ایران‌بوم

شاه دژ نهبدان با دیرینگی کمابیش 2 هزار ساله، بزرگترین شهر سنگی مخروبه‌ی ایران است. شاه دژ 1040 متر از سطح دریاهای آزاد بلندتر است و از موقعیت راهبردی ویژه‌ای برخوردار است. این دژ بر سر راه کاروانها در مسیرهای سیستان، بلوچستان، کرمان و قهستان قرار دارد.

شاه دژ در 5 کیلومتری باختر دژ شهر تاریخی نهبندان و کمابیش یک کیلومتری شمال روستای خوان شوف یا خوشاره قرار گرفته است. این دژ در دوران اسماعیلیان در اختیار آنان قرار داشت و در حقیقت شاه دژ آخرین دژ این فرقه در جنوب قهستان (کهستان) بود.

ویژگی‌های معماری

قلعه تاریخی شاه‌دژ به گونه‌ی مجتمعی بزرگ از عناصر و اجزای معماری مختلف با کارکردهای گوناگون بوده که در کنار یکدیگر قرار گرفته است. وجود بعضی عناصر همچون گذرها و کوچه‌ها، آب‌انبارها و ارگ در کنار اتاقک‌های متعدد و متنوع نشان‌دهنده این است که در حقیقت این محل کارکردی شبیه پادگان بزرگ نظامی داشته که برای مدت طولانی مورد استفاده قرار گرفته است.

نخستین عنصر معماری که هنگام ورود به قلعه به چشم می‌خورد، باروی آن است که به همراه برج‌ها کارکرد دفاعی داشته و دور تا دور قلعه وجود دارد.

در کنار باروها، عنصر مهم دیگری که در تکمیل جنبه دفاعی قلعه نقش داشته، برج‌ها است. معماری ایرانی این قلعه بسیار زبانزد است چرا که سنگ‌هایی در این قلعه دیده می‌شود که بدون ساروج و هیچگونه ملاتی دیوارهای این قلعه را تشکیل می‌دهد.

آب اشامیدنی این قلعه و دژ نظامی از طریق آبادی‌های اطراف که کارگران آن را به ارتفاع هزار و 400 متری آن منتقل می‌کردند تامین می‌شده و در زمان بارندگی و فصل سرما نیز از طریق جمع‌آوری آب باران بوده است.
قلعه سنگی نهبندان می‌تواند همان شهر «نه» باشد که با نقشه‌ی دایره‌ای شکل خود بیانگر مجتمع‌سازی مسکونی در ایران باستان است.

شاه دژ با زیربنای 250×370 متر و کمابیش پهنه‌ای برابر با 53372 مترمربع بزرگترین و وسیع‌ترین قلعه کوهستانی شرق ایران و یکی از بزرگترین قلعه‌های کوهستانی ایران، به شمار می‌رود.
این بنا با شماره 1934 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.