تاریخ معاصر
از تبریز
- تاريخ معاصر
- نمایش از یکشنبه, 01 خرداد 1390 18:35
- بازدید: 7016
برگرفته از آذرپادگان
محمدرسول امین‌زاده
عین‌الدوله، والی [آذربایجان]، سرانجام به انجمن ایالتی تبریز خبر داده است که تا در تهران دارالشورا دایر نیست، نخواهد توانست براساس قانون اساسی رفتار نماید. از همین روی یک هفته پیش از این مشروطه‌خواهان جناب اجلال‌الملک را از جانب خود به حکومت تبریز منصوب داشته‌اند. ملت پرست بودن این آدم و خدمات فداکارانۀ دو ساله‌اش به ملت معلومِ تمام اهالی تبریز است.
مشروطه خواهان در روزهای اخیر قوت قلب یافته، شروع کرده‌اند به حملات. چنان‌که مجاهدان خیابانی سواران دولتی را از محلات پورسنگی ]پلِ سنگی[ و ششکلان بیرون رانده‌اند و از جانب امیرخیز هم به سوی دوه‌چی پیشروی کرده، بازارچه دوه‌چی را آتش زده، سنگرِ خانۀ امام جمعه و تمام بازار را در اختیار گرفته‌اند. اما به دنبال این پیروزی به علت پرداختنِ تفنگچیان مشروطه‌خواه به غارت خانه امام جمعه و جاهای دیگر و کمیِ تعداد تفنگچی در سنگرهای تازه گرفته شده، مجبور به عقب‌نشینی شده‌اند. روز بعد از آن به دستور ستارخان اجناس غارت شده جمع‌آوری گردیده و اعلام شده است که پس از این هر کسی به هنگام جنگ به غارت بپردازد، مجاهدان او را با گلوله بزنند.
علت دیگری که سبب عقب‌نشینی مشروطه خواهان شده این بوده است که در همان روز سیصد نفر از سواران اقبال‌السلطنه ماکویی می‌خواسته‌اند وارد شهر شده، از پشت سر به ستارخان حمله کنند. ستارخان هم اطلاع یافته، برای جلوگیری از پیشروی آن‌ها تعدادی مجاهد را به روستای سهلان1 ـ که در سه فرسخی شهر قرار دارد ـ فرستاده و آن‌ها به یاری مجاهدان روستاهای اطراف همان روستا، سواران اقبال‌السلطنه را تار و مار کرده، سی نفر از آن‌ها را کشته، به شهر مراجعت کرده‌اند.
پریشب تیمچۀ معروف خرزی‌لر2 (خرازی‌ها) که در قلمرو دوه‌چی‌ها است و در آن‌جا مغازه‌ها و انبارهای بازرگانان معتبر استامبولچی و دیگران قرار دارد، مورد دستبرد قرار گرفته است. یعنی دوازده نفر تفنگچی از دوه‌چی آمده، باربران محافظ تیمچه را از آن‌جا دور کرده تمام امتعه و نقدینه را از آن‌جا برده‌اند. در این میان به سه مغازه که به بازرگانان ساکن دوه‌چی تعلق داشته دست نزده‌اند. خلاصه چنین گمان می‌رود که از طرف عین‌الدوله ـ که در خارج شهر نشسته ـ اجازه بوده باشد که امتعۀ چنین تیمچۀ معتبری را به راحتی حمل کرده، برده باشند. چنین به نظر می‌رسد که جناب عین‌الدوله این کالاها را به عنوان باج سبیل به سواران و دوره‌چی‌ها بخشیده باشد تا با علاقه‌مندی زیادی جنگ بکنند. زیرا که دولت پولی در بساط ندارد که به آن‌ها بدهد.
ماحصل این‌که این کار تاثیر بسیار سویی روی بازرگانان تبریز گذاشت و امیدشان نسبت به عین‌الدوله را بر باد داد. دیروز که این احوالات آشکار شد، مشروطه‌خواهان از ظهر تا شامگاه دوه‌چی را از جهات مختلف با توپ‌های بزرگ به آتش گرفتند. دو ساعت از شب گذشته از تمام سنگرهای دوه‌چی که در طول در حدود 10 ورست ]11 کیلومتر[ از یک سر تا سر دیگر تبریز ادامه می‌یابند، حمله آغاز شد. تیراندازی متقابل دو ساعت تمام ادامه یافت...
تاکنون چنین جنگ شدیدی در تبریز اتفاق نیفتاده بود. به بعضی از سنگرهای مشروطه‌خواهان گاهی سیصد ـ چهارصد نفر به یک باره حمله کردند. در مقابل آن‌ها ده ـ پانزده نفر قهرمانان مشروطه ایستادگی کرده، پانزده ـ بیست دقیقه جلوی پیشروی‌شان را می‌گرفتند تا از مرکز نیروهای کمکی به دادشان برسد. بدین‌ترتیب حتی یک سنگر هم به تصرف دشمن درنیامده است. آدمی که پی به حقوق خود برده باشد، قهرمان می‌شود.
در حقیقت جنگ امشب جنگی بود به سان جنگ‌های بین دولت‌ها. پیاپی از ارک، امیرخیز و خیابان توپ‌ها شلیک می‌شد و قهرمانان مشروطه به میان سواران مهاجم بمب‌ها پرتاب می‌کردند. تا آن‌که نیم ساعت بعد بر یاوران مشروطه خواهان افزوده شد و شروع کردند به عقب نشاندن سواران.
نیمه‌های شب که هوا ملایم و مهتابی بود، تیراندازی فروکش کرد. الان که وقت ظهر است توپ‌های مشروطه خواهان شروع کردند به شلیک به طرف دوه‌چی. این جنگ‌ها تا سه ـ چهار روز ثمره خود را نشان خواهد داد. به تصور بنده قشونی که عین‌الدوله در راس آن قرار دارد، به زودی از هم خواهد پاشید.
م.ا
10 شعبان ]1326[، شهر تبریز
ترقی، ش 43، 3 ]16[ سپتامبر 1908 ]19 شعبان 1326[
(نقل از تاریخ معاصر ـ گزارش‌هایی از انقلاب مشروطیت ایران ـ محمدرسول امین‌زاده ـ ترجمه رحیم رییس نیا ـ نشر شیرازه ـ چاپ اول ـ تهران 1377)
پی‌نوشت‌ها
1ـ در متن ساوالان نوشته است. البته کسروی هم ساوالان نوشته است؛ اما امیر خیزی و ویجویه سهلان نوشته‌اند که درست می‌نماید. ـ م.
2ـ در متن تیمگه فرضی‌ها نوشته شده است. م.
