تاریخ كهن و باستان
پل‌سازی در دوران هخامنشی و ساسانی
- تاريخ كهن و باستان
- نمایش از یکشنبه, 31 ارديبهشت 1391 14:30
- بازدید: 6199
برگرفته از روزنامه اطلاعات
پل‌سازی از قدیم مورد توجه ایرانیان بود و از زمان هخامنشیان پل‌های بزرگی در ایران ساخته می‌شد. به علت نیازی که در این سرزمین به آبیاری وجود داشت و از آنجا که سطح بعضی از رودخانه‌ها پایین‌تر از زمین‌های پیرامون بود، پل هایی که در ایران ساخته می‌شد، ساختمان‌هایی «چند منظوره» محسوب می‌شدند و عمل سد را نیز انجام می‌دادند. بیشتر پل‌های قدیمی ایران در واقع «پل ـ بند» به شمار می‌رفتند، یعنی پل‌هایی بودند که به صورت سد عمل کرده و آب را تا سطحی بالا می‌بردند و قابل جاری شدن به زمین‌های پیرامون می‌کردند.
همچنین هنگام سیلاب این پل‌های بند گونه تا اندازه‌ای کار کنترل سیل را انجام می‌دادند و گاهی نیز به گونه‌ای انبارهای آب عمل می‌کردند. منظورهایی که برای آن از قدیم در ایران پل ساخته می‌شد به این ترتیب شامل استفاده به عنوان پل برای عبور و مرور، رد کردن سیلاب‌ها، بالا بردن سطح آب رودخانه و نگهداری آب و گاهی نیز نیرودهی بوده است. افزون بر این هدف‌های فنی، ساختمان پل‌ها در ایران همواره با توجه‌ای خاص به جنبه‌های هنری و زیبایی پل نیز همراه بود و این نقطه نظر در آثار بر جای مانده از بعضی از پل‌های قدیمی به خوبی منعکس شده است.در زمان هخامنشیان تعدادی پل‌بندی در فارس و خوزستان و میانرودان ساخته شده بود که امروزه فقط پایه‌های این آثار بر جای مانده و پل‌ها و سدهای دوره ساسانی و اسلامی روی برخی از این پایه‌ها بنا شده است.
یکی از نمونه‌های پل سازی و مدیریت دوران هخامنشی که داستان آن در تاریخ آمده است، ماجرای ساختن پل موقت روی رودخانه «هلسیپونت» بوده که داستان آن در تاریخ هرودت آمده است. در دوره ساسانیان پل‌سازی بیشتر در بخش‌های فارس و خوزستان انجام می‌گرفت و علت آن نیاز زیادی بود که در این مناطق به پل سازی داشته اند.
پل‌های عمده‌ای که در دوره ساسانیان ساخته شده عبارتند از:
پل و بند شوشتر ـ درازای این پل سدی متجاوز از 500 متر است. این پل دارای 41 پایه است که در زمان ساسانیان به سبک رومی ساخته شد. برای کم کردن فشار ناگهان آب این پل بند در دو طرف دارای تونل‌های دریچه‌ای بود.
پل‌های دختر ـ در نقاط مختلف ایران پل‌هایی از قدیم ساخته شده بودند که همگی امروزه به نام پل دختر معروف هستند. یکی از پل‌های دختر، پلی است که بقایای آن نزدیک سروستان از دوره ساسانیان به جای مانده است. نمونه‌های دیگر از پل‌های دختر که منسوب به آناهیتا (ایزد آب‌ها) هستند شامل پل دختر میانه و پل دختر روی تالارود می‌شود.
پل خوراذ ـ «ابودلف» سیاح سده چهارم هجری پل واقع در شوشتر موسوم به پل خوراذ را با ذکر جزئیات ساختمانی به گونه قابل تحسینی توصیف می‌کند. وی درباره آن پل چنین می‌گوید:
« در شوشتر پل‌های متعدد و همچنین سد شادروان وجود دارد. اینجانب در هیچ یک از نقاط دیگر مانند آن ندیده‌ام. این منطقه معدن زیادی دارد. بیشتر ساختمان‌های آن مربوط به «قردجشنس» فرزند «شاه مرد» است که از بزرگان ایرانی به شمار می‌رفت و بیشتر به کارهای عمرانی و ساختمان بناهای محکم و مهم همت می‌گماشت در آنجا نیز پل عجیب و معروفی است که خواهر او موسوم به «خوراذ» مادر اردشیر بنا کرده...»
پل‌های عمده دیگری در زمان ساسانیان ساخته شدند عبارتند از:
پل زال ـ که نزدیک خرم آباد واقع و دهانه آن با یک قوس سهمی شکل پوشانیده شده است.
پل زاب ـ که قوس میانی آن دارای شکل سهمی است.
پل روی رودخانه دزفول ـ که به سبک رومی ساخته شده است.
پل بین اهواز و جزیره‌ای به نام کانتارا (قنطره) هندوان و روی کارون ـ این پل از آجر پخته ساخته شده و به وسیله عضدالدوله ی دیلمی تعمیر گشته است.
پل زر ـ که قوسی است و قوس آن بیضی شکل است.
پل شهرستان روی زاینده رود در اصفهان ـ که دارای سبک رومی است. این پل روی سنگ شیست بنا شده است.
پل لشکر در جنوب غربی ایران ـ که ابن حوقل از آن نام برده است.
پل رودخانه خوباهان ـ که مقدسی ذکر آن را کرده است.
