ایران‌بوم

سال 1395 سال غم باری برای ایرانشناسی گرجستان بود، در 27 اردیبهشت امسال، استاد ماگالی تودوآ به دیار باقی شتافت، و با کمال تاسف دو روز پیش (5 بهمن 1395) از درگذشت ایرانشناس شهیر گرجستان و سفیر پیشین این کشور در ایران، استاد جمشید گیوناشویلی آگاه شدیم. وجه تمایز ایشان در مقایسه با دیگر ایرانشناسان گرجی، آشنایی ایشان با زبان فارسی از دوران خردسالی بود. ایشان به سبب مهاجرت اجباری پدر به ایران، در کشور ما دیده به جهان گشودند؛ خانواده گیوناشویلی به دلیل اختناق سال های حکومت استالین بر شوروی در سال 1308 ه.ش. به تهران مهاجرت کردند، جایی که جمشید گیوناشویلی دو سال بعد یعنی در سال 1310ه.ج در آن چشم به جهان گشود. در این سال ها پدر ایشان مهندس شالوا گیوناشویلی در احداث راه آهن ملی ایران مشارکت داشتند،. خانواده ی گیوناشویلی تا سال 1326ه.ش در ایران اقامت داشتند و جمشد گیوناشویلی در این سال تحصیلات متوسطه خود را تا سال نهم در دبیرستان البرز تهران به پایان رساند، از هم شاگردی های ایشان در این دبیرستان می توانیم به جهانگیر هدایت، نویسنده ایرانی اشاره کنیم.

پس از بازگشت به شوروی، و به پایان رسانیدن تحصیلات دوران متوسطه در تفلیس، زنده یاد گیوناشویلی تحصیلات خود را در رشته ایرانشناسی در دانشگاه تاشکند ازبکستان پی گرفت و اولین گام های علمی خود را در گروه زبان های ایرانیِ دانشگاه تاشکند آغاز کرد. سپس ایشان فعالیت های علمی خود را در دانشگاه دولتی گرجستان (ایوانه جاواخشویلی) ادامه دادند. رشته تخصص ایشان آواشناسی زبان های ایرانی بود. ایشان در سال 1344 از رساله دکتری خود با عنوان «ساختار آوایی فارسی امروزی» در دانشگاه دولتی تفلیس دفاع کردند. ایشان پیرامون 20 سال در انستینو خاورشناسی گرجستان سمت معاونت این نهاد را در دست داشتند، تا اینکه با استقلال گرجستان از شوروی، به سبب آشنایی با کشور ایران از سال 1373 تا 1383 به عنوان نخستین سفیر جمهوری گرجستان در ایران منصوب شدند و در این جایگاه کمک های ارزنده ای به تحکیم پیوندهای سیاسی و فرهنگی دو کشور انجام دادند. جدا از زاده شدن در ایران، ویژگی دیگر ایشان، اشتغال به امور سیاسی بود تا جاییکه از ایشان با عنوان «دیپلمات ایران شناس» نیز یاد شده است.

در ارتباط با ایرانشناسی ایشان دو رویکرد کلی داشتند که هر دو در نهایت از یک واقعیت سرچشمه می گرفتند؛ پیوندهای ژرف تاریخی ایران و گرجستان در طول تاریخ و سپس جدایی گرجستان از ایران در سال 1813م.، به موجب پیمان گلستان، سبب شد تا در دوران معاصر پژوهشگران ایرانی و گرجی از برخی از میراث مشترکی که نزد یکدیگر به امانت نهاده بودند، آگاهی نداشته باشند. استاد گیوناشویلی برای بازیابی حافظه ی تاریخی باور داشت که پژوهشگران گرجی باید برای آشنایی با فرنگ و تاریخ خود با تاریخ ایران آشنا شوند:« در واقع ایرانشناسی در گرجستان یکی از ارکان مهم گرجستان شناسی یا عامل امدادی موثر آن تلقی می شود.»(1) ایشان در مورد ارتباط میان زبان گرجی و زبان های ایرانی بر این باور بودند که : « با اینکه زبان گرجی از لحاظ دستوری کاملا متمایز از زبان فارسی است و ممکن است که گفته شود هیچ ارتباطی از این لحاظ میان این دو زبان وجود ندارد، بسیاری از واژگان گرجی در ادوار مختلفِ تطور زبان فارسی، از زبان های ایرانی وارد زبان گرجی شدند. وام گیری از واژگان ایرانی از زمان مادها و هخامنشیان آغاز شد و تقریبا تا دوران قاجار در گرجستان ادامه داشته است، مخصوصا این وام گیری در دوره اشکانی و ساسانی به بیشترین اندازه خود رسیده است. »(2) از دیگر سو پژوهشگران ایرانی را نیز به منظور بررسی برخی از زوایای تاریک تاریخ ایران به فراگیری زبان گرجی و مطالعه متون گرجی فرا می خوانند.« باید بگویم بسیاری از مسائل چه تحقیقاتی چه تاریخی و چه ادبی ایران با کمک منابع گرجی روشن تر می شود.»(3) ایشان تالیفاتی در نسخه شناسی و روابط ادبی و فرهنگی ایران و گرجستان به چاپ رساندند. که از آن میان می توانیم به «بن واژه های زبان فارسی،1964» و « تصحیح تاریخ سیستان، 1981» اشاره کنیم. ترجمه ایشان از داستان عامیانه «خاله سوسکه» در گرجستان به تیراژ 130 هزار نسخه رسید، همچنین استاد گیوناشویلی در سال 1388 موفق به دریافت جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شدند. در سال های اخیر کتاب «کارنامه پنجاه ساله» در مورد خدمات ایشان به پیوندهای فرهنگی میان ایران و گرجستان از سوی رایزنی فرنگی ایران در گرجستان به چاپ رسید.

تحصیلات و درجات علمی پروفسور گیوناشویلی:

1947 – 1939 دبیرستان البرز
1949 – 1947 دبیرستان شماره 9 (پسرانه) شهر تفلیس
1953 – 1949 دانشكده خاورشناسی دانشگاه تفلیس و دانشكده خاورشناسی دانشگاه تاشكند، رشته فیلولوژی ایرانی – افغانی
1958 درجه نامزد علوم فیلولوژی از دانشگاه دولتی تفلیس
1967 درجه دكتر علوم فیلولوژی از دانشگاه دولتی تفلیس
1970 دریافت مقام پروفسوری
1989 عضو انجمن ایران شناسان اروپا (Societas lranologica Europaea) پاریس
2007 ریاست شعبه گرجستان – انجمن مطالعات جوامع فارسی زبان (دانشگاه مینه سوتا)
1994 بنیان گذار و ریاست "انجمن روابط علمی – فرهنگی و همكاری گرجستان و ایران"

مشاغل:

1955 – 1954 آموزگار زبان روسی در دبیرستان شماره 18 شهر تاشكند
1958 – 1956 معلم زبان فارسی در دانشگاه تاشكند
1960 – 1958 كارمند علمی انستیتوی زبان شناسی آكادمی علوم گرجستان
1994 – 1960 كارمند علمی ارشد، از سال 1961 رئیس بخش زبانهای هند و ایرانی، از سال 1974 همچنین معاون رئیس انستیتوی خاور شناسی آكادمی علوم گرجستان
1994 – 1958 دانشیار، استاد زبان فارسی در دانشگاه دولتی تفلیس
آوریل 2004 – 1994 سفیر جمهوری گرجستان در جمهوری اسلامی ایران
تا امروز – 2004 مشاور علمی ارشد انستیتوی خاورشناسی تفلیس
2008 – 2004 استاد دانشگاه دولتی تفلیس
2008 – 2004 استاد انستیتوی آسیا و آفریقا (تفلیس)
راهنمایی علمی رساله‌ها: استاد راهنمای 17 نفر در مقطع phd

رشته‌های تتبعات:

آوا شناسی، مسائل دستوری، لغات شناسی، مأخذشناسی، متن شناسی فارسی، متنون تاریخی، جغرافیای تاریخی، روابط تاریخی – فرهنگی ایران و گرجستان، اوضاع داخلی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.

بعضی از كتاب‌ها:
1- بنواج شناسی زبان فارسی، تفلیس، 1964، به زبان روسی با همكاری پروفسور گاپرینداشویلی (اصوات را با اشعه مجهول، لرزه نگار و تجزیه طیفی مورد مطالعه قرار دادهاند).
2- نسخه خطی تاریخ سیستان (موجود در تفلیس)، به زبان فارسی، تفلیس 1971.
3- منتخبات متون تاریخی فارسی، تفلیس 1972 با همكاری پروفسور کاتسیادزه (كتاب درسی برای دانشجویان رشته تاریخ ایران، منتخباتی از تاریخ بلعمی تا عالم آرای نادری).
4- یادداشتهای فیلولوژی، تفلیس 1978، به زبان روسی
5- بانوان ایران شناسی گرجی، تفلیس، 1978 به زبان فارسی

مقالات:
1- دستگاه واجی زبان فارسی، مجله دانشگاه تفلیس شماره 116 سال 1965 به زبان روسی
2- ایران شناسی در گرجستان مجله سخن شماره 5، تهران 1350
3- اصطلاحات علمی تاجیكی، فارسی ابن سینا، مجله آكادمی علوم تاجیكستان، شماره 3 سال 1980 به زبان روسی، با همكاری پروفسور چخیدزه
4- درباره اسم جغرافیایی " شهرود" در منظومه "خسرو و شیرین" نظامی گنجوی، خبرنامه آكادمی علوم گرجستان، جلد 18، شماره 3 سال 1980 به زبان روسی.
5- كاخ بلند نظم (درباره چاپ جلد اول «شاهنامه» به اهتمام جلال خالقی – مطلق)، مجله صدای شرق، شماره دو سال 1991، دوشنبه.
6- "ابخاز" در منابع و مأخذ مؤلفان مسلمان، فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز، سال چهارم، شماره 29 سال 1374، تهران.
7- ایران شناسی در گرجستان، نشر دانش، سال یازدهم، شماره سوم، سال 1374 تهران.
8- تلاش گرجستان جهت تضمین ثبات و امنیت ملی پایدار، فصلنامه آسیای مركزی و قفقاز، شماره 42، سال 1382، تهران.

دكتر گیوناشویلی از سال 1989 تعداد بیساری مقاله درباره رویدادهای مهم و سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران در روزنامه‌ها و مجلات رسانه‌های معتبر گرجی به چاپ رسانده است. به عنوان مثال:
1- ایران: انقلاب اسلامی. "دیپلماسی گرجی"، جلد دوم، دانشگاه تفلیس،1995.
2- موازین و مقررات اسلامی در جمهوری اسلامی ایران، مجله اُمگا، شماره 6، سال 2002.
3- ایران: زمینه و موجبات استقرار دولت جمهوری اسلامی ایران، انتخابات ریاست جمهوری 2005 – 1980، ماهنامه پیك دوستی، شماره 7 سال 2005

كتاب‌هائی كه با تشریك مساعی یا زیر نظر دكتر جمشید گیوناشویلی در ایران به چاپ رسیده است:

1- روئین مترولی، گرجستان، ترجمه بهرام امیر احمدیان، زیر نظر جمشید گیوناشویلی، نشر سفارت گرجستان در تهران 1375.
2- پلنگیه بوش – شاهكار شونا روستاولی، پژوهش و ترجمه: فرشید دلشاد، نشر انجمن روابط علمی – فرهنگی و همكاری گرجستان و ایران، مسئول نشر جمشید گیوناشویلی، تهران 1377.
3- بهرام امیر احمدیان، جغرافیای گرجستان، انتشارات بین‌المللی الهدی، تهران، 1377 (پیشگفتار جمشید گیوناشویلی به زبان گرجی).
4- ادوارد شوارت نادزه، جاده بزرگ ابریشم (دالان ترابری – اروپا – قفقاز – آسیا) . ترجمه دكتر رقیه بهزادی زیر نظر جمشید گیوناشویلی، موسسه مطالعات دریای خزر و سفارت گرجستان در جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1380.
5- هزار و یك ضرب المثل گرجی، پژوهش و ترجمه خانم تئاشورغایا و فرشید دلشاد، زیر نظر جمشید گیوناشویلی، مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران 1380.
6- لیلا گگوچادزه، زبان گرجی برای فارسی زبانان، ترجمه و اضافات: فردین كمائی، زیر نظر جمشید گیوناشویلی، اداره انتشارات دانشگاه گیلان 1382.
7- ادوارد شوارد نادزه تأمل در گذشته و آینده (خاطرات بسته، ترجمه: علیرضا اصلانی و پروین تواضع، ویراستاری فارسی منوچهر مرادی، زیر نظر جمشید گیوناشویلی، مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران 1388.
یادش گرامی باد

منابع

1- گیوناشویلی، جمشید، سخنی چند به مناسبت تحقیقات ایرانشناسان درباره ایران پیش از اسلام، مقالات دومین همایش ایرانشناسی، بنیاد ایرانشناسی، تهران، 1387، ص 892
2- گیوناشویلی، جمشید، ایران باید به تربیت محقق در زمینه قفقاز همت بگمارد، مامه پارسی، شماره 6، پاییز 1376، ص 215-216
3- همان، ص 216