گردشگری
دلفان؛ سرزمین غارهای باستانی
- گردشگری
- نمایش از دوشنبه, 13 آبان 1392 16:59
- بازدید: 5260
برگرفته از روزنامه اطلاعات، شماره 25729، یکشنبه 12 آبان 1392
شهرستان دلفان واقع در شمال غرب استان لرستان، از شمال به استان‌های همدان و کرمانشاه، از شرق و جنوب شرق به شهرستان سلسله، از جنوب به شهرستان‌های خرم آباد و کوهدشت و از غرب به استان کرمانشاه محدود است.
این شهرستان با ارتفاع 1700 متری ازسطح دریا در میان کوه‌های سربه فلک کشیده مهراب و گرین در حلقه رشته کوه‌های زاگرس واقع شده که این رشته کوه‌ها سرچشمه دهها چشمه، رودخانه و آبشار زیبا و طبیعی در این منطقه است.
ک‍و‌ه‍س‍ت‍‍ان‌‍‍‌های س‍رس‍ب‍ز، چ‍ش‍م‍ه‌‌های طبیعی و پ‍ر‌آب و گونههای گیاهی، چشم‌انداز زیبا و جذابی را به شهرستان دلفان بخشیده است.
* پیشینه تاریخی
دلفان یکی از مناطق باستانی ایران است که پیشینه آن به نیمه نخست هزاره پیش از میلاد می‌رسد. براساس تحقیقات مورخان، دلفان که از آن به نام دشت خاوه نیزیاد شده است محل سکونت کاسیت‌های دامدار و جنگجو بوده که گاه توانسته بودند برای مقابله باسپاه شوش و بابل تا 13 هزار کماندار را در اختیار ایلامی‌ها قرار دهند.
به گفته پروفسور گدار، کاسیت‌ها بیشتر فصل‌های سال را در دشت‌های مرتفع خاوه و الشتر مشغول پرورش اسب بوده‌اند. این باستانشناس فرانسوی با اشاره به ترکیب مفرغ‌های یافت شده در ناحیه‌ای که دلفان نامیده می‌شود، معتقد است همین منطقه حد شمالی سرزمین کاسیان پیش از تصرف بابل بوده است.
به گفته گیرشمن، نویسنده کتاب «ایران از آغاز تا اسلام» آثاری که توسط روستائیان این مناطق از دل خاک بیرون آمده موزه‌های اروپا و آمریکا را مزین ساخته است. این نویسنده اغلب این اشیا را متعلق به قرن‌های هفتم و هشتم قبل از میلاد می‌داند.
به نظر اشمیت دیگر باستانشناس اروپایی، سفال‌های به دست آمده از تپه «دم آویزه» در دلفان با سفال‌های طبقه دومشوشو سفال‌های طبقه 4 و 5 تپه گیان نهاوند شباهت دارد.
دلفان، سرزمین هنر است و مردم این دیار در چند هزار سال پیش از میلاد دست به خلق زیباترین آثار هنری خود یعنی مفرغ‌های لرستان زدند.
یکی از مجسمه‌های کشف شده، مجسمه «خاتون بان» است که نشان از تمدن غنی و دیرپای این سرزمین دارد.
این شاهکار شامل پیکره دو بز بالدار است که زیر پای هر کدام یگ گاو نر به صورت خوابیده قرار گرفته و به وسیله یک میله فلزی به یکدیگر وصل می‌شوند.
همچنین مجسمه دلفان که امروز در موزه لور پاریس نگهداری می‌شود در محافل علمی وهنری شهرت جهانی دارد.
راه باستانی «تنگ گاو شمار» نیز اهمیت تاریخی، اقتصادی و فرهنگی این دیار را در گذشته‌های دورنشان می‌دهد. این راه بخشی از راه باستانی شاهی محسوب می‌شود که در گذشته ارتباط همدان و شوش پایتخت تابستانی و زمستانی هخامنشیان را میسر می‌کرده است. طول این جاده در این قسمت 6 کیلومتر و عرض آن 4 تا 7 متر است که با استفاده از سنگ‌های پاکتراش به رنگ خاکستری تیره نماسازی شده است.
دلفان سرزمین غارهای باستانی است که از سکونت چندین هزار ساله بشر در این دیار خبر می‌دهد. از جمله این غارها می‌توان به «اشکفت اسب» یا «پیردوستی» که متعلق به دوره پیش از تاریخ است اشاره کرد.
* پیشینه فرهنگی
یکی از آیین‌های کهن دلفان که هنوز هم در برخی از روستاها اجرا می‌شود آیین «چمر» یا «کتل کو» است.
در این آیین وقتی جوان یا بزرگ طایفه‌ای از دنیا می‌رود پوشاک و ابزارهای جنگی و شکاری وی را روی اسبی که سیاهپوش کرده‌اند می‌گذارند و به اصطلاح اسب را «کتل» می‌کنند. همراه کتل نوازندگان با سرنا و دهل آهنگ غم‌انگیز چمری که ویژه سوگواری است می‌نوازند. پس از دفن مرده، زنان گرداگرد کتل می‌نشینند و شروع به خواندن آوازهای غم‌انگیز می‌کنند.
در آیین چمر هنگام رسیدن صاحب عزا و میهمان به یکدیگر ووه ی(وای وای) می‌کنند و نوازندگان آنها را با نوای مویه‌وار همراهی می‌کنند.
آیین چمر از برآمدن آفتاب تا نیمه روز ادامه می‌یابد. یکی دیگر از آیین‌های دیار مفرغ و بلوط که در جشن‌ها برگزار می‌شود «قیقاچ» است. قیقاچ سواری سنتی است با پیشینه کهن که ریشه در آداب و سنن ساکنان زاگرس دارد و بازمانده از نیاکانی است که با آن زیسته‌اند ودر سایه آن همواره از مرز وبوم خویش حراست کرده اند. این ورزش ترکیبی از سوارکاری و تیراندازی است.
* ت‍پ‍ه‌‌ها باستانی
دلفان (دلفو) با وجود دوری از راه‌های تجاری، نظامی و بر کنار بودن از رویدادهای مهم تاریخی، از قدمت تاریخی کهنی برخوردار است. وجود ت‍پ‍ه‌‌ها باستانی ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان و یارآباد هر کدام گ‍وی‍‍ای بخشی از تمدن درخ‍ش‍‍ان این منطقه تاریخی کشورمان است.
تپه ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان گ‍ن‍ج‍ی‍ن‍ه‌‌ای ارزش‍م‍ن‍د از ه‍وی‍ت و م‍ی‍ر‌اث کهن ایرانی در پ‍‍ه‍ن دشت س‍ب‍ز شهرستان دلفان، ب‍‍اش‍ک‍وه ویژه‌ای ق‍د ب‍ر‌اف‍ر‌اش‍ت‍ه و به عنوان ب‍زرگ‍ت‍ری‍ن تپه باستانی کشور خود نمایی میکند.
تپه ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان شهرت جهانی دارد و نوع معماری و آثار ب‍دس‍ت آمده از این تپه باستانی پیش در‌آم‍د و م‍رج‍‍ع مهمی در م‍ط‍ال‍‍ع‍‍ات تمدن ایران زمین است.
این محوطه باستانی که در 5 کیلومتری غرب نورآباد مرکز شهرستان دلفان واقع است،ب‍ر‌ا ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن ب‍‍ار توسط «گ‍ل‍رگ‍‍اف م‍ی‍د» پژوهشگر د‌ان‍ش‍گ‍‍اه ل‍ن‍دن در ف‍‍اص‍ل‍ه س‍‍ال‌ه‍‍ای 1344 تا 1347 مورد کاوش قرار گ‍رف‍ت که از این کاوش نتایج درخشانی از تاریخ سرزمین ایران به دست آمد.
در ب‍ررسی‌های اول‍ی‍ه تپه باستانی «ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان» دلفان چ‍‍ه‍‍ار دوره تاریخی و پیش از تاریخ، مربوط به دوره م‍‍اد و ه‍خ‍‍ام‍ن‍ش‍‍ی، قرن هشتم تا نهم هزاره سوم قبل از میلاد ش‍ن‍‍اس‍‍ای‍‍ی شده است.
اشیای به دست آمده از این تپه آثار و بقایای تمدن مردمانی بوده که در سده هشتم و نهم پیش از میلاد در این بخش می‌زیسته‌اند. آنچه باعث شهرت جهانی این تپه باستانی شد، کشف قدیمی‌ترین آجرهای منقوش ایران، دراین منطقه است. این مجموعه منحصر بفرد، در بر‌گیرنده 15 نقش متنوع در شکل‌های هندسی به رنگ‌های اخرایی و قهوه‌ای متعلق به قرن هشتم و نهم پیش از میلاد است.
تپه حمام که در 25 کیلومتری دلفان و در روستای یارآباد واقع شده ارتفاع زیادی نداردو مهمترین محوطه باستانی این منطقه به‌شمار می‌رود.
* بقعه امامزاده ابراهیم(ع)
در دره‌ای بین کوه مهراب و دامنه‌های سرکشتی مقبره‌ای تاریخی و مذهبی به نام بابای بزرگ قرار دارد. گنبد آجری و تزیینات داخلی آن ویژگی‌های معماری قرن 7 هجری و قاجاری را دارد. در لرستان لفظ بابا به پیران و مرشدان اهل حق گفته می‌شود. همچنین گفته می‌شود که نام صاحب گنبد ابراهیم از فرزندان حضرت موسی بن جعفر (ع) است.
امامزاده ابراهیم(ع) که در 65 کیلومتری شهرستان دلفان و در شهرستان نورآباد واقع است، هرسال هزاران زائر و شیفته ائمه‌اطهار(ع) را از شهرهای مختلف لرستان و استان‌های ایلام، کرمانشاه و همدان به سوی خود جذب میکند.
بنای بابای بزرگ که از نظر معماری قابل توجه و تعمق است، شامل دو بناست که بنای اصلی مقبره امامزاده ابراهیم(ع) است که گفته می‌شود ساخت آن مربوط به دوره صفوی است و در دوره قاجاریه و دوره معاصر ترمیم‌هایی روی آن انجام شده است.
ارتفاع طاق گنبد این امامزاده که دارای مقرنس‌های جالبی است، 22 متر و دو گلدسته آجری نیز در کنار آن چون مناره خود نمایی میکند.تمام بخش‌های گنبد با سنگ و آجر ساخته شده، داخل حرم هشت ضلعی است و اندازه هر ضلع 2 متر و 30 سانتی‌متر است. در دو طرف شرق و غرب آن، دو محراب ساخته شده و داخل حرم به طرز بسیار جالبی کاشیکاری شده است. در ضلع جنوب غرب گنبد بابای بزرگ، گنبد کوچکتری وجود دارد که به نام «کال نازار» به معنی سبزه روی نازنین مشهور است که گفته می‌شود از اصحاب و بستگان یا خادمین بابای بزرگ بوده و از دیرباز مورد احترام زائران و مردم منطقه بوده است.
مردم منطقه و استان‌های همجوار به واسطه کرامات و معجزات بابای بزرگ به آن اعتقاد فراوانی دارند. بارگاه امامزاده ابراهیم(ع)، علاوه بر داشتن ویژگی‌های دینی و تاریخی به سبب قرار گرفتن در یک منطقه جنگلی و خوش آب و هوا، از جاذبه گردشگری بالایی برخوردار است و در صورت توجه می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی در استان لرستان تبدیل شود.
* ناهمواری‌ها
چین‌خوردگی‌های شهرستان دلفان جزیی از سلسله جبال زاگرس است که در دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده است و با جهتی شمال غرب - جنوب شرق از مریوان تا بندرعباس امتداد دارد. واقع شدن این شهرستان در میان رشته کوه‌های مرکزی زاگرس با ارتفاع متوسط 1700 تا 2100 متر باعث شده است تا این منطقه در زمره مناطق مرتفع و بلند کشور به شمار آید. حاشیه این شهرستان را رشته کوه‌های مرتفعی در بر گرفته است که از سمت خارج به شهر‌ها و بخش‌های کم‌ارتفاع مشرف هستند. این رشته کوه‌ها عبارتند از: رشته کوه گرین در شمال شهرستان که ادامه اشترانکوه است و همچون سدی بزرگ دلفان را از نهاوند و صحنه جدا کرده است. رشته کوه مهم دیگر دلفان رشته کوه مانگه نی است که در حقیقت بخشی از رشته کوه بزرگ سفید کوه است و از تنگه گاوشمار در جنوب دلفان تا تنگه گیزه رود در غرب این شهرستان ادامه دارد و مناطق جنوبی دلفان را از شهرهای کرمانشاه، کوهدشت و شهرستان دوره چگنی جدا می‌سازد. سرکشتی نیز دیگر رشته کوه زیبا و دیدنی دلفان است که به موازات سفید کوه در جنوب دلفان کشیده شده است، اما طول و ارتفاع آن از سفید کوه کمتر است.
از دیگر جاذبهها طبیعی شهرستان دلفان، کوه ش‍گ‍ف‍ت‌‌ان‍گ‍ی‍ز مهراب است که در 60 کیلومتری جنوب غرب نورآباد مرکز شهرستان دلفان واقع است. این کوه همچون ش‍‍ا‌ه‍ی‍ن‍‍ی بر ب‍ل‍ن‍د‌ای فلک چشم ت‍ی‍زب‍ی‍ن خود را به ب‍ی‍ک‍ر‌ان‍ه‌‌ها‌ی س‍رس‍ب‍ز دلفان دوخ‍ت‍ه است.
کوه پری، منگاول، چال غلام، بزکن وسلاسل از دیگر کوه‌های دلفان هستند.
* آب‌های روان
شهرستان دلفان به دلیل بهره‌مندی از بارش فراوان نزولات جوی و وجود ارتفاعات برفگیر که نقش مهمی در ذخیره آب بر عهده دارند، دارای رودهای فصلی و دائمی فراوانی است که از سرشاخه‌های اصلی کشکان و سیمره (کرخه) به شمار می‌روند، همچنین در این شهرستان بیش از 100سراب بزرگ و چشمه دائمی وجودارد که هر کدام از آنها نقش مهمی در رونق اقتصاد این دیار بر عهده دارند.
حوزه آبریز دلفان را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که عبارتند از: حوزه آبریز گاماسیاب که کم وسعت‌ترین حوزه آبریز در دلفان بوده و فقط بخش بسیار کوچکی از دهستان خاوه جنوبی را شامل می‌شود.
دیگر حوزه آبریز دلفان حوزه آبریز کشکان است که علاوه بر دهستان میربگ جنوبی، بخش‌هایی از دهستان میربگ شمالی و خاوه جنوبی را شامل می‌شود، اما وسیع‌ترین حوزه آبریز در این شهرستان متعلق به آبریز سیمره است که به دلیل توپوگرافی ویژه منطقه بیشتر رودها و روان آب‌های دلفان به سمت غرب جریان دارد و به رودخانه سیمره می‌ریزد.
این حوزه آبریز بخش کاکاوندو دهستان‌های نورآباد، نورعلی، خاوه شمالی و بخش وسیعی از دهستان‌های میربگ شمالی و خاوه جنوبی را شامل می‌شود. از مهمترین رودهای دلفان می‌توان به رودهای خاوه و گچنه که پس از عبور از شهر نورآباد رودخانه بادآور را به وجود می‌آورند و در نهایت به گیزه رود در غرب دلفان می‌ریزد؛ همچنین رود خانه‌های حسن گاویار (چم زکریا)، تیزآب و رود سرخگون زوُوَر و کنگاوری اشاره کرد. مهمترین سراب‌های دلفان نیز شامل سراب قمش، عبدالحسینی، حسین آباد، مرادآباد، گلامبحری، نیاز، آب دوغ، دولیسکان، غسلگه، سربیشه، مورینه ودم قلمه می‌شود.
آب‍شار‌ه‍‍ای قمش، مهراب، گ‍‍اوی‍‍ا و س‍ول‍ه نیز از جاذبه‌های طبیعی شهرستان دلفان هستند که ج‍ل‍وه ویژه‌ای از زیبایی‌های خ‍ل‍ق‍ت را برای مردم این دیار به ارمغان آورده است.
* آبگرم دلفان لرستان
چشمه آبگرم دلفان به عنوان یک جاذبه گردشگری سلامت و درمان، همچون الماسی در دامنه‌های رشته کوه زاگرس می‌درخشد.
این چشمه در60 کیلومتری غرب شهر نورآباد و بین دو رشته کوه «گله» و «سفیدکوه» در زاگرس و در محل تلاقی سه رودخانه گاماسیاب، گیزه رود و سیمره واقع است.
این جاذبه طبیعی به عنوان یک مکان در حوزه گردشگری درمانی، هر سال پذیرای هزاران گردشگر و دوستدار طبیعت است.
آب این چشمه طبیعی باداشتن مواد معدنی در التیام دردهای مزمن مؤثر است.
بقایای یک پل تاریخی به جا مانده از دوران ساسانی و وجود غار تاریخی مربوط به دوران غارنشینی نیز، زیبایی و غنای تاریخی و فرهنگی ویژه‌ای به این منطقه بخشیده است.
چشمه آبگرم دلفان با آبدهی 30 لیتر در ثانیه و دمای 60 درجه سانتی‌گراد از دامنه کوه گله از اعماق زمین می‌جوشد و توسط اهالی این منطقه یک حوضچه کوچک سیمانی برای استفاده از آن ساخته شده است.این گوهر کم‌نظیر غرب کشور، با وجود تمام جاذبهها و ویژگی‌های گردشگری و درمانی خود همچنان در این منطقه ناشناخته مانده است.
* پوشش گیاهی
از نظر پوشش گیاهی شهرستان دلفان به دو بخش جنگلی (نیمه جنوبی) و مرتعی (نیمه شمالی) تقسیم می‌شود.
دلفان در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی واقع شده است و براساس میزان بارندگی و معدل درجه حرارت دارای سه زیر ناحیه نیمه استپی، جنگل‌های خشک و کوه‌های مرتفع است. در دو زیرناحیه نیمه استپی و کوه‌های مرتفع اغلب مراتع و در جنگل‌های خشک،جنگل‌های بلوط (گونه غالب) و سایر گونههای جنگلی از جمله انجیر کوهی، گلابی وحشی و پسته کوهی دیده می‌شود. در اطراف روستاهای یارآباد و ططیانسر میربگ نیز نوعی درخت منحصر به فرد بلوط می‌روید که شش محصول فرعی از جمله میوه بلوط، کلکلف، مازو، مان و جفت از آن به دست می‌آید. بر اساس نقشه پوشش گیاهی استان لرستان (مرکز تحقیقات آب و خاک) شهرستان دلفان دارای فلور نیمه‌استپی است که این ناحیه گونه‌هایی غنی از خانواده‌های گیاهی مرکبان، نعناعیان، چتریان، گاوزبانیان، گندمیان و بقولات دارد. همچنین در ارتفاعات بالاتر از 2700متر فلور گیاهی ارتفاعات دیده می‌شود. در این فلور گیاهان بالشتکی، نوعی اسپرس، چوبک و کلاه میر حسین بسیار است؛ افزون بر آن در این ارتفاعات درختان سوزنی برگ ارس و درختچه بادام نیز به چشم می‌خورد.
* حیات وحش
مهمترین گونههای جانوری موجود در دلفان شامل عقاب و شاهین در دشت خاوه و دامنه‌های سرکشتی، کبک و پرندگان کوچک در ارتفاعات، گرگ، کفتار، شغال، گراز، روباه، خرگوش، انواع مار سمی و غیر سمی، انواع مارمولک، انواع ماهیان سردآبی و خرچنگ به همراه سمور آبی، گربه وحشی (پلنگ)، خرس و به ندرت قوچ و بز کوهی است.
* اقتصاد دلفان
اقتصاد دلفان بر پایه کشاورزی استوار است و آب لازم برای این کار از رودها، چشمه‌ها و کاریزها فراهم می‌شود. محصولات کشاورزی این شهرستان شامل گندم، جو، بنشن، چغندر قند و گیاهان علوفه‌ای است.
