ایران‌بوم

امروزه نام و مارک تجاری خوشنام و معتبر و رعایت اصول اخلاقی یکی از اصلی‌ترین اقلام دارایی‌های نامشهود سازمان‌ها است. این امر نتیجه سال‌ها ارتباط موفق، اخلاقی و مبتنی بر کیفیت و مشتری‌مداری بین یک سازمان و مشتریان آن است. خوشنام بودن و رعایت اصول یاد شده امروزه از مفاهیم اصلی و مهم در دنیای پر رقابت کسب و کار است. یکی از ابعاد مهم سازمان ها در ذهن و فکر ذینفعان، خوشنامی کارفرما و نیز داشتن کارکنان شایسته و با استعداد و متعهد است. به عبارت دیگر کارکنان ترجیح می دهند با کارفرمایی کار کنند که همواره به اصول اخلاقی پایبند بوده و ارزشی را که مورد اعتماد مشتریان و بازار مصرف است حفظ نماید.

تعریف اخلاق

خیلی از نویسندگان اخلاق (Ethics) و سیرت (Morality) را مترادف می دانند که در آن سیرت اعتقاد به رفتار درست یا غلط فرد، گروه یا جامعه تعبیر و تفسیر می‌شود. رفتار اخلاقی نشانگر «خوب» و «درست» در مقابل «بد» و «غلط» است. رابنیز معتقد است اخلاق مجموعه قواعد و اصولی است که رفتار و درست و غلط را تعریف می کند. از دیدگاه حقوقی، اخلاق را می توان سازگاری با روش های درست تعریف کرد. اخلاق به سخن دیگر، مطالعه فلسفی ارزش معنوی رفتار انسانی و قواعد حاکم بر آن است. (گریمشو، 2001).

قضاوت اخلاقی یکی از بحث انگیزترین مفاهیم نزد نوع بشر است. در طول حیات بشر برای توجیه استانداردهای اخلاقی و تبیین فلسفه زیر بنایی اصول اخلاقی تلاش های زیادی شده است که می توان این تلاش‌های فکری را در قالب چند نظریه خلاصه کرد (کول و همکاران، 2000):

1- نظریه شناخت گرایی (Cognitivism): مطابق نظریه شناخت گرایی این ادعا وجود دارد که می توان درست را از غلط بازشناخت، طرفداران این نظریه معتقد هستند که حقایق اخلاقی عینی هستند،
می توان آنها را مانند دیگر حقایق موجود در جهان به درستی دریافت.

2- نظریه فرمان الهی (Devin command theory) یک منبع روشن اخلاق را باید در دین جستجو کرد. یکی از زیر مجموعه های این رویکرد، نظریه وجدانی بودن اخلاق است. طرفداران این
نظریه معتقد هستند که خداوند، نیرویی را در درون انسان قرار داده است که تکلیف را به انسان الهام می کند و در کارهای اخلاقی از درون انسان به او فرمان می دهد.

3- نظریه پیامدگرایی: این نظریه خوب و بداخلاقی را بر حسب پیامدهای عمل انسان ارزیابی می کند. این نگرش ارزش اخلاقی رفتار فرد را با آن رفتار تعیین می کند و به سخن دیگر، بر پیامد اعمال افراد تأکید دارد نه نیت آنان.

4- نظریه وظیفه گرایی: این نظریه مقابل نظریه پیامد گرایی است. مطابق این نظریه، ارزش اخلاقی هر عمل به نیت شخص تصمیم گیرنده بستگی دارد یعنی بطور ذاتی بد یا خوب هستند.
راولز معتقد است که عدالت توزیعی را می توان از یک سیستم اقتصادی توزیع منافع به یک سیستم اخلاقی برای ارزیابی رفتار گسترش داد که براساس آن، هر عمل در صورتی که به افزایش همکاری بین اعضاء جامعه منجر شود، درست، عادلانه، و مناسب است.

5- نظریه نسبی گرایی (Relativism): طرفداران نسبی گرایی اخلاقی معتقدند که تصمیمات راجع به اخلاقی بودن چیزی، تابعی است از فرهنگ یا افراد. آنان اشاره می کنند که استانداردهای اخلاقی به
دلیل تفاوت های ارزشی فرهنگ ها نمی تواند جهان شمول باشند. بنابراین، هنجارهای اخلاقی را باید بر پایه فرهنگ جستجو کرد.

6- نظریه خودگرایی اخلاقی (Ethical Egoism): اشاره به این موضوع دارد که تنها استاندارد رفتار اخلاقی عبارت است از التزام فرد به افزایش منافع خودش در مقایسه با دیگران. در این صورت فرد
خودنگر، زمانی منافع دیگران را لحاظ می کند که آن را با منافع خودش همسو ببیند. بیشتر کارها در زمینه اخلاق تجاری بر این پیش فرض استوار است. البته نگرشی که فریمن ارائه داد، خواهان آن
است که در مدل نفع گرایی شخص مدیریت، منافع افراد ذینفع نیز در نظر گرفته شود.

بیانیه ارزش‌ها (Value Statement)

مدیران منابع انسانی به عنوان معیار اخلاقیات سازمان های خود به معرفی، تبلیغ و تعمیق ارزش ها و اصول اخلاقی اهتمام کنند تا اطمینان حاصل شود معیار همه تصمیم گیری های سازمان ها بیانیه
ارزش ها است.

علیرغم همه تفاوت های فرهنگی، تجارب موجود حاکی از آن است که حداقل پنج ارزش بنیادی مشترک در همه جوامع محترم شمرده می شود و انتظار می رود همه سازمان ها و مدیران آنها پایبند به این ارزش ها باشند. این ارزش ها عبارتند از:

1- صداقت (Honesty)

2- مسئولیت پذیری (Responsibility)

3- مراعات، توجه و احترام به دیگران (Respect)

4- انصاف و عدالت (Fairness)

5- همدردی، دلسوزی و شفقت (Compasion)

این ارزش ها در برخورد با مشتریان، کارکنان و سایر ذینفعان باید راهنمای مدیران و تصمیم گیران باشد.

ویژگی های شرکت ها و سازمانهایی که اصول اخلاقی تجارت را رعایت می کنند

مؤسسات، سازمانها و شرکتهایی که می خواهند در شرایط بحران اقتصادی به حیات خود ادامه دهند و در بازار محصولات معتبر، خوشنام، نمونه و الگو و نیز مورد احترام و قابل اعتماد باشند و با ذینفعان خود (شامل مشتریان، تأمین کنندگان، کارکنان و سهامداران) رفتار مناسب و خوب داشته باشند و نیز سودآور بوده و منابع مالی لازم برای رشد و حفظ استقلال مالی خود را به خوبی تأمین نماید باید دارای ویژگی های زیر باشد:

- صادق و اخلاق مدار
- قابل اعتماد و وفادار
- پایدار و ثابت قدم
- اشتیاق آفرین و الهام بخش
- مراقب و حساس نسبت به دیگران
- یکپارچگی و انسجام زیاد
- عملگرا و تولید محور، سختکوش و دارای پشتکار
- مسئول، منصف و حرفه‌ای
پرتلاش
درستکار
متعهد و وفادار به عهد و پیمان

اصول اخلاقی تجارت و کسب و کار

امروزه بحث اخلاق حرفه‌ای، اخلاق کار، تعهد، پاسخگویی، رعایت استانداردهای اخلاقی و مشتری‌مداری بطور جدی بر آن تأکید می شود. همچنین به طور گسترده بر تعهد به ارتقا ارزش های اجتماعی در
قالب منشورهای اخلاقی و نیز پاسخگویی اجتماعی، تعالی سازمانی، کیفیت، رضایت مشتری و تعیین خطوط راهنمای اخلاق کسب و کار و نیز ایفای مسئولیت های سازمان در قبال همه ذینفعان (به ویژه
جامعه از نظر محیط زیست و کارکنان از نظر فضای انسانی و پشتیبان رشد) تأکید فراوان شده است.

نتیجه گیری

شرکت ها و مؤسسات و سازمانها برای حفظ و بقاء در دنیای پرچالش رقابت کسب و کار باید یک تولید کننده خوشنام (از دیدگاه بازار و مصرف کنندگان) و نیز یک کارفرمای خوشنام (از دیدگاه کارکنان) باشند و به اخلاق و اصول و معیارها و ضوابط مرتبط با آن پایبند بوده و همواره دارای ویژگی‌های قابل اتکاء، مورد احترام و قابل اعتماد باشند و با ذینفعان خود رفتار کاملاً حرفه ای داشته باشند. همچنین امکان رشد شخصی و حرفه ای را برای کارکنانش فراهم و به مسئولیت ها و نقش اجتماعی خود پایبند بوده و در بازار محصول نیز رهبری بازار را با بهره گیری از نام و مارک تجاری جذاب و مورد اعتماد مشتریان بر عهده بگیرد.

منابع و مآخذ

1- درآمدی بر اخلاق حرفه ای، احد فرامرز قراملکی، انتشارات سرآمد، چاپ اول 1387

2- اخلاق کار و ارزش های سازمانی، دکتر عباس منوریان، انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، چاپ دوم 1386.

3- مدیریت اخلاقی در خدمات دولتی، آلن لاوتن، ترجمه دکتر محمدرضا ربیعی مندجین، دکتر حسن گیوریان، انتشارات یکان، چاپ دوم پاییز 1384.

4- درس نامه مدیریت دولتی نوین (فصل هشتم)/ تألیف فرج ا... رهنورد، تهران مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، 1385.

5- سرمایه انسانی مزیت رقابتی سازمان ها در عرصه جهانی سازی: گزیده مقالات سی و هفتمین کنفرانس جهانی منابع انسانی (یونان- آوریل 2005 )، ترجمه و تألیف بهزاد ابوالعلایی، عباس غفاری. تهران؛ سرآمد، 1388.

6- جهانی شدن، رشد و فقر/ (نوشته پل کالیر، دیوید دالر)، تحت نظارت نیکلاس استرن، ترجمه غلامحسین فیروز فر، تهران؛ مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، 1383.

ره توشه اداری، بیانات مهم اداری، مدیریتی و کلمات قصار از نهج البلاغه حضرت علی (ع)

* تارنما: http://ghasemishad.ir