ایران‌بوم

با شکل‌گیری حکومت عثمانی در غرب ایران‌زمین، پدیده نوینی در کنار مرزهای باختری ایران سربرآورد. سیاست وجودی و ادامۀ حیات حکومت مزبور، برپایۀ تجاوز و گسترش ارضی نهاده شده است. حکومت عثمانی در دوران حیات چهارصد و پنجاه ساله خود، بیش از سه سده در حال تجاوز به سرزمین ایرانیان و نبرد با ملت ایران، دولت‌ها و حکومت‌های این سرزمین بود.

در 23 مه 1453 میلادی (11 خرداد ماه 832 خورشیدی) سلطان محمد دوم، ملقب به فاتح، شهر کنستانتین پل را گشود و بدین‌سان امپراتوری هزار سالۀ روم شرقی را منقرض کرد. با این پیروزی بزرگ، وی شهر «‌‌کنستانتین پل» را « اسلام بل» نامید. 61 سال پس از این رویداد، سلطان سلیم اول (1520-1512 میلادی/889-891 خورشیدی) معروف به «یاووز» (سنگ‌دل)، نگاه خود را معطوف به شرق کرد. عثمانی‌ها پیش از این توانسته بودند سرزمین‌های وسیعی را در قارۀ اروپا متصرف شوند.

همزمان با شکل‌گیری یکی از بزرگ‌ترین و خون‌ریزترین امپراتوری‌های جهان در غرب ایران‌زمین، کشور ایران در درازای بیش از یک‌صد سال در چنگ دو قبیلۀ «قره‌قونیلو» و «آق قوینلو» قرار داشت. در اثر جنگ های پیاپی این دو قبیله (880-757 خورشیدی / 1501-1378 میلادی)، که یکی گوسپندی سپید و دیگری گوسپندی سیاه بر پرچم خود نقش کرده بودند، ایران به ویرانی گرایید. مردم این سرزمین دچار فقر و تنگدستی شدند. شیرازۀ امور کشور از هم گسیخت و میهن ایرانیان بر سر پرتگاه تجزیه و تلاشی کامل قرار گرفت.

در تابستان سال 880 خورشیدی (1501 میلادی) با تاج‌گذاری شاه اسماعیل صفوی، جان تازه‌ای به کالبد یگانگی و نیرومندی این سرزمین دمیده شد. شاه اسماعیل در اندک زمان بر همۀ گردن‌کشان داخلی و متجاوزان خارجی پیروز شد و پس از یک دوران دراز فترت، دوباره وحدت سرزمین‌های ایرانی بازسازی گردید. در حالی که می‌رفت تا ایران در سایۀ نیرومندی و وحدت سرزمینی، دوران آرامش را تجربه کند، با یورش حکومت عثمانی روبه‌رو شد.

سلطان سلیم عثمانی در بهار سال 893 خورشیدی (1514 میلادی) با سپاهی گران به سوی مرزهای ایران، به حرکت آمد. شاه اسماعیل برای رویارویی با ارتش عثمانی،‌به سرعت دست‌اندرکار شد. دو سپاه، روز یازدهم تیر ماه 893 خورشیدی (23 ژوئن 1514 میلادی) در دشت چالدران با یکدیگر روبه‌رو شدند. ارتش عثمانی به دنبال چهار ماه راه‌پیمایی، هنوز دارای هشتاد هزار سوار، چهل هزار پیاده و از همه مهم‌تر، توپخانه‌ای بسیار نیرومند بود. برخی از پیادگان و سواران ارتش عثمانی، از جنگ‌افزار آتشین استفاده می‌کردند.

شاه اسماعیل توانسته بود، تنها پانزده هزار سوار و دوازده هزار پیاده تجهیز کند. از سوی دیگر، ارتش ایران، فاقد جنگ‌افزار آتشین بود. در این نبرد، ایرانیان دلاوری‌های بسیار کردند و تلفات و خسارات سنگینی بر ارتش عثمانی وارد آوردند. شاه اسماعیل با گروهی از زبده‌گان قزل‌باش به توپخانۀ ارتش عثمانی حمله برد و بخش بزرگی از آن را از کار انداخت. اما سرانجام فزونی سپاهیان عثمانی، آتش توپخانۀ سنگین و حمله‌های پیاپی سربازان «ینی چری» با جنگ‌افزارهای آتشین، ارتش ایران را در هم شکست و پایتخت کشور، یعنی شهر تبریز، به دست سپاهیان عثمانی افتاد. اما سلطان سلیم، اندکی در تبریز ماند و راه بازگشت را در پیش گرفت.

بدین‌سان رشته جنگ‌هایی میان دولت عثمانی و ایران آغاز شد که سیصد و سی و چهار سال به درازا کشید و سرانجام با بستن قرارداد دوم «ارز روم» در دهم خرداد ماه 1227 خورشیدی (31 مه 1848 میلادی) به پایان رفت.

در درازای بیش از سیصد سال، با وجود ایستادگی دلیرانۀ ملت ایران و به دست آوردن پیروزی‌های بزرگ در برخی مراحل، قراردادهایی به ایران تحمیل شد که باعث تجزیۀ بخش‌هایی از سرزمین ایرانیان در غرب کشور گردید.

باید دانست که گرچه در اولین نبرد، پیروزی از آن عثمانی‌ها بود، اما در واپسین نبرد،‌ارتش ایران نیروهای عثمانی را در هم کوبید و شکست سختی بر آنان وارد کرد.