید مواد آموزشی، فعالیت عمده‌ای است که در مقایسه با تدریس، به هیچ وجه اهمیت کم‌تری ندارد. به‌عبارت دیگر، آموزش باید در قالب یک برنامۀ درسی تدوین شود نه این‌که برحسب اتفاق روی دهد. طراحی برنامۀ درسی زبان فارسی حداقل دو فایده دارد:
1.    کیفیت آموزش زبان فارسی را بالا می‌برد؛ زیرا یک برنامۀ مدون، به‌منزلۀ نقشه‌ای برای استاد و زبان‌آموزان است که فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری فارسی را سامان می‌بخشد؛
2.    در مواقعی که یک دورۀ آموزشی توسط بیش از یک استاد تدریس می‌شود، هماهنگی و انسجام اجرای برنامۀ طراحی‌شده را تضمین می‌کند.
در این مقاله، ضمن بررسی وضعیت فعلی برنامۀ درسی آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان، رویکردها و روش‌های طراحی این برنامۀ درسی تبیین می‌شود، راهبردهای عملی برنامه‌ریزی درسی آموزش زبان فارسی و درنهایت، الگویی ایرانی ـ اسلامی برای طراحی نوین برنامۀ آموزش زبان فارسی پیشنهاد می‌شود تا با توجه به دستاوردهای علمی، مورد استفادۀ مسئولان و دست‌اندرکاران قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، برنامه‌ریزی درسی، منابع آموزش زبان فارسی.

شیوه‌های مدرن زبان‌آموزی با تاکید بر آموزش زبان فارسی
طاهره قاسمی
جامعۀ امروزی، عصر اطلاعات و ارتباطات، نیازمند به‌کارگیری شیوه‌های نوین آموزش و استفاده از تکنولوژی رو به رشد است. استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در آموزش زبان، نقش به‌سزایی در تسهیل روند هم‌گام شدن زبان‌آموزان با جامعۀ زبان مقصد بر عهده دارد. تحقیقات نشان داده است که انسان 10% از متنی را که می‌خواند، 20% از مطلبی را که می‌شنود، 30% از آنچه می‌بیند و 50% از آنچه را که هم می‌بیند و هم می‌شنود، می‌آموزد؛ بنابراین استفاده از حواس پنجگانۀ زبان‌آموزان و درگیری این حواس در آموزش زبان، می‌تواند ضمن تسریع روند آموزش، آن را پایدارتر کند. در حال حاضر، با وجود انواع شیوه‌های آموزش مجازی و غیرحضوری که در آنها زمان و مکان کاملاً منعطف شده است، به‌نظر می‌رسد انقلابی نوین در شیوه‌های آموزش رخ داده است. در عین حال، در گسترۀ تأثیر این تحول می‌توان به افزایـش انـگیزه و اعـتماد به نفـس و هم‌چنین افزایش ابتکار و خلاقیت در میان زبان‌آموزان اشاره کرد. حال این سؤال مطرح است که ما، به‌عنوان مدرسان زبان، چگونه می‌توانیم از ابزاری که تکنولوژی در اختیار ما قرار می‌دهد، برای ارتقای سطح آموزش زبان دوم/ خارجی بهره بگیریم؟
مقالۀ حاضر در نظر دارد ضمن معرفی برخی از کاربردهایی که تکنولوژی می‌تواند در آموزش و یادگیری زبان دوم داشته باشد، به تبیین نکاتی بپردازد که به‌کارگیری آنـها می‌تواند به‌عنوان انقلاب دوم در آموزش زبان محسوب شود. سهم «مدرس» در این تحول عظیم، از دیگر موارد بررسی‌شده در این مقاله است. به عبارت دیگر، در این مقاله تلاش شده به رویکردهای مختلفی پرداخته شود که مدرس را به‌عنوان تسهیل‌کنندۀ روند یادگیری مورد مطالعه قرار می‌دهد، نه به نقش وی به‌عنوان یک مشاور یادگیری و نیز به نقش او در انتقال اطلاعات به زبان‌آموز اشاره کند؛ سپس در یک تحلیل کیفی، به تفاوت میان این رویکردها پرداخته و در پایان، نقش تکنولوژی در این تحلیل، ارزیابی شده است.
کلیدواژه‌ها: آموزش فارسی، تکنولوژی، زبان‌آموز، مدرس، یادگیری.

نگاهی گذرا به گسترش زبان فارسی در فراسوی مرزها
علی‌اکبر قاسمی گل‌افشانی
برای ترویج زبان فارسی در فراسوی مرزها، نخست لازم و ضروری است که خودمان در داخل کشور، به اهمیت و ضرورت پاس‌داشت آن واقف باشیم. امروزه اگر ـ برای نمونه ـ  گذری به بیمارستان‌ها داشته باشیم، به تابلوهایی بر سردر اتاق‌ها برمی‌خوریم که نشانی از فارسی ندارند (نظیر: سوپروایزر، اتاق رست، C.C.U و I.C.U). اگر به نهادهای دیگر مانند: صدا و سیما و سازمان هواپیمایی برویم، وضع به‌همین گونه است. غلط‌های املایی و نگارشی بی‌شماری هم روی پارچه‌ها و تابلوها، در زیرنویس رسانۀ ملّی، در دل‌نوشته‌های پشت ماشین‌ها و حتی بر روی سنگ قبرها به چشم می‌خورد. من خود، به چشم خویشتن، دیدم که در مناسبت‌های مختلف بر سردر ادارات دولتی جملاتی یا غلط‌های املایی نوشته بودند مانند: ارتقاع یافت، حتک حرمت، وسیلۀ ایاب و زهاب محیا است و ... . تعصّب در به‌کاربردن زبان فارسی در میان تحصیل‌کردگان داخل و خارج  ما کم‌رنگ شده است؛ گویی تفاوتی نمی‌کند که واژه، فارسی باشد یا بیگانه. به‌نظر می‌رسد یکی از دلایل این بی‌تفاوتی‌ها را باید در ناآگاهی از شیرینی و افسونگری و گسترش زبان و ادبیات فارسی در جهان جست‌و‌جو کرد. شاید آگاهی از دامنۀ گسترش زبان فارسی در جهان، سبب دوستداری و پای‌بندی بیشتر ما به زبان و فرهنگ فارسی بشود. این دوستداری و پای‌بندی به زبان و فرهنگ فارسی در مراودات اجتماعی با غیرفارسی‌زبانان، کم‌کم می‌تواند به ترویج زبان فارسی بینجامد. این مقاله نگاهی گذرا دارد به گسترش زبان فارسی در فراسوی مرزها.
کلیدواژه‌ها: زبان‌فارسی، گسترش، فراسوی مرزها.

پیشینۀ زبان فارسی در بالکان و راه‌کارهای گسترش آن
محمد قربانپور دلاور
به گواهی تاریخ، زبان و ادب فارسی، ظرفیت و توانمندی بسیاری در گسترش روابط در عرصۀ بین‌المللی داشته ‌است. برنامه‌ریزی برای توسعۀ این میراث علمی و گنجینۀ گران‌بها ـ به‌عنوان زبان دوم جهان اسلام، به‌سبب درآمیختگی آن با زبان دین ـ که گسترش آن موجب نشر دین نیز خواهد شدـ از اهداف ضروری است که می‌بایست بیش از پیش برای تحقق آن تلاش کرد. زبان و ادبیات فارسی، طّی قرن‌های متمادی در بخش بزرگی از جهان نفوذ و سروری داشته و از کرانه‌های اقیانوس اطلس تا اقیانوس کبیر و در دورترین نقاط جهان به‌ویژه در آسـیای صغـیر و خـصوصاً کـشورهای تحت‌سیطرۀ عثمانی و کشورهای منطقۀ بالکان، جایگاه و شکوه خاصی داشته است. فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی، از قرن‌ها پیش با تلاش‌های بزرگان فرهنگ و ادب در بالکان که خطه‌ای از دنیای اسلام است، هم‌چون رودی حیات‌بخش،‌ جاری و منشأ خلق آثار عظیمی در منطقه شده است.
در این مقاله برآنیم با بررسی پیشینه و جایگاه زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ بالکان در قرون گذشته و نقش و تأثیر آن بر ادبیات و فرهنگ آن مناطق و هم‌چنین وضعیت فعلی این ادبیات فاخر و درنهایت آسیب‌های موجود و راه‌کارهای نفوذ این زبان گران‌سنگ، مباحثی تقدیم پژوهشگران ارجمند کنیم. با توجه به سفرهای متعدد نگارنده به کشورهای منطقۀ بالکان و حضور دوساله در آلبانی و مطالعات و یافته‌های میدانی و کتاب‌خانه‌ای که صورت گرفته، در این مقاله درصدد به‌دست آوردن پاسخ این پرسشیم که: پیشنیه و جایگاه زبان فارسی در بالکان و راه‌های گسترش بیش از پیش آن در منطقه چیست؟
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، بالکان، بوسنی و هرزگوین، آلبانی، گسترش فرهنگ، راه‌کارها.

سطح کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان
مهری قره‌گزی
مهرداد اصغرپور ماسوله
یکی از اصول اولیۀ ارائۀ مطالب و تهیۀ کتاب‌های آموزش زبان، سطح‌بندی است؛ زیرا تا سطح مطالب آموزشی مشخص نشود، نمی‌توان آنها را در آموزش زبان به‌کار گرفت. در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، در زمینۀ سطح‌بندی کتاب‌ها و تعیین سطح فارسی‌آموزان، خلأ علمی وجود دارد؛ به همین دلیل در این مقاله، وضعیت سطح کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان که در ایران منتشر شده، ازنظر صوری ـ ساختاری مورد بررسی عینی و کمّی قرار گرفته است؛ بدین صورت که ابتدا با به‌دست دادن آمار تفصیلی و کلی و نمودار، نشان داده‌ایم سطح زبانی چند درصد از کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان عنوان شده است و نشان داده‌ایم که هریک از سطح‌های زبان، چند درصد از این کتاب‌ها را شامل می‌شـود؛ علاوه‌بر آن، نابه‌سامانی‌ در عناوین سطح‌بندی کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان تشریح شده است. هم‌چنین در این مقاله، نشان داده‌ایم که نبود آزمـون استانـدارد تعیین‌سطح در زبان فارسی و نابه‌سامانی‌های بسیار در سطح‌بندی کتاب‌های آموزش زبان، چه مشکلاتی برای مدرسان و فارسی‌آموزان ایجاد کرده است.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، کتاب درسی، سطح.

نقش دفاتر رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در ترویج زبان و ادبیات فارسی
کمیل قزلباش
در این مقاله ابتدا به پیشینۀ تاریخی فرهنگ فارسی و ارزش و نفوذ زبان فارسی در کشور پاکستان و به‌خصوص در استان بلوچستان، پرداخته می‌شود تا به این وسیله، رونق دیروز و امروز جایگاه زبان و فرهنگ فارسی در استان بلوچستان نقد و بررسی شود. ایالت بلوچستان، تنها ایالت پاکستان است که هم در گذشته از فارسی با آغوش باز استقبال کرده و هم امروز در این ایالت، نویسندگانی هستند که برای ترویج و گسترش زبان فارسی می‌کوشند؛ علاوه‌بر این، برخی نویسندگان و استادان استان بلوچستان همراه با کارهای پژوهشی، شعر هم می‌سرایند.
در این زمینه، رایزنی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان و خانه‌های فرهنگ ایران در این کشور، نقش مهمی دارند؛ همین حمایت از نویسندگان و پژوهشگران زبان فارسی، با طراحی برنامه‌های علمی و فرهنگی، موجب تشویق افراد برای فراگیری این زبان شده است. فعالیت‌های مراکز سبب تقویت کرسی‌ها و بخش‌های فارسی و ترغیب دانشجویان برای ادامۀ تحصیل در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری زبان فارسی شده است که فارغ‌التحصیلان این دوره‌ها در اصل پاسداران اصلی آیندۀ این زبان خواهند بود.
در بخش دیگر این مقاله، به بررسی نقش این مراکز در چاپ کتاب، مجله و مقالات فارسی نویسندگان این کشور پرداخته می‌شود. انتشار فصل‌نامه‌های فارسی و اردو در زمینۀ زبان و ادبیات فارسی و برپایی کلاس‌های زبان فارسی، ازجمله دیگر اقدامات این مراکز فرهنگی است که در این مقاله معرفی می‌شود.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، دفاتر رایزنی فرهنگی، استان بلوچستان پاکستان.

تعریف فرهنگ و بازتاب عناصر فرهنگی در متون آموزش زبان فارسی
علی رضا قلی فامیان
مهرنوش درودی
فرهنگ اصطلاحی چندلایه و چندمعناست و جامعه‌شناسان و روان‌شناسان تعریف‌های متعدد و متنوعی از این مفهوم به‌دست داده‌اند. گروهی هرگونه پدیده یا فعالیت انسانی را در چارچوب فرهنگ جای داده‌اند. از این دیدگاه، پوشش و لباس، غذا، مسکن، شغل و سایر امور مربوط به انسان، نوعی پدیدۀ فرهنگی محسوب می‌شود. گروهی دیگر، فرهنگ را به‌صورت خاص‌تری تعریف کرده‌اند؛ بدین معنا که عرصه‌هایی نظیر موسیقی، ادبیات و هنرهای نمایشی را نیز پدیده‌های فرهنگی به‌شمار آورده‌اند. در این مقاله، می‌کوشیم ضمن تعریفی دقیق و نظام‌مند از فرهنگ، مفاهیم و عناصر فرهنگ‌محور را تعریف و بازتعریف کنیم و موارد مختلف نمود این عناصر را در کتاب‌های آموزش زبان بکاویم. در این چارچوب، ابتدا به نمونه‌هایی از نمود عناصر فرهنگی در کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی اشاره، سپس دو کتاب آموزش زبان فارسی (آزفا) تألیف یداله ثمره و درس فارسی برای فارسی‌آموزان خارجی تألیف تقی پورنامداریان را بررسی می‌کنیم. پس از معرفی چارچوب نظری تحقیق، به‌بررسی عناصر به‌کاررفته در دو اثر یاد‌شده و اطلاعات آماری مربوط به هر عنصر می‌پردازیم. در پایان، کاستی‌های موجود در آثار مورد بررسی را مشخص و راه‌کارهایی برای اصلاح کاستی‌های مذکور پیشنهاد می‌کنیم.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، فرهنگ، درس فارسی برای فارسی‌آموزان خارجی، آموزش زبان فارسی (آزفا).

واکاویِ نمونه‌سؤال‌های استادان درس فارسی عمومی: تحلیل روایی سازه‌ای
بهزاد قنسولی
سیده مریم فضائلی
یکی از روش‌های مؤثر تحلیل آزمون‌های زبان، تحلیل خطاهای آزمون‌های مورداستفاده در کلاس‌های درس فارسی عمومی است. در این روش، با بررسی نمونه‌ها، کاستی‌ها و نقاط قوت آزمون‌ها ـ که نشان‌دهندۀ نگرش آزمون‌گر به سازۀ دانش مورد سنجش است ـ مشخص می‌شود.
در این مقاله، ابتدا نمونه‌سؤال‌های پنج استاد درس فارسی عمومی در دانشگاه فردوسی مشهد واکاوی شد. در مرحلۀ دوم، از تعدادی از استادان مصاحبه به عمل آمد. نتایج این بخش نشان داد که استادان، با مفاهیم کلیدی سنجش مانند پایایی و رواییِ آزمون‌ها آشنا نیستند. آزمون‌ها هرگز پالایش اولیه نمی‌شوند و نتایج پاسخ آزمودنی‌ها نیز به محک آمار سنجیده نمی‌شوند. در پایان، راه‌کارهایی اصلاحی برای سنجش مؤثر پیشنهاد شده است.
کلیدواژه‌ها: آزمون زبان، تحلیل خطا، تحلیل روایی سازه‌ای، فارسی عمومی.

چالش‌ها و راه‌کارهای گسترش زبان فارسی در اقلیم کردستان عراق
دکتر نادر کریمیان سردشتی
ظهور عراق جدید پس از سقوط رژیم بعثی عراق با نام جمهوری فدرال عراق، یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر خاورمیانه محسوب می‌شود که تأثیرات آن در منطقه بسیار گسترده بوده است. یکی از نتایج تشکیل این جمهوری، تأسیس منطقۀ فدرالی اقلیم کردستان با سازوکار یک دولت محلّی و منطقه‌ای در چارچوب جمهوری فدرال عراق است. اقلیم کردستان، به‌سبب تاریخ و پیشینه و فرهنگ آن، بیشتر با فرهنگ و زبان و تمدن ایرانی پیوند خورده و ارتباط دارد؛ در حالی‌که با عرب‌ها به‌جز فرهنگ و میراث دینی و اسلامی، کم‌ترین ویژگی مشترک را داشته و دارد. در این اقلیم، پس از تحولات سیاسی، فضای بیشتر و بازتری برای گسترش زبان و ادب فارسی فراهم شده است که به‌نظر می‌رسد یکی از بهترین و سهل‌الوصول‌ترین ظرفیت‌های قابل استفاده برای فرهنگ‌دوستان و سیاست‌گزاران و دست‌اندرکاران گسترش زبان فارسی باشد. در این مقاله، علاوه‌بر اشاره به پیشینۀ زبان فارسی در این اقلیم، به جایگاه و مشکلات و موانع و راه‌کارهای گسترش زبان فارسی در مراکز دانشگاهی (به‌ویژه دانشگاه سلیمانیه و صلاح‌الدین اربیل)، علمی و فرهنگی، مراکز چاپ و نشر، کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و مطبوعات محلی و نقش مترجمان و نویسندگان کُرد پرداخته و در پایان، و راه‌کارهایی برای گسترش این فعالیت‌ها و بهبود وضعیت موجود، پیشنهاد می‌شود.
کلیدواژه‌ها: اقلیم کردستان، عراق، زبان فارسی، زبان کردی، ادبیات تطبیقی، آموزش فارسی، نویسندگان کرد.

آموزش حروف اضافۀ «از، با، به، در» به شیوۀ آموزشی ـ پردازشی به غیرفارسی‌زبانان
راحله کلانتری درونکلا
زبان فارسی نیز مانند هر زبان دیگری، ساختار خاصی دارد که متشکل از سازه‌های زبانی است. این سازه‌های زبانی خود از دو دسته عناصر زبانی واژگانی و دستوری تشکیل یافته‌اند. عناصر دستوری که حروف‌ اضافه نیز جزء این دسته‌اند، عناصری هستند که معنای واژگانی نداشته، تنها نقش دستوری دارند. این ویژگی سبب می‌شود آموزش این عناصر به زبان‌آموزان غیرفارسی‌زبان دشوار شود. ازطرفی، واژگان دستوری اگرچه معنای واژگانی ندارند، در انتقال معنا نقش مهمی ایفا می‌کنند که این امر، ضرورت آموزش این دسته از واژگان را ایجاب می‌کند. مسئله‌‌ای که در آموزش حروف اضافه مطرح می‌شود، این است که چگونه می‌توان فرایند آموزش حروف‌ اضافه را به زبان‌آموزان غیرفارسی‌زبان تسهیل کرد؛ بنابراین هدف از نگارش مقالۀ حاضر، معرفی شیوۀ آموزشی ـ پردازشی است تا با استفاده از این روش، آموزش حروف‌ اضافه با سهولت بیشتری صورت گیرد. در این پژوهش، آموزش چهار حرف‌ اضافۀ سادۀ زبان فارسی «از، به، با، در»، به‌ دو روش آموزشی ـ پردازشی و گرامر ـ ترجمه به دو گروه زبان‌آموز غیرایرانی که در یک سطح زبانی قرار دارند، صورت گرفت. نتایج حاصل از آموزش به این دو روش، با برگزاری آزمون و بررسی نتایج حاصل از آن، ارزیابی شد که طبق این بررسی، گروهی که تحت شیوۀ آموزشی ـ پردازشی این حروف‌ اضافه را فراگرفته‌اند، در مقایسه با گروهی که تحت روش گرامر ـ ترجمه قرار گرفتند، عملکرد بهتری در آزمون داشته‌اند.
کلیدواژه‌ها: آموزش، درون‌داد، برون‌داد، آموزشی ـ پردازشی، گرامرـ ترجمه، حروف‌اضافه.

ترویج زبان فارسی در ورارود از راه نسخ خطی فارسی
دکترسید محمد باقر کمال‌الدینی
زبان فارسی یکی از مهم‌ترین زبان‌های دنیاست که با بهره‌مندی از گنجینۀ گران‌بهای ادب و عرفان و آراستگی به زیور فصاحت و بلاغت، توانسته است همواره در طول تـاریخ، به‌عنوان زبان رسمی ملتی بزرگ، در گسترش فرهنگ ایرانی در جهان خودنمایی کند. یکی از حوزه‌هایی که مردمانش قرن‌ها به زبان فارسی سخن می‌گفته‌اند و شاعران و نویسندگانش نیز به این زبان شعر سروده و آثاری خلق کرده‌اند، ورارود است. امروز نیز بسیاری از مردم این مناطق، با زبان فارسی مأنوسند و کتاب‌خانه‌هایی وجود دارد که مملو از دستخط‌های فارسی است. در این کتاب‌خانه‌ها، نسخه‌هایی وجود دارد که بسیار ارزشمندند؛ نسخه‌هایی در زمینه‌های تصوف و عرفان، دین و مذهب، ادبیات فارسی، تاریخ و... .
یادآور می‌شویم که حدود 85 تا 90 درصد نسخه‌های خطی موجود در آسیای مرکزی، به زبان فارسی است؛ برای مثال از 43 هزار نسخۀ خطی کتاب‌خانۀ ابوریحان بیرونی تاشکند، 39 هزار مورد آن به زبان فارسی است. نگارندۀ این مقاله که خـود سال‌ها در این حوزه به تدریس و تحقیق اشتغال داشته، معتقد است که از طریق فهرست‌نگاری نسخ خطی موجود در کتاب‌خانه‌ها، خانه‌ها، موزه‌ها و... و معرفی آنها، می‌توان مقامات فرهنگی این کشورها را به آموزش زبان فارسی ترغیب و تشویق کرد.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، نسخۀ خطی، آسیای میانه، آموزش زبان فارسی.

 تفاوت‌های موجود در ادراک هم‌خوان‌های زبان فارسی توسط فارسی‌آموزان هندی ـ اروپایی و غیر‌هندی ـ اروپایی
احمد کولی‌وند
مقالۀ حاضر، به دنبال یافتن پاسخی برای این سؤال است که آیا فارسی‌آموزانی که زبان اولشان در محدودۀ یکی از زبان‌های هندی و اروپایی (یعنی هم‌خانوادۀ زبان فارسی) قرار می‌گیرد، اساساً درک بهتری از هم‌خوان‌های زبان فارسی دارند یا خیر؟ از آن‌جایی که یکی از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در فراگیری هر زبانی، زبـان ‌اول زبـان‌آموز به‌شمار می‌آید، این مقاله می‌کوشد موضوع را از دورنما‌ی عام‌تری مورد کنکاش قرار دهد؛ به این طریق که افزون‌بر نوع زبان اول، به خانوادۀ زبانی زبان‌آموز نیز توجه کند. در طول مدت تدوین مقاله، فرض نگارنده‌گان بر این بوده ‌است که نهایتاً به‌دلیل وجود شباهت‌های ظاهری میان حوزه‌های مختلف زبان‌های هندی و اروپایی، زبان‌آموزانی که زبان اول‌شان یکی از زبان‌های موجود در این خانواده است، قادرند تا با صرف زمان و انرژی کم‌تری هم‌خوا‌های موجود در زبان فارسی را درک کنند.
مقالۀ حاضر با رویکردی تحلیلی‌ـ توصیفی، خطاهای ادراکی در زبان‌آموز‌انی را که در معرض آوا‌های موجود در زبان فارسی قرار می‌گیرند، مورد تحلیل قرار داده ‌است. برای جمع‌آوری داده‌ها، در طول مدت یک دورۀ دوماهه، حدود 12 تا 14 عدد از املا‌های پایۀ ششمی که در مرکز آموزش زبان فارسی المهدی قم (سطح متوسط) در کلاس‌های معمول از زبان‌آموزان، در وضعیت عادی کلاس درس جمع‌آوری شده بود، مورد پژوهش قرار گرفت. انتخاب املا‌ها عموماً از دروسی بود که متن آنها قبلاً در کلاس درس به فارسی‌آموز آموزش داده شده‌ بود. البته تنها خطا‌هایی بررسی شد که در آن، یکی از هم‌خوان‌های موجود در زبان فارسی، به‌اشتباه با یکی دیگر از هم‌خوان‌های زبان فارسی ثبت شده بود (برای مثال تکنلگی به جای تکنولوژی). در گام بعد، فارسی‌آموزان بر اساس زبان اولشان، به دو گروه فارسی‌آموزان هندی ـ اروپایی و فارسی‌آموزان غیرهندی و غیراروپایی تقسیم شدند و تلاش شد با مقایسۀ محصول برآیند داده‌ها با یکدیگر، تحلیل‌های معناداری از ارقام به‌دست‌آمده مطرح و درنهایت، راه‌کارهایی برای توصیف هرچه بهتر فرایند فراگیری این هم‌خوان‌ها پیشنهاد شود.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، هم‌خوان‌ها، فارسی‌آموزان هندی، اروپایی.

بررسی مطابقت فاعل و فعل در گفتار فارسی‌آموزان بر اساس رویکرد کمینه‌گرا
سارا کیانی
دکتر فریده حق‌بین 
یکی از خطاهای پربسامد در گفتار فارسی‌آموزان، مطابقت نداشتن صحیح فاعل و فعل در زبان فارسی است که بررسی آن در چارچوب نظریِ کمینه‌گرایی، می‌تواند قواعد حاکم بر فرایند فراگیریِ مطابقت را به‌دست دهد. با در نظر گرفتن این اصول، می‌توان روش‌های آموزشی را بر پایه‌ای نظری بنیان کرد.
در چارچوب برنامۀ کمینه‌گرا، مشخصه‌های شخص و شمار در مطابقت فاعل و فعل نقش محوری دارند. بر اساس این برنامه، مشخصه‌های شخص و شمار فاعل، طی عملیات مطابقت، ارزش مشخصه‌های شخص و شمار فعل را تعیین می‌کند.
در این مقاله، عوامل مؤثر بر فراگیری مطابقت و بروز خطا در گفتار فارسی‌آموزان مورد بررسی قرار می‌گیرد. دسترسی به مشخصه‌ها در زبان اول و تأثیر آن بر فراگیری مطابقت در زبان فارسی، ضمیراندازی و حضور ضمایر غیرفاعلی در جمله، از عوامل مؤثر بر مطابقت است که سه محور اصلی این مقاله را تشکیل می‌دهد. به‌منظور بررسی این عوامل، 14 نفر از فارسی‌آموزان دورۀ مقدماتی، در مصاحبه‌هایی ساختارمند شرکت کردند؛ به این معنا که سؤالات آزمون از پیش تعیین، سپس پاسخ‌های آزمون‌ورها، تنها از حیث مطابقت فاعل و فعل بررسی شده‌اند. پس از انجام آزمون تی بر روی داده‌ها، مشخص شد که:
1) در صورت دسترسی نداشتن به مشخصه‌های شخص و شمار در زبان اول، فراگیری و دسترسی به این مشخصه‌ها در زبان فارسی وجود ندارد؛
2) در جمله‌هایی که در آنها ضمیراندازی صورت گرفته و فاعل به‌طور آشکار در جمله وجود ندارد، میزان خطای مطابقت بیشتر از زمانی است که فاعل به‌طور آشکار در جمله حضور دارد؛
3) میزان خطای مطابقت، زمانی ‌که در جمله علاوه‌بر فاعل، ضمیر شخصی غیرفاعلی نیز وجود دارد، بیشتر از زمانی است که در جمله تنها فاعل وجود دارد.
کلیدواژه‌ها: مطابقت، مشخصه‌های شخص و شمار، دسترسی به مشخصه‌ها، ضمیراندازی.

رابطۀ تکمیلی آموزگار و تصاویر در کتب آموزشی زبان‌آموزان غیرفارسی‌زبان در پیشبرد فرهنگ و ادب فارسی
مرضیه گرامی طیبی
تصاویر یکی از  ابزارهای آموزشی در خدمت معلم است. تصویر، برخلاف خط، از دو بُعد تشکیل شده؛ بنابراین بیان قسمتی از محتوای تصاویر آموزشی، برعهدۀ معلم است. در این مقاله تلاش شده نشان داده شود در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، برای بیان بُعد دوم تصویر، می‌توان از آموزگار کمک گرفت. آموزگار به همراه تصاویر، ابزاری مناسب برای اشاعۀ فرهنگ زبان فارسی است؛ تا جایی‌که بدون کمک گرفتن از خط نیز می‌توان این وظیفۀ خطیر را انجام داد. در پایان این مقاله، نشان داده شده است که صرفاً کتب آموزشی برای آموزش کافی نیست و با ابزار کتابِ معلم که شیوۀ تدریس را بیان می‌کند، می‌توان دستیابی به این هدف را بهبود بخشید. بنابراین در برنامه‌ریزی درسی برای غیرفارسی‌زبانان باید جایگاه کم‌رنگ کتابِ معلم را پررنگ‌تر نمود.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبان، تصویر، برنامۀ درسی، کتابِ معلم.

آموزش زبان و ادبیات فارسی به دانشجویان اعزامی روس‌زبان در دانشگاه گیلان
آرش گل‌اندام
یادگیری زبان فارسی در کشور روسیه قدمت بسیاری دارد. اغلب دانشگاه‌های مادرِ روسیه، در گروه زبان فارسی دانشجو می‌پذیرد. باتوجه به سیاست و تفاهم‌نامۀ موجود بین دانشگاه گیلان و دانشگاه دولتی آستراخان مبنی بر تبادل دانشجویان بین گروه‌های زبان و ادبیات فارسی و زبان روسی، هر سال گروهی از دانشجویان روس‌زبان گروه زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه دولتی آستراخان روسیه، برای گذراندن دورۀ آموزشی خود در دانشگاه گیلان، با گروه‌های زبان فارسی و روسی، درس‌های تعیین‌شده‌ای را می‌گذرانند.
در مقالۀ حاضر، محقق به بررسی مشکلات پیش روی دانشجویان روس‌زبان در روند آموزش زبان فارسی به‌طور کلی و نحوۀ انتخاب و به‌کارگیری کلمات از زنجیرۀ مترادفات زبان فارسی به‌طور خاص، می‌پردازد. انتخاب کلمۀ لازم، از بین مترادفات موجود در زنجیرۀ مترادفات زبان فارسی برای دانشجویان خارجی (در این مقاله دانشجویان روسی) امری است بسیار سخت. در این مقاله، مشکلات عمدۀ پیش روی زبان‌آموزان در روند به‌کارگیری مترادفات زبان فارسی در کلام، مـورد بـررسی قرار می‌گیرد؛ هم‌چنین روش‌ها، نحوۀ انتخاب صحیح و کاربرد مترادفات در آموزش زبان فارسی به روس‌زبانان تحلیل می‌شود. در ادامه، با توجه به موارد ذکرشده، پیشنهاد تألیف «لغت‌نامۀ زنجیرۀ مترادفات زبان فارسی به غیرفارس‌زبان‌ها» داده و بخش‌هایی از آن بررسی شده‌ است. از اطلاعات و روش‌های تدوین لغـت‌نامۀ مـترادفات و نتـایج به‌دست‌آمده در تحقیق، می‌توان در زمینه‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، علوم زبان‌شناسی و تألیف کتب آموزشی استفاده کرد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، زبان روسی، زنجیرۀ مترادفات، لغت‌نامه.

طراحی و اجرای المپیاد ادبی و نقش آن در ترویج زبان و ادبیات فارسی
تمنا گل‌بابایی
ترویج زبان و ادب فارسی به‌عنوان زبان دوم اسلام، ضروری است؛ زبانی که ما را با فرهنگ غنی سرزمینمان پیوند می‌دهد و ادبیاتی که «اعماق دل بی‌ریای یک آریایی‌تبار» از سرزمینی آریایی است. سرزمینی که جوانان آن در سال‌های اخیر، نام ایران و ادب ایران‌زمین را بر قلۀ کوه «المپ» حک کردند. حال که خود را به اوج رساندند، آیا توانایی این را ندارند که صدای زبان و ادب فارسی را نه‌تنها به گوش همسایگان خود بلکه به گوش همۀ جهان برسانند؟ یکی از راه‌های ترویج زبان و ادبیات فارسی در جهان، اجرای مسابقات (المپیادهای) ادبی به‌عنوان نوعی سیاست فرهنگی است که در این مقاله با بررسی مسابقات (المپیادها) برگزارشده، راه‌کارها و پیشنهادهای گوناگونی برای ترویج زبان و ادب سرزمینمان بیان شده است. موضوع دیگری که به آن پرداخته شده، کشورهایی است که مسابقه (المپیاد) ادبی در آنها برگزار می‌شود. آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان در خارج از کشور نیز موضوع مقدمه و پیش‌درآمد بحث این مقاله بوده است.
کلیدواژه‌ها: زبان و ادبیات فارسی، آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان، مسابقه (المپیاد) ادبی در خارج از کشور.

آموزش زبان فارسی چرا و چگونه
منیژه گله‌داری
زبان ابزاری است قدرتمند که به‌دلیل قدرت نفوذ خود، می‌تواند در اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ملل گوناگون تأثیرگذار باشد. برخورداری از نقشی تا به این حد موثر، خود نشان‌دهندۀ اهمیت و جایگاه آموزش زبان در دنیای امروز است. پیشینۀ تاریخی کشور ایران، ادبیات غنی فارسی و جایگاه ویژۀ ایران از نظر سیاسی، اقتصادی و عقیدتی در جهان امروز، از جمله دلایلی است که عدۀ بسیاری را از گوشه و کنار دنیا به سوی یادگیری زبان فارسی سوق می‌دهد. در این مقاله، با بیان پاره‌ای از موارد تأثیرگذار در روند آموزش زبان، برخی از مشکلات موجود در زمینۀ آموزش زبان فارسی را ذکر می‌کنیم و سپس به معرفی و تشریح عملکرد مراکز آموزشی فعال در داخل کشور می‌پردازیم. در ادامه، نگاهی به وضعیت مراکز آموزشی خارج از کشور می‌اندازیم و موانع پیش روی این مراکز را برمی‌شماریم. در پایان نیز برای بهبود وضعیت آموزش زبان فارسی، راه‌کارهایی پیشنهاد می‌کنیم.
کلیدواژه‌ها: نیازهای آموزشی، مواد درسی، مدرس زبان.

آزمون بین‌المللی زبان فارسی، ضرورت‌ها و راه‌کارها
ندا متانی
هدف از نگارش این مقاله، بیان ضرورت‌ها و پیشنهادها راه‌کارهایی برای طراحی، تألیف و برگزاری آزمونی بین‌المللی برای زبان‌فارسی ‌و تحلیل آن مطابق با استانداردهای نظریه‌های معتبر ارزشیابی است.
هم‌سو با تلاش‌های صورت‌گرفته برای آموزش زبان فارسی به‌غیرفارسی‌زبانان، و تألیف کتب متعدد آموزش ‌زبان فارسی، برگزاری آزمونی جامـع ‌و دقیـق بـرای فارسی‌آموزان همانند آنچه در دیگر زبان‌ها وجود دارد، ضروری به‌نظر می‌رسد که از طریق آن، توانایی‌ها و آموخته‌های این افراد با معیارهای استاندارد سنجیده شود. از این رو، گروهی از مؤلفان در کانون زبان ایران برای نخستین بار، آزمونی استاندارد تألیف کرده‌اند؛ این آزمون از سه بخش شنیدن، دستور و خواندن و واژگان تشکیل شده است که 100 سؤال دارد و به کل پاسخ‌های درست، 100 نمره تعلق می‌گیرد. این نمرات براساس شیوۀ اکتفل(ACTFL) از 0 تا 10، سطح‌بندی می‌شوند و در نهایت، سطح آزمون‌دهنده مشخص خواهد شد. این آزمون برای 50 نفر از خارجیان فارسی‌آموز سطح متوسط در مؤسسۀ دهخدا، دانشگاه شاهد و مدرسۀ المهدی قم اجرا شد. در تحلیل آزمون، پس از مشخص کردن فراوانی و درصد پاسخ‌های درست به هر سؤال، برای هنجاریابی و تعیین میزان روایی و پایایی، ضریب همبستگی هر سؤال با سؤالات دیگر در آن مهارت سنجیده شد. در پایان، مقایسه‌ای بین مهارت‌های مورد سنجش، محتوا، تعداد سؤالات و شیوۀ نمره‌دهی این آزمون با آزمون‌های زبان‌های دیگر انجام و از این طریق، میزان اعتبار آزمون نیز سنجیده شد. نتایج این مقایسه نشان داد که این آزمون، از لحاظ تجزیه و تحلیل آزمون‌شناسی، آزمونی معتبر است.
کلیدواژه‌ها: آزمون بین‌المللی زبان فارسی، نظریه‌های ارزشیابی، زبان‌آموز خارجی، مهارت‌های زبانی، تجزیه و تحلیل آزمون‌شناسی.

تأثیر گویش‌های یک زبان در ترویج فرهنگ و ادب آن زبان
فرشته محمدپور
زبان یکی از مؤلفه‌های انسان بودن و از ویژگی‌های فطری اوست. هراندازه تنوع گویش‌ها در یک کشور بیشتر باشد، زبان رسمی آن کشور بیشتر تقویت می‌شود. مرگ یک گویش، از مرگ یک فرهنگ خبر می‌دهد.
مقالۀ حاضر، تلاشی است برای حفظ میراث ارزشمند و فرهنگ هزاران‌سالۀ قوم کهن ایرانی که در آن، به بررسی تحولات آوایی، صرفی و نحوی گونه‌های زبانی رایج در شهر نی‌ریز و ترسیم اطلس زبانی این گونه‌ها می‌پردازد.
در این پژوهش، تلفیقی از روش‌های میدانی، کتاب‌خانه‌ای و دیجیتالی استفاده شده است. در روش میدانی، از 26 گویشور بومی، مسن، بی‌سواد و از هر دو جنس استفاده شده است. پس از جمع‌آوری داده‌ها، پژوهشگر آنها را آوانگاری و پس از تحلیل داده‌ها به روش کتاب‌خانه‌ای، با استفاده از نرم‌افزار نقشه‌کشی اتوکد، روی نقشه‌های زبانی طراحی‌شده توسط پژوهشگر، ترسیم کرده است.
کلیدواژه‌ها: فرهنگ، زبان، گویش.

بررسی تطبیقی مفاهیم کاربردی حرف اضافۀ «با» در زبان‌های فارسی و روسی
فرشته محمدزاده
حروف اضافه یکی از مقوله‌های بسیار مهم در یادگیری زبان دوم برای زبان‌آموزان محسوب می‌شود. از آن‌جا‌ که این مبحث در زبان فارسی، با مفاهیم گسترده‌ای همراه است، می‌تواند موجب بروز خطا در روند یادگیری زبان فارسی برای زبان‌آموزان روس شود. در میان حروف اضافه، حرف اضافۀ «با»، مفاهیم جالب توجهی را در ساختار نحوی زبان فارسی به خود اختصاص داده که با مفاهیم و کاربردهای آن در زبان روسی متفاوت و به‌ندرت شباهت دارد و همین عامل زبان‌آموزان روس‌ را در فراگیری زبان فارسی با مشکلاتی مواجه کرده است. بر این اساس، نگارندۀ این مقاله، کوشیده با روش تطبیقی، ابتدا مفاهیم کاربردی حرف اضافۀ «با» را در دو زبان فارسی و روسی بررسی کرده، پس از یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌های کاربرد آن، خطاهای احتمالی را در فرایند یادگیری زبان‌آموزان، شناسایی و برای جلوگیری از بروز خطاها، راه حل‌هایی پیشنهاد کند.
کلیدواژه‌ها: حروف اضافه، حرف اضافۀ «با»، زبان فارسی، زبان روسی، مفاهیم کاربردی.

آموزش زبان فارسی تاجیکی و الفبای نیاکان در دانشگاه‌های تاجیکستان
شمس الدین محمدی
صبح‌الدین ضیاء
آموزش زبان فارسی تاجیکی در دانشگاه‌های تاجیکستان، از سال اول تحصیل دانشجویان در دو نیم‌سال، به‌صورت 24ساعته انجام می‌شود. در این آموزش‌ها بیشتر به آموزش قاعده‌های تلفظ درست مصوت و صامت‌های زبان‌فارسی رایج در تاجکستان تـوجه می‌شود. استادان زبان فارسی تاجیکی در آموزش زبان به دانشجویان رشته‌های مختلف به کاربرد ویژۀ زبان در هر رشته توجه می‌کنند؛ هرچند در برنامۀ آموزش زبان فارسی در هر درس، تحلیل و بررسی متون برگرفته از آثار کلاسیک فارسی تاجیکی درنظر گرفته شده، تأکید اساسی بر متون تخصصی دانشجویان بوده است. موارد دیگری که در این برنامۀ آموزشی گنجانده شده، عبارت ‌است از:
ـ انتخاب متن‌های ادبی از میان آثار شاعران و ادیبان همۀ سرزمین‌های فارسی‌زبان؛
ـ آمـوزش واژه‌هـای دخیل از زبان‌های همسایۀ تاجیکستان و اصطلاح‌سازی و زمینه‌های آن در زبان فارسی تاجیکی؛
ـ آموزش علامت‌های کتابت؛
ـ آموزش حسن بیان و موارد دستوری؛
کلیدواژه‌ها: زبان ‌فارسی تاجیکی، آموزش اصطلاح‌سازی بر مبنای تخصص‌های مختلف، واژه‌های دخیل.

راه‌کارهای ترویج فرهنگ و ادب پارسی ازطریق آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان
سپیده محمود سلطانی
درهم آمیختن دو عنصر زبان و فرهنگ، تا آنجا پیش رفته که در آموزش زبان دوم یا خارجی، بعد از به‌کارگیری چهار مهارت پایۀ گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن، از فرهنگ ـ به‌ویژه شایستگی فرهنگی ـ به‌عنوان مهارت پنجم نام برده می‌شود. مقصود از فرهنگ زبان دوم، همۀ جنبه‌هایی است که یک زبان‌آموز نیاز دارد که در یک کشور خارجی کمتر احساس بیگانگی کند. فرهنگ در مفهوم عام، ادبیات را زیر پوشش خود قرار می‌دهد که زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنا نیست. هدف نگارنده در این مقاله، بیان راه‌کارهایی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان از طریق دو عنصر فرهنگ و ادب پارسی است. راه‌کارهای پیشنهاد‌شده بر در‌هم آمیختن فرهنگ غنی فارسی در حوزه‌های روش‌شناسی، مواد و برنامۀ درسی و شیوه‌های تدریس مبتنی است. حاصل این‌که گسترش زبان فارسی در صورتی به‌طور موفقیت‌آمیز میسر می‌شود که افزون‌بر بر واژگان و دستور زبان، به مبانی فرهنگی نیز توجه شود که به گفتۀ تجربه‌گرایان، «زبان مخلوق اجتماع است» و چنان‌که پروفسور دیویس معتقد است، «زبان پدیده نیست و هویت است».
کلیدواژه‌ها: آموزش و فرهنگ زبان دوم، تعریف فرهنگ، تأثیر متقابل فرهنگ و زبان، شیوه‌های تدریس فرهنگ زبان دوم.

پژوهشی در کتاﺏهای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: بررسی ابعاد زباﻥشناختی و فرهنگی
مصطفی مرادی‌مقدم
با توجه به رشد و توسعۀ ارتباطات و متنوع شدن نیازهای زباﻥآموزان، امروزه بیش از پیش به مواد درسی منطبق با نظرﻳﻪهای جدید یادگیری نیاز است که بتوان مهارﺕهای مختلف در یادگیری زبان دوم را پوشش داد. زبان فارسی، زبان پهلوانان شاهنامه و شاعران بلندآوازه، به‌سبب شیوایی و رسایی آن، مورد توجه بسیاری از مشتاقان فرهنگ و تمدن ایران قرار گرفته است. با توجه به این موضوع، روش آموزش صحیح این زبان ﻣﻲتواند در گسترش آن و هم‌چنین اشاعۀ فرهنگ ایراﻥزمین نقش ﺑﻪسزایی داشته باشد. کتاﺏهای درسی همیشه جزء جداناپذیر هر برنامۀ درسی هستند. این‌که مطالب کتاﺏها چگونه عرضه شده‌اند و آیا ﻣﻲتوانند نیازهای اصلی زباﻥآموز را پاسخ دهند، تأثیر مهمی بر یادگیری ﻣﻲگذارد. در این مقاله برآنیم تا کتاﺏهای آموزش زبان فارسی به غیرفارﺳﻲزبانان را که در دانشگاﻩهای ایران تدریس ﻣﻲشود، بررسی کنیم. در این بررسی، کوشیده‌ایم کتاﺏها را براساس فراگیربودنشان در لحاظ کردن مهارﺕهای مختلف، روش اراﺋﺔ مطالب، ﺑﺨﺶهای زبانی وابسته به فرهنگ، روش آشنا کردن زباﻥآموز به فرهنگ زبانی و ویژﮔﻲهای زبان گفتار تحلیل کنیم. در انتها، برای ارتقاء سطح کیفی کتاﺏهای آموزش زبان فارسی پیشنهادهایی شده است.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، زباﻥآموز، فرهنگ، کتاب درسی، غیرفارﺳﻲزبانان.

طرح تدوین گزیده‌ای از اشعار مولانا برای غیرفارسی‌زبانان
دکتر پروین دخت مشهور
معرفی شعر مولانا به غیرفارسی‌زبانان در قالب یک کتاب آموزشی، کاری نو و درخور توجه است و زمینه‌های تبادل و تعامل فرهنگی را میان زبان و فرهنگ فارسی و زبان‌های دیگر فراهم می‌کند. هدف این مقاله، عرضۀ گزیده‌ای از مثنوی برای زبان‌آموزان غیرایرانی است که مبنای نظری آن، برنامۀ درسی متن‌محور و محتوامحور است. مسائل تاریخی، اجتماعی و فرهنگی عصر مولانا و ترتیب موضوعی، مضمونی و محتوایی از مسائلی است که به‌عنوان معیارهای تدوین این گزیده مورد بحث قرار خواهد گرفت؛ ویژگی‌های بیانی و بدیعی مانند انواع صنایع بدیعی، صورخیال و... مبنای انتخاب اشعار این گزیده بوده است. به روش انتخاب حکایت‌ها و چگونگی ارتباط مضامین و دلایل انتخاب و اولویت هر یک نیز در متن مقاله اشاره شده است. نتایج این تحقیق می‌تواند مبنایی برای تدوین کتاب‌های گزیدۀ شعر فارسی برای غیرفارسی زبانان باشد و در معرفی آثار مهم فارسی به غیرفارسی‌زبانان نقش مهمی ایفا کند.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان‌فارسی، غیرفارسی‌زبانان، مثنوی.

لزوم دستور خط واحد؛ حرکتی در راستای گسترش زبان فارسی
داوود ملک‌زاده
یکی از عمده‌مشکلاتی که زبان فارسی با آن مواجه است، گسیختگی در دستور خط(رسم‌الخط) این زبان است که کابران آن را دچار گم‌راهی و تردید کرده است. در حال حاضر، مراجعی در ایران فعالیت دارند که شورایی برای تصویب شیوۀ خط و اجرای آن دارند؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و شورای تألیف کتاب‌های درسی از آن جمله است. نکتۀ جالب در این بحث، اختلاف‌نظر این دو مرکز در دو مورد استفاده از شیوۀ دستور خط فارسی است؛ مثل اختلاف آنها بر سرِ پیوسته یا جدانویسی «ها» یا استفاده از نشانۀ «ء» در ترکیب‌های اضافی و... . اختلاف نظر بین دو مرکزی که بیشترین تأثیر را در جامعه دارند، خود شروع یک دوگانگی اساسی در جامعه است که رفته‌رفته گسترش می‌یابد. دانش‌آموزی که بعد از اتمام دورۀ مدرسه، وارد دانشگاه می‌شود و کتاب‌های جدیدی را پیش روی خود می‌بیند، دچار تعارض می‌شود، یا هم‌زمان با تحصیل در مدرسه، شیوۀ نوشتاری در نشریات و سایر کتب را متفاوت از آن‌چه در کتاب‌هایش خوانده، می‌بیند. این چندگونه‌گونی، در طبقات مختلف جامعه، از تلویزیون و نشریات گرفته تا تابلوی معابر و مغازه‌ها و نامه‌های اداری، خود را نشان می‌دهد. بدون تردید راه‌کارهایی دراین باره وجود دارد که می‌تواند به شکل قانون درآید و در جامعه اجرا شود. قدم اول، توافق صاحب‌نظران و زبان‌شناسان فارسی دربارۀ تصویب رسم‌الخط واحد است؛ به‌طوری‌که کم‌ترین استثنا در آن وجود داشته باشد و تا سال‌های سال، دست‌خوش تغییر بنیادی نشود. مرحلۀ بعدی، اجرای این شیوه و نظارت بر حسن اجرای آن است؛ این‌که تصویب رسم‌الخط واحد زبان فارسی، پس از بررسی در فرهنگستان، به شکل قانون در مجلس تصویب و به تمام وزارت‌خانه‌ها و نهادها ابلاغ و برای اجرای آن اقدام شود. از طرفی، گروهی برای نظارت بر اجرای صحیح آن در جامعه تشکیل شود تا برای رعایت این شیوه، اقدامات لازم را انجام دهند. به‌طور خلاصه، ناشران، نشریات، ادارات و تلویزیون، اگر در خروجی کارهای‌شان، در رعایت رسم‌الخط واحد، احساس مسئولیت و آن را اجرا کنند، در یک پروسۀ زمانی به‌طور مثال 10 ساله،  درصد بالایی از جامعه به یک انسجام در شیوۀ نگارش فارسی خواهند رسید. در آن صورت است که هنگام آموزش زبان فارسی به یک فرد خارجی، با مشکلات کم‌تری مواجه خواهیم بود و آن فرد مبتدی در یادگیری زبان، بعد از آموزش اولیه و مطالعۀ کتب فارسی، دچار چندگانگی نمی‌شوند.
کلیدواژه‌ها:آموزش زبان فارسی، گسترش زبان فارسی، دستور زبان، دستورخط.

ارزیابی روایی و پایایی آزمون فارسی و میزان کاربردپذیری آن
هانیه ممقانی
روایی و پایایی، از ویژگی‌های مهم یک آزمون خوب محسوب می‌شوند. آزمونی روایی دارد که فقط آنچه را می‌خواهیم، بسنجد و نه چیز دیگر؛ پایایی یک آزمون نیز به‌معنی درستی و هم‌سانی نتایج است. آزمونی که در این مقاله ارزیابی شده، آزمون تافل فارسی است. از آن‌جایی‌که در سال‌های اخیر تعداد افرادی که از کشورهای مختلف برای یادگیری زبان فارسی به ایران می‌آیند، افزایش یافته است، درصدد برآمدیم آزمونی بر مبنای تافل (که نوعی آزمون مهارت محسوب می‌شـود) از افـرادی کـه دورۀ فارسی‌آموزی را گذرانده و در دانشگاه‌ها مشغول تحصیلند، بگیریم که مشخص شود آیا این افراد قادرند از مهارت‌های زبانی به‌صورت مناسب استفاده کنند. هدف از نگارش مقالۀ حاضر، که از نوع همبستگی و تجربی است، در واقع ارزیابی روایی و پایایی این آزمون اسـت. سـؤالاتی کـه در ایـن مقـاله پاسـخ داده مـی‌شوند، عبارتند از: 1. آیا آزمون تافل ‌فارسی روایی و پایایی لازم را دارد؟ 2. آیا آزمون تافل‌‌ فارسی می‌تواند مبنای خوبی برای سنجش مهارت‌های زبانی غیرفارسی‌زبانان باشد؟ نتایجی که از این مقاله حاصل شده، بیان‌کنندۀ این مطلب است که این آزمون، روایی و پایایی خوبی دارد؛ اما نمی‌تواند مبنای مناسبی برای سنجش مهارت‌های زبانی غیرفارسی‌زبانان باشد.
کلیدواژه‌ها: روایی، پایایی، آزمون مهارت، آزمون تافل فارسی.

کاستی‌های سازمانی و آموزشی در ترویج زبان و ادب فارسی
محمدرضا موحدی
نگارندۀ این مقاله، با تجربه‌های پراکنده‌ای که در دوره‌های طولانی‌مدت آموزش زبان و ادب فارسی در چهار کشور قزاقستان، هند، بنگلادش و جمهوری چک داشته، به برخی کاستی‌ها برخورده که در این مقاله، مهم‌ترین آنها را در دو بخش کاستی‌های سازمانی و کاستی‌های آموزشی معرفی و بررسی کرده است. در بخش نخست، دربارۀ این موارد بحث می‌شود :
1ـ نبود نهادی متمرکز برای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری؛
2ـ ناهماهنگ بودن نهادهای اعزام‌کنندۀ استادان با یکدیگر (تا آنجاکه از وزارت علوم و فناوری گرفته تا سازمان فرهنگ و ارتباطات و جامعۀ المصطفی العالمیۀ و...هر یک انگیزه‌ها و شرایط متفاوتی برای اعزام استاد مورد نظر خود دارند)؛
3ـ غیرفعال بودن بخش مربوط به پیگیری گزارش‌های ارسالی از سوی استادان (در همین نهادهای مختلف) و ترتیب اثر ندادن به گزارش‌ها؛
4ـ متون آموزشی در دانشگاه‌های مختلف حوزه‌های خارجی، هنوز یکسان‌سازی نشده است؛
5ـ گاه به حجم نیازها و آمار داوطلبان یادگیری زبان فارسی توجه نمی‌شود. با مقایسه‌ای گذرا میان استادان اعزامی به کشورهای هند و سوریه این مسئله واضح‌تر می‌شود.
دربخش کاستی‌های آموزشی نیز از اعمال سلیقه‌های غیرمنطقی برخی استادان سخن می‌رود. این کاستی‌ها گاه به منش فردی، اخلاقی یا کهولت استاد و گاه به انتخاب نامناسب متون ادبی مربوط است و مواردی نیز به ناتوانی استاد یا یک‌جانبه بودن سلیقۀ او بستگی دارد. بی‌توجهی به ادبیات معاصر، از مصادیق بارز این کاستی است.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، کاستی‌های سازمانی، کاستی‌های آموزشی.

فرهنگ ظرفیتی فعل: تلاشی در جهت آموزش فارسی به غیرفارسی‌زبانان
امیر سعید مولودی
منوچهر کوهستانی
محمدصادق رسولی
در زبان، برخی از اجزاء سخن ظرفیت دارند. مفهوم ظرفیت که برگرفته از نظریۀ دستور وابستگی است، به تعداد و نوع پیوندهایی که عناصر نحوی می‌توانند با هم تشکیل دهند، اطلاق می‌شود. در دستورهای مبتنی بر ظرفیت، انگاره‌ای از جملات ارائه می‌شود که در آن، یک عنصر بنیادین (هسته) و تعدادی عنصر وابسته که به آنها متمم یا موضوع می‌گویند، ایفای نقش می‌کنند. نوع و تعداد متمم‌ها توسط ظرفیت منسوب به هسته تعیین می‌شود. در بسیاری از زبان‌ها، متمم‌های عناصر دارندۀ ظرفیت در فرهنگ‌های عمومی یا ظرفیتی فهرست می‌شوند. فرهنگ‌های ظرفیتی که فهرست کاملی از عناصر دارای ظرفیت به همراه متمم‌هایشان (اعم از اجباری و اختیاری) به‌دست می‌دهند، می‌توانند در زمینه‌های متفاوتی مورد استفاده‌های زبان‌شناختی قرار گیرند. از جملۀ این استفاده‌ها می‌توان به کاربرد آنها در آموزش زبان به سخن‌گویان سایر زبان‌ها اشاره کرد. متأسفانه زبان فارسی تاکنون از چنین فرهنگ‌هایی بی‌بهره بوده و آموزش آن زبان به غیرفارسی‌زبانان، به‌دلیل کمبود چنین مواد آموزشی‌ای، با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. مقالۀ حاضر، شرحی است از تولید نخستین فرهنگ ظرفیتی افعال فارسی که بخشی از پروژۀ دادگان درختی وابستگی است. این فرهنگ، با بهره‌گیری از مفاهیم نظریۀ دستور وابستگی و شیوه‌های استخراج رایانه‌ای تهیه شده ‌و حاوی 4282 سرواژۀ فعلی منحصر به فرد و 5429 جفتِ فعل ـ متمم است.
کلیدواژه‌ها: فرهنگ ظرفیت، دستور وابستگی، دادگان درختی وابستگی، زبان فارسی.

راه‌کارهای ترویج فرهنگ و ادب پارسی ازطریق آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان
قاسم مهرآور گیگلو
زبان و ادبیات هر ملّتی، آیینۀ تمام‌نمای فرهنگ، ادب و تمدن آن ملّت است؛ بنابراین شناخت و یادگیری زبان و ادبیات یک جامعه، درواقع شناخت تفکّر، فرهنگ، تمدن و آداب و رسوم آن جامعه است. می‌توان گفت تاریخ و فرهنگ هر کشوری، در کنار زبان و به‌خصوص ادبیات آن کشور معنا پیدا می‌کند و حافظۀ یک ملّت به‌شمار می‌رود که بدون توجه به آن، هویّت آن ملّت به محاق تاریکی فرو می‌رود. با توجه به این‌که زبان و ادبیات فارسی، زبان فرهنگ و تمدن ایرانی بوده، در جایگاه ویژه‌ای دارد و بخش عظیمی از ادبیات جهان را تشکیل می‌دهد، آموزش آن به غیرفارسی‌زبانان، بهترین وسیله برای انتقال فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی است. اهمیت این جایگاه لزوم آموزش زبان فارسی را با بهره‌گیری از شیوه‌های مناسب و برتر، و همچنین گسترش عرصۀ مطالعات ایران‌شناسی و گرایش هرچه بیشتر پژوهشگران جهانی به این حوزۀ پژوهش تأکید می‌کند. در این مقاله، برآنیم با روش تحلیلی ـ توصیفی، راه‌کارهایی را برای ترویج فرهنگ و ادب پارسی در جهان پیشنهاد کنیم.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، آموزش زبان، فرهنگ و ادب پارسی.

آموزش فرهنگ و زبان فارسی به پزشکان غیر‌فارسی‌‌زبان
دکتر مهین‌ناز میردهقان
پریا اکبرشاه 
هدف از نگارش مقالۀ توصیفی ـ تحلیلی حاضر، معرفی متغیرهایی است که در طراحی متون آموزشی برای آموزش زبان فارسی (در سطح پیشرفته) به غیرفارسی‌زبانان در رشتۀ پزشکی، نه‌تنها یادگیری زبان فارسی را برای گروه هدف تسهیل می‌کند، توانش ارتباطی زبان‌آموز را، به‌عنوان پزشک، با بیمار در بافت فرهنگی ایران ارتقا می‌دهد. متغیر‌های مذکور، در دو گروه عناصر زبانی و فرهنگی با زیرگروه‌های خود تقسیم‌بندی شده‌اند. با بهره‌مندی از آموزش محتوا‌محور، مدل مضمون‌محور در کنار آموزش تکلیف‌محور و چارچوب تکلیف‌مدار الیس و نیز ویلیس، الگویی مناسب را که در آن مهارت‌های اصلی و فرعی زبانی به‌صورتی یکپارچه فراگرفته می‌شوند، به‌دست می‌دهد. منابع موجود آموزش زبان فارسی، بیشتر بر جنبۀ عمومی متمرکزند بوده، کتاب‌های موجـود در زمینۀ آمـوزش زبان فارسی تخصصی (برای گروه پزشکی) بسیار اندک‌اند؛ به‌علاوه، رویکرد به‌کارگرفته‌شده در کتب مذکور (آموزش زبان فارسی تخصصی)، تفکیک مهارت‌ها است که هم‌زمان به هر چهار مهارت نپرداخته‌اند. با در نظر گرفتن این نکته که فرهنگ و آموزش زبان دوم، دو جزء لاینفک در یادگیری مؤثر و طبیعی زبان محسوب می‌شوند، تکنیک‌ها و راه‌کارهایی را برای تقویت مهارت‌های زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم، بر اساس آموزش هم‌زمان مهارت‌ها، برای پزشکان مهاجر به ایران پیشنهاد می‌کند. این مقاله، تلاشی است برای تعیین تکنیک‌های مؤثر برای تقویت چهار مهارت اصلی زبان فارسی برای گروه مخاطب، و نیز ویژگی‌های متون آموزشی برای افراد غیرفارسی‌زبان در رشتۀ پزشکی؛ با این هدف که گروه یادشده، ضمن یادگیری زبان فارسی، با هنجارهای فرهنگی کشورمان نیز آشنا شوند. کسب این آگاهی، در کسب توانش ارتباطی لازم است. بر این مبنا، متونی آموزشی برای 100 ساعت آموزش در 10 درس تدوین شده است. این مقاله شامل این بخـش‌ها می‌شـود: آمـوزش زبان فـارسی به‌عنوان زبان دوم برای مقاصد خـاص؛ معـرفی چارچوب نظری و بررسی متغیر‌های مؤثر بر طراحی متون درسی ویژۀ پزشکان برای ارزیابی متون تدوین‌شده. پرسش‌نامه‌ای نیز همراه با سنجش روایی محتوایی و صوری آن تهیه شده و ‌داده‌های حاصل از آن، با استفاده از آزمون آماری تحلیل و نتایج آن در بخش پایانی مقاله ارائه شده است.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، پزشکان مهاجر، عناصر فرهنگی، عناصر زبانی.

آموزش اصطلاحات زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: راهبر‌دهایی آموزشی در طراحی دروس
دکتر مهین‌ناز میردهقان
فرانک کیانفر
اصطلاحات، با ساختار‌هایی مجازی‌، در عمق فرهنگ هر زبان جای دارند و تحت‌اللفظی ‌نبودن محض بیان معنا در آنان، سبب دشواری فهم و یادگیری می‌شود. آشنایی با عبارت‌های اصطلاحی و توانایی استفادۀ درست از آنها در موقعیت‌های مناسب، نشان‌دهندۀ توانش ارتباطی فـرد در زبـان دوم و آمـوختنشان از بخش‌های جدا‌نشدنی یادگیری واژگان در زبان خارجی است که آموزشی صحیح را می‌طلبد. بر این اساس، مقالۀ حاضر با هدف طراحی و تدوین درس‌هایی (10 درس) برای آموزش اصطلاحات در زبان ‌فارسی نگارش یافته است که در پایان، راهبرد‌های آموزشی پیشنهاد و عوامل مؤثر بر آموزش و یادگیری زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان بزرگسال در سطح متوسط، با استفاده از روش ارتباطی، معرفی شده است. در انجام این مهم، چگونگی انتخاب و دسته‌بندی اصطلاحات برای آموزش فارسی به گروه مخاطب، عوامل مؤثر در آموزش و طراحی و برنامه‌ریزی مناسب درسی با رویکرد ارتباطی مورد توجه قرار گرفته‌اند. برای انجام پژوهش، 200 اصلاح رایج را از فرهنگ‌نامه‌های اصطلاحات «امینی» و «دهخدا» استخراج و به منظور آموزش این اصطلاحات، آنها را در دو بخش «عواطف انسانی» (مشتمل بر پنج موضوع درس‌: شادی/ غم/ ناراحتی، عصبانیت، علاقه/ تنفر، نگرانی/ تردید) و «رفتارهای انسانی» (با پنج موضوع: خطر/ ایمنی/ احتیاط، موفقیت/ شکست، تلاش/ موقعیت اجتماعی، شناخت/ فهم، مشکلات/ مقابله با آنها) دسته‌بندی کردیم. اصطلاحات و عباراتی که برای آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان در نظر گرفته شده اصطلاحاتی‌اند که: 1) زبان‌آموزان با حـداقل دشواری می‌توانند آن را بیاموزند؛2) پربسامد‌ترین اصطلاحاتی هستند که فرد در زبان هدف با آن مواجه می‌شود؛ 3) عباراتی هستند که کلمات و گرامرشان پیچید‌گی متناسب با سطح زبان‌آموزی مورد نظر را دارند؛ 4) عباراتی‌اند با معانی مصـور و مـجازی واضـح. متغیر‌های مؤثر بر درک و یادگیری اصطلاحات که با بهره‌گیری از روش ارتباطی در طراحی دروس در نظر گرفته شده، شامل این موارد می‌شود: ویژگی‌های زبانی اصطلاحات، میزان حمایت بافتی، گروه‌بندی اصطلاحات بر اساس دسته‌های مضمونی و نقش مداخلۀ زبان مادری در یادگیری اصطلاحات زبان هدف. برنامۀ آموزش نیز به شکل مراحلی با توالی ذیل در نظر گرفته شده است: 1) شروع آموزش با اصطلاحات همانند در زبان‌های اول و دوم؛ 2) بحث و توضیح در مورد اصطلاحات؛ 3) تقسیم‌بندی اصطلاحات؛ 4) نقاشی اصطلاحات؛ 5) افزودن اصطلاحات به داستان؛ 6) اجرای اصطلاحات؛7) تمرینات بازگویی. در این طراحی، تکالیفی بدین شرح در نظر گرفته شده است: بحث در مورد اصطلاحات بریده‌های روزنامه‌های طنز؛ جمع‌آوری کارتون‌هایی که حاوی اصطلاحاتند و بحث در مورد شوخی‌های آنها؛ استخراج اصطلاحات از برنامه‌های تلویزیونی؛ مصاحبه با هم‌کلاسی‌ها و جمع‌آوری اصطلاحات روزانه. در نظر داشتن یافته‌های فوق در طراحی دروس در آموزش اصطلاحات زبان فارسی، ضمن برطرف کردن نقایص آموزش‌های پیشین، به درک و استفادۀ کارآمدتر فارسی‌آموزان از اصطلاحات خواهد انجامید.
کلیدواژه‌ها: آموزش اصطلاح، انتخاب، دسته‌بندی مضمونی، روش ارتباطی.

چالشهای آموزش خط فارسی برای زبان آموزان خارجی
میرزا ملا احمد
زبان و الفبای فارسی برای مردم تاجیکستان بیگانه نیست و بیش از هزار سال اجداد مردم این سرزمین به این زبان آثاری گرانبها آفریدهاند؛ به طوری که الفبای فارسی را «خط نیاکان» مینامند. اگرچه امکانات بسیاری برای آموزش الفبای فارسی در کشور تاجیکستان فراهم شده، ویژگیهای خاص این الفبا هنوز فراگیری آن را برای فارسیآموزان تاجیک مشکل کرده است. برخی از این ویژگیها در این مقاله بررسی شده است که عبارتند از:
1ـ با حروف نوشته نشدن مصوتهای کوتاه O, u و I؛
2ـ تلفظ مشابه چند حرف همچون: s (در حروف س، ص، ث)، z (در حروف ز، ذ، ض، ظ)، T (در حروف ت و ط) و H (در حروف ح و ه)؛
3ـ واو معدوله که تلفظ نمیشود (مثال: استون، خواهر، خوان)؛
5ـ یای مقصوره (مثال: موسی، لیلی)؛
6ـ واژههای که چند صورت املایی متفاوت دارند (مثال: اتاق/ اطاق، طراز/ تراز، طوفان/ توفان).
برای حل این مشکلات هنگام تدریس زبان فارسی، راهکارهایی هم در این مقاله پیشنهاد شده است.
کلیدواژهها: آموزش زبان فارسی، تاجیکستان، الفبای فارسی، حروف مصوت.

ظرفیت‌های پنهان گسترش زبان فارسی در مصر
فرامرز میرزایی
در روزگار کنونی، مصر در جایگاه رهبری جهان عرب قرار دارد؛ به گونه‌ای که دگرگونی‌های سیاسی و ادبی و اجتماعی دیگر کشورهای عربی، تا حدود زیادی تابع دگرگونی‌های این کشور است. حوادث سیاسی کنونی دنیای عرب، که از آن با عنوان «بهار عربی» یاد می‌شود، نمونۀ بارزی در اثبات این مدعاست. از این‌رو، گسترش زبان فارسی در این کشور، زمینۀ گسترش آن را در دنیای عرب فراهم می‌کند. اگرچه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، موانع سیاسی، ارتباط سازنده بین دو کشور را تقریباً قطع کرد، وجود زمینه‌های ادبیات فارسی در این کشور و سوابق تاریخی و فرهنگی دو ملت، بستری بس ارزشمند برای گسترش زبان فارسی فراهم کرده است که از آن می‌توان با عنوان «ظرفیت پنهان» ادبیات فارسی در ادبیات معاصر مصر یاد کرد؛ موارد ذیل از جملۀ این ظرفیت‌هاست:
-    رواج «ادب خیامی» در میان پیشاهنگان ادب معاصر مصر مانند «جماعۀ الدیوان» و «جماعۀ آپولو» و شاعران نوگرای مصر مانند صلاح عبدالصبور؛
-    اندیشۀ تصوف ایرانی و شاعران عارف‌مسلک مانند عطار و مولوی درمیان شاعران نوپرداز عرب؛
-    تأثیر شعر حافظ بر «نجیب محفوط» رمان‌نویس برجستۀ دنیای عرب و برندۀ جایزه نوبل ادبی به سال 1988، [تا آنجا که در رمـان نامدار حماسۀ عیاران، 13 بیت از غزل‌های حافظ را عیناً به زبان فارسی آورده است]؛
-    ترجمۀ گستردۀ شاه‌کارهای ادبی فارسی به زبان عربی، به گونه‌ای که طه حسین، ادیب و ناقد نامدار عرب در مقدمۀ ترجمۀ دیوان حافظ به عربی از آن به «احیای دوبارۀ پیوند» پرسود فارسی و عربی یاد کرده است.
اگر به موارد بالا، نزدیکی فرهنگی و دینی، به‌ویژه دوستی اهل‌بیت (ع) و گرایش به تصوف و عرفان هم اضافه شود، روشن می‌شود که چه ظرفیت بالایی برای گسترش زبان فارسی در این کشور پیشرو دنیای عرب وجود دارد و هم‌چنین روشن می‌شود که چرا زبان و ادب فارسی در دورۀ قبل از انقلاب، جایگاه برتری در دانشگاه‌های این کشور داشته است.
اکنون به‌نظر می‌آید با برنامه‌ریزی می‌توان از فرصت به‌دست‌آمدۀ بهار عربی استفاده کرد و دوباره شکوه زبان فارسی را به این کشور بازگرداند.
کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، مصر، ادبیات معاصر عرب.

راه‌کارهای ترویج فرهنگ و ادب پارسی ازطریق آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان
دکتر علیرضا نبی‌لو
برای ترویج فرهنگ و میراث ادبیات فارسی به غیرایرانیان از طریق آموزش زبان فارسی، می‌توان راه‌کارهای عملی و اجرایی متعددی را پیشنهاد کرد؛ این راه‌کارها باید به گونه‌ای باشد که تمام شئونات ادبیات فارسی را دربر گیرد و از سوی دیگر، باید بر جنبه‌های مشترک و جهانی آن تاکید کند تا برای همۀ مخاطبان جذاب و دریافتنی باشد. در مقالۀ حاضر، برای رسیدن به این اهداف، به این راه‌کارها توجه شده است:
1-    روایت نقطۀ مشترک ادبیات تمام ملل است؛ بنابراین باید بر این جنبه از ادبیات فارسی تأکید شود و ساختارهای روایی و متون ادبی متأثر از آن به غیرایرانیان شناسانده شود؛
2-    حوزه‌های نظری و عملی در متون ادبیات فارسی تفکیک شود و هر دو بُعد به غیرایرانیان نشان داده شود؛
3-    قالب داستان و تمثیل یکی از بهترین ژانرهایی است که برای سایر ملل جذاب و خواندنی است و باید از این مقوله برای منتقل کردن فرهنگ و ادب فارسی به دیگران سود جست؛
4-    مشترکات و جهانی‌های ادبیات فارسی آن قدر زیاد است که برای هر کسی با هر سلیقه‌ای مطلبی خواندنی دارد و باید به این امر توجه وافری کرد؛
5-    برگزاری همایش مشترک با دانشگاه‌های خارجی در موضوعات مشترک؛
6-    طرح دانش‌افزایی استادان خارجی؛
7-    پرداختن به تصاویر و اوصاف کشورها و ملل مختلف در منابع آموزشی ادبیات فارسی مخاطبان غیر ایرانی تألیف شده است.
در مقالۀ حاضر، به زوایای موضوعات فوق پرداخته خواهد شد و از این طریق، به ترویج فرهنگ و ادب فارسی به غیرایرانیان و راه‌کارهای آموزش این امر پرداخته می‌شود.
کلیدواژه‌ها: ترویج فرهنگ و ادب پارسی، غیر ایرانیان، متون روایی، مؤلفه‌های ادبیات فارسی.

بررسی موانع و مشکلات گسترش زبان و ادبیات فارسی در ترکیه و جمهوری آذربایجان
پیمان ندایی
یکی از مشکلات مهم و اساسی در ترویج و گسترش زبان فارسی در دیگر کشورها، به کار نگرفتن روش‌های نوین تدریس در آموزش بوده که حاکی از کمبود نیروی متخصص است؛ به همین سبب، کیفیت آموزش مطلوب نیست. این موضوع سـبب می‌شود هم زبان فارسی و هم زبان‌آموزانی که با هـزار امیـد و آرزو می‌کوشـند شـیرین‌ترین زبان دنیا را فراگیرند، قربانی نوعی بی‌برنامگی و روند آزمایـش و خـطای افـراد غـیرمتخـصص و بی‌اطلاع از برنامه‌ریزی آموزشی شوند. در این مقاله، سعی شده است ضمن بررسی ریشه‌های اصلی این مشکلات در میان دانشجویان کشورهای ترک‌زبان یعنی جمهوری آذربایجان و ترکیه ـ که به‌لحاظ هم‌جواری و پیوندهای فرهنگی، علمی، سیاسی و... انتظار یادگیری زبان فارسی از آنها بیشتر است ـ راه‌کارهایی در این زمینه پیشنهاد شود.
کلیدواژه‌ها: روش‌شناسی، زبان فارسی، زبان‌آموزان.

بررسی ویژگی‌های روش آموزش زبان به‌کمک رایانه و تأثیر آن بر عملکرد زبان‌آموزان غیر‌فارسی‌زبان
محبوبه نعمتی
یکی از روش‌های نوین علمی در قرن حاضر، آموزش زبان به کمک رایانه (CALI) است. افزایش چشم‌گیر قابلیت‌های رایانه، سبب افزایش استفاده از شکل‌های مختلف آموزش به‌کمک رایانه شده است. روش آموزش به کمک رایانه (CAI)، به‌عنوان روشی مؤثر در تدریس مطرح بوده است.
این مقاله، به ارزیابی روش‌های آموزش زبان به‌کمک رایانه و روش سنتی می‌پردازد تا تفاوت‌ها و کارایی‌های هر یک از این روش‌ها را نشان دهد. این تحقیق توصیفی و کاربردی است. برای گردآوری اطلاعات از پرسش‌نامه و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. در این مقاله، گروه آزمایش به‌کمک رایانه آموزش دیدند و گروه کنترل به روش سنتی. نتایج حاکی از آن است که بین میانگین نمرات گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، تفاوت معنی‌داری وجود دارد و میزان موفقیت فراگیران در دوره‌های آموزش به‌کمک رایانه، در مقایسه با روش سنتی، بیشتر بوده است. فراگیران موفقیتشان را به تعامل بیشتر با معلم از طریق اینترنت که فراهم‌کنندۀ بازخورد است، و هم‌چنین در دسترس بودن معلم به‌صورت برخط و ایجاد محیط یادگیری مشارکتی ذکر کرده‌اند. بنابراین، نتایج این تحقیق، تأثیر آموزش به‌کمک رایانه را بر پیشرفت تحصیلی تأیید می‌کند که نشان‌دهندۀ تأثیر فناوری‌های جدید مثل رایانه، اینترنت و زمینه‌های وابسته به آن و چندرسانه‌ای‌ها بر بهبود فرایند یاددهی ـ یادگیری است؛ هم‌چنین بر به‌کارگیری آنها در آموزش و یادگیری تأکید می‌کند.
کلیدواژه‌ها: فناوری آموزشی، آموزش به‌کمک رایانه، یادگیری مشارکتی، یادگیری الکترونیکی، آموزش سنتی.

تجزیه و تحلیل خطاهای فارسی‌آموزان عرب‌زبان و بررسی موانع یادگیری آنان
اعظم‌السادات نوابی قمصری
روش انجام تحقیق، توصیفی و جامعۀ آماری این تحقیق را 50 نفر از فارسی‌آموزان عرب‌زبان مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی تشکیل می‌دهند. هدف از نگارش این مقاله، شناسایی خطاهای فارسی‌آموزان عرب‌زبان و تعیین علل بروز این خطاهاست. این کار سبب می‌شود تا هم فرایندهای یادگیری زبان دوم توسط زبان‌آموزان مشخص شوند و هم به معلم کمک می‌شود با حوزه‌های مشکل‌سازی که زبان‌آموزان عرب‌زبان با آن مواجه‌اند، آشنا شود تا بتواند با برنامه‌ای از قبل تعیین‌شده، به تدریس بپردازد.
تحلیل خطاهای زبان‌آموزان می‌تواند معلمان را در طرح‌ریزی یک برنامۀ درسی یعنی نقشۀ مسیری که زبان‌آموزان قرار است دنبال کنند، کمک کند؛ هم‌چنین می‌تواند به‌عنوان شاخص پیشرفت و موفقیت عمل کند و موانع بازدارندۀ یادگیری را بررسی و اجرای برنامۀ آموزشی را تسهیل کند؛ به این ترتیب، زبان‌آموزان خواهد توانست به سوی معیار مورد نظر زبان مقصد حرکت کند. تحقیق‌هایی از این دست، به مدرسان زبان کمک می‌کند بتوانند براساس حوزه‌های مشکل‌آفرین، به تهیۀ آزمون‌های تعیین سطح و ارزش‌یابی زبان‌آموزان بپردازند و از اصلاح خطاهای متداول درمیان زبان‌آموزان اطمینان حاصل کنند. نویسندگان کتب درسی باید این خطاها را در معیارهای متعددی مانند بسامد رخ‌داد و قابل تدریس بودن در نظر بگیرند. یافته‌های تحقیق حاضر شامل این موارد می‌شود: 1) خطاهای بین‌زبانی که درنتیجۀ انتقال از زبان مادری در زبان مقصد رخ می‌دهد؛ 2) خطاهای درون‌زبانی که ناشی از فرایند یادگیری زبان مقصد است؛ 3) خطاهای ناشی از راهبردهای ارتباطی؛ 4) خطاهای ناشی از روش‌ها و مواد آموزشی.
در نهایت، بررسی‌های آماری نشان داد که خطاهای ناشی از انتقال بین‌زبانی، در مقایسه با دیگر خطاها، بسامد بیشتری دارند.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، فارسی‌آموز، عرب‌زبان، خطاهای زبانی.

آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: ویژگی‌های یک مدرس کارآمد
دکتر امیررضا وکیلی فرد
محمدباقر میرزایی حصاریان
امروزه گسترش زبان، به یکی از راهبردهای مهم ارتقاء موقعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیشتر کشورهای پیشرفته تبدیل شده است. از همین رو، این کشورها همواره می‌کوشند فرایند آموزش زبان خود را بیش از پیش با پیشرفت‌های علمی و سازوکارهای روزآمد هماهنگ ‌کنند. یکی از محورهای اصلی این فرایند، مدرس زبان است که تربیت آن نیازمند ارادۀ همگانی و  برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه است.
در این مقاله کوشش می‌شود چارچوبی نسبتاً جامع از مجموعۀ توانش‌ها و ویژگی‌های یک مدرس کارآمد آموزش فارسی (به‌عنوان زبان خارجی) در قالب چهار بخش کلی عرضه شود. برای نیل به این هدف، در نخستین بخش، به روش‌ها و راه‌کارهای آموزشی اشاره می‌شود. در بخش دوم، دربارۀ برخی مباحث اصلی یادگیری زبان‌آموزان سخن به میان می‌آید. در بخش سوم، جنبه‌های فرهنگی زبان فارسی از یک سو و پیش‌زمینه‌های فرهنگی فارسی‌آموزان از سوی دیگر، بر مبنای دانش جامعه‌شناختی، بررسی می‌شود و در بخش چهارم، موضوعاتی هم‌چون شناخت زبان فارسی و نیز زبان مادری فراگیر، تأثیر متقابل این دو زبان و خطاهای احتمالی این تأثیر مطرح و در پایان نکاتی در مورد ضرورت بازآموزی مستمر مدرسان هم‌گام با تحولات دانـش آمـوزش‌کاوی زبان ارائه می‌شود. در مجموع، این مقاله چارچوبی را برای شناخت و گزینش بهینۀ مدرسان آموزش زبان فارسی در سایر کشورها فراهم می‌آورد.
کلیدواژه‌ها: آموزش‌کاوی زبان خارجـی، مـدرس زبان فارسـی، فارسی‌آموز، جامعه‌شناسی زبان، روان‌شناسی زبان، روش‌شناسی آموزش زبان، زبان‌شناسی.

آموزش زبان و ادبیات فارسی از طریق موسیقی کلامی (آواز، تصنیف، ترانه، پاپ و...)، بر بستر تلفن‌های همراه هوشمند و تبلت‌ها
مهدی ییلاقی
آموختن زبانی جدید، از طریق کتب و مواد درسی نوشتاری و نرم‌افزارهای آموزشی مرتبط با مطالب آنها، شیوه‌ای کسل‌کننده و زمان‌بر است. بنابراین به کارگیری شیوه‌های نوین در آموزش زبان، ضروری است؛ روش‌هایی که ضمن ایجاد انگیزه در زبان‌آموز برای آموختن مطالب جدید، یادگیری زبان را به فعالیتی مفرّح تبدیل کند و زبان‌آموز را مستقیم در بطن فرهنگ زبانی که به آموختن آن می‌پردازد،  قرار دهد. با توجه به پیوند عمیق میان شعر و موسیقی در زبان ‌فارسی و نیز گسترش زبان شعری در همۀ سطوح جامعۀ ایرانی، استفاده از موسیقی کلامی (آواز، تصنیف، ترانه و...) در آموزش زبان و به‌خصوص ادبیات فارسی می‌تواند یکی از این ابزارهای کمکی به‌شمار رود.
کلیدواژه‌ها: آموزش زبان فارسی، موسیقی کلامی، ادبیات، تلفن همراه، تبلت.

به کوشش: دکتر رضا مراد صحرایی

رئیس همایش
دکتر عباسعلی وفایی
دبیر علمی همایش
دکتر رضامراد صحرایی
دبیر اجرایی همایش
حمیدرضا مرادی

دیگر همکاران
ویراستاران: کتایون اسفندیاری ـ سمیه گنجی
حروفچینی و صفحه‌آرایی: ناهید گلشاهی
گردآوری مقالات: دیانا ثمره‌پهلوان
ناظر فنی چاپ: کامل کریمی راد

رایانامه:این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید">این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

• < قبلی
• بعدی >