یادداشت - به انگیزهی یکصد و هشتمین خجسته سالگرد مشروطیت ایران
دکتر هوشنگ طالع
دورهی نخست (مجلس اول ) مشروطیت ایران روز 14 مهرماه 1285 ( 7 اکتبر 1906 ) گشایش یافت و پس از گذشت یک سال و 8 ماه و هفده روز یعنی روز سه شنبه دوم تیر ماه 1287 ( 23 ژوئن 1908 ) از سوی محمدعلی شاه به توب بسته شد.
مجلس دوم با عدم پذیرش اولتیماتوم روسیان درباره اخراج شوستر مستشار مالیه از ایران و گذشتن نیروهای ارتش تزاری از مرزهای کشور از سوی دولت وقت منحل گردید .
مجلس سوم به دلیل تجاوز نیروهای عثمانی به پشتگرمی امپراتوری آلمان و سپس روسیان و انگلیسیان با وجود اعلان بیطرفی ایران در جنگ نخست جهانی ، به دلیل مهاجرت گروهی از نمایندگان مجلس شورای ملی و تکمیل دولت موقت برای نبرد با بیگانگان از اکثریت افتاد و منحل گردید.
در دوران کمابیش شش سالهی فترت میان مجلس سوم و چهارم، روز یکم اسفندماه 1299 مشروطیت ایران ، برای بار دوم مورد کودتا قرار گرفت . در این میان روز یکم تیرماه 1300 مجلس پنجم گشایش یافت ؛ اما رفته رفته با روی کار آمدن و نیرو گرفتن رضاخان و سپس رضاشاه ( عامل نظامی کودتای دوم ) مشروطیت تا سال 1320 خورشیدی تعطیل شد گرچه ظاهر آن حفظ گردید . بر اثر به حاشیه رانده شدن مشروطیت و نیرو گرفتن دیکتاتوری ، آرارات کوچک از ایران تجزیه شد و قرارداد 1312 خ ( 1933 م ) یعنی تمدید قرارداد دارسی به مدت 60 سال دیگر بر کشور تحمیل شد و سرانجام ایران در پنجهی نیروهای اشغالگر روس ، انگلیس و آمریکا رها شد .
مجلس سیزدهم با وجودی که انتخابات آن در دوران خودکامگی برگزار شده بود ، با قرار گرفتن در حال و هوای مشروطیت توانست در آن شرایط سخت و هولناک از منافع ملی پاسداری کند . مجلس چهاردهم پانزدهم و شانزدهم نه تنها توانست برابر فشار خردکنندهی روسیان برای گرفتن امتیاز نفت شمال مقاومت کند ، آذربایجان را نیز پس از جدایی یک ساله به آغوش مام میهن بازگرداند تجزیهی مهاباد را ناکام گذارد و دست آخر صنایع نفت را در سرتاسر کشور ملی کرد و همچنین شیلات شمال را نیز ملی کرد .
اما روز 28 امردادماه 1332 برای بار سوم مشروطیت ایران با کودتای انگلیسی ـ آمریکایی از کار افتاد . در دوران کودتا و نیمهجانی مشروطیت قریه فیروزه و نیز گله جزیرهی بحرین از ایران تجزیه شد و قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون ) دربارهی آمریکاییها بر قرار گردید . [...]
اما مجلس یکم افزون بر آن که قرارداد 1907 میلادی یا تقسیم ایران به سه منطقهی نفوذ که میان روسیان و انگلیسیان بسته شده بود کان لم یکن اعلام کرد قوانین مهم زیر را نیز تصویب و اجرایی کرد :
قانون آزادی مطبوعات
قانون تشکیلات ایالات و ولایات همراه با دستور کار
قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی
قانون بلدیه ( شهرداری )
قانون وظایف
قانون اساسی
متمم قانون اساسی
قانون انجمنهای تجاری
قانون نواقل بلدی] حمل ونقل / ترابری شهری[
قانون تعیین مقرری دربار سلطنتی
قانون عدلیه ]به علت کودتا ناتمام ماند[
قانون ممیزی علمی
قانون تصویب پروگرام برنامه کابینه محمد ولی خان سپهدار اعظم
برقراری تساوی حقوق پیروان مذاهب مختلف و...
سه شنبه 14 امردادماه 1393
هوشنگ طالع
