نگاه روز
رویدادهای پشت پرده‌ی دو برابر شدن نقدینگی، اضافه برداشت بانک‌ها، تورم و
- نگاه روز
- نمایش از چهارشنبه, 23 دی 1388 13:59
- بازدید: 3652
برگرفته از: مجله خواندنی شماره ۵٣
باورکردنی است که رشد نقدینگی در کشور طی دو سال به میزان چهل سال پیش از آن باشد؟ (به زبان ساده یعنی این که در دو سال به اندازه‌ی چهل سال اسکناس و شبه اسکناس ـ آن هم بدون پشتوانه ـ چاپ و به جریان انداخته شود؟!)
نشانه‌های بیرونی اقتصاد ایران، تا این زمان و آمار و آرایی که کارگروه اقتصادی دولت ، وزرای اقتصادی کابینه‌ی دولت و اقتصاددانان دولتی ارایه کرده‌اند مانع می‌شود این رشد انفجاری نقدینگی را باور کنیم، به‌ویژه که هنوز اثرات اصلی این رشد دامن‌گیر جامعه نشده است. اما وقتی مصاحبه‌ی آقای طهماسب مظاهری، رییس‌کل پیشین بانک مرکزی با خبرگزاری فارس را می‌خوانیم ( و چندبار هم می خوانیم) با شگفتی فراوان در می‌یابیم چنین پدیده‌ای روی داده است.
شگفتی‌آورتر از این بخش مصاحبه افشاگرانه‌ی آقای مظاهری در یک خبرگزاری است که شهرت دارد به اینکه آقای احمدی نژاد، رییس‌جمهور، هرگاه می‌خواهد برای کاری زمینه‌سازی کند، نخست موضوع را از طریق خبرگزاری فارس بر سر زبان‌ها می‌اندازد. درستی این نقش در همین مصاحبه‌ی آقای مظاهری با خبرگزاری فارس قابل مشاهده است. آن‌جا که آقای مظاهری در مورد چگونگی آگاهی خود از خبر برکناریش به خبرنگاران خبرگزاری فارس می‌گوید (خبرگزاری فارس هم آنرا سانسور نمی‌کند) که :
« ... شنیدم که آقای صفارهرندی گفته بود که مظاهری وقتی این خبر را [ خبر برکناری خود را] دیده سراسیمه شده و زنگ زده بود به رییس جمهور، واقعا من نه سراسیمه شدم نه ناراحت. من اصلا زنگ نزدم، وقتی هم که آقای احمدی نژاد به من زنگ زد، گفتم که این خبر را من به‌عنوان مقدمه این اقدام تلقی می‌کنم. چون شما هم معمولا از این کارها که می‌خواهید بکنید، اول به [خبرگزاری فارس] می‌دهید تا شایعه‌اش را بیاندازد و بعد رسمی می‌شود. بعد هم انجام می‌شود. این جریان را هم فکر کنم از همان نوع باشد ...»
سندی بر تاریخ
اگر کم‌حافظه نباشیم به‌یاد داریم که یکی از شعارها و وعده‌های پایه‌ای و اصلی آقای احمدی‌نژاد در دوران مبارزات انتخاباتی و بخش عمده‌ای از دو سال اول ریاست جمهوری ایشان، سامان‌بخشی به کارکرد بانک‌ها و کاهش نرخ سود بانکی بود. این وعده تا حدودی عملی هم شده و بانکهای دولتی ملزم به کاستن از نرخ سود بانکی شدند. (اما اکنون، همان بانک‌ها باردیگر به رویه گذشته بازگشته اند و برخی حتا سود بالای 20 درصد به سپرده گذاران وعده می‌دهند.
دلیل این عقب‌نشینی (یا دست‌کم تجدیدنظر 180 درجه‌ای) چیست؟
پاسخ این پرسش را، اقتصاددانان، روزنامه‌نگاران کارکشته و سیاست‌شناسان با دانش و ژرف‌نگر تا حدودی با خواندن گفت‌وگوی طولانی و مفصل سه تن از خبرنگاران خبرگزاری فارس ( آقایان محمود نکونام، صمد حسن‌نیا و محمد رضایی) با آقای طهماسب مظاهری می‌توانند تا حدودی دریابند.
آن‌گونه که در مقدمه‌ی این مصاحبه آمده، آقای مظاهری تن به این مصاحبه نمی‌داده است، و زمانی هم که راضی به این کار شده، بسیاری از پرسش‌های کلیدی را بی‌پاسخ گذاشته است. اما همان‌قدر که پاسخ‌داده و خبرگزاری فارس هم آن را منتشر کرده نشان می‌دهد در پشت پرده‌ی نظام مالی،، بانکی و اقتصادی کشور چه می‌گذرد؟ و چرا برنامه سامان‌دهی اقتصادی دولت آقای خاتمی، پس از آن‌‌‌همه کش وقوس به بایگانی سپرده می‌شود؟!
نکته‌ی شایان توجه این است که چرا خبرگزاری فارس که هوادار رییس جمهور و زمینه ساز برنامه‌های وی در افکار عمومی است، اقدام به چنین مصاحبهای کرده است؟
اگر ما روزنامه‌نگاران حق داشته باشیم گمانه‌زنی کنیم، چنین نتیجه می‌گیریم که انجام و پخش این مصاحبهای نمی‌تواند بدون آگاهی آقای احمدی‌نژاد، انجام شده باشد. در این‌صورت پرسش جدیدی پیش‌رو قرار می‌گیرد و آن اینکه چرا آقای احمدی نژاد موافق انجام و پخش این مصاحبه (و شاید هم مشوق آن) بوده است.
پاسخ ما این است که آقای احمدی‌نژاد خواسته است به جامعه پیام دهد من از نقطه‌نظرهایم عدول نکرده‌ام ... شرایط ویژه‌ای موجب شد که با سیاستهای جدید موافقت کنم. اگر نقدینگی یک‌باره دوبرابر شد، ناشی از نظریات کسانی بود که باورانده بودند بین رشد نقدینگی و تورم رابطه‌ای وجود ندارد و ...
خوانندگان کارشناس زمانی می توانند در مورد درستی یا نادرستی برداشت ما نظریه بدهند که متن کامل این مصاحبه‌ی 5 ساعته را در بایگانی خبرگزاری فارس (روزهای 24 و 25 آذر سال جاری) مطالعه فرمایند.
چاپ متن کامل این مصاحبه در اندازه‌های مجله‌ای با امکانات «خواندنی»، نیست، اما بخش‌های کوچکی از آن را که مربوط به رشد انفجاری نقدینگی و برخی مسایل دیگر است و می‌تواند برای تمامی خوانندگان مفید باشد، در زیر آورده‌ایم :
فارس:یک تحلیل در مورد آوردن شما به بانک مرکزی فشارزیاد نقدینگی و تورم بود.شاید در آن شرایط آقای احمدی نژاد به این نتیجه رسیده بود که شما می توانید این رشد نقدینگی را کنترل کنید.
مظاهری: بله، این هم بود. ولی توجیه اینکه چرا ایشان دعوت کرد، را از من نپرسید. نمی‌توانم بگویم. از ایشان بپرسید. در آن شرایط سیاستهای بشدت انبساطی که من اسم آن را سیاستهای انبساط انفجاری یا انفجار انبساطی گذاشته‌ام، در دو سال اول انجام شد. علیرغم اینکه بعضی از اعضای دولت که مدعی این سیاست بودند تورمی بودن آن را نفی می‌کردند...
با نفی آنها تورم کنترل نشد. تورمی پیش آمد که دامن همه را گرفت و مردم هم بیشترین صدمه را دیدند.
آقای احمدی‌نژاد هم حتما متوجه این شده بود. اما این که برای کنترل تورم اینجانب را انتخاب کردند، من نمی‌توانم بگویم آقای احمدی‌نژاد باید بگوید. در مورد کنترل نقدینگی به بنده چیزی نگفتند اما در مورد کنترل و مهار تورم حتما جزء برنامه‌ها و خواسته‌هایشان بود. به آقای احمدی نژاد گفتم که دلیل بزرگ این تورم همان نقدینگی است که در حال تزریق به اقتصاد است. گفتند اگر دلیلش این است باید کنترل کنیم.
البته آن مقطع که من به بانک مرکزی رفتم در داخل دولت ذهنیت این بود که تورم ربطی به نقدینگی ندارد...
فارس: با روندی که خودتان گفتید رشد اضافه برداشت‌ها از خزانه بانک مرکزی در نیمه دوم سال یعنی با ورود شما به بانک مرکزی بیشتر شده.
مظاهری: بله. این مسئله تازه به مرحله رشد فزاینده خود رسیده بود. ابتدای رشد تصاعدی آن بود. تازه شیب منحنی آن زیاد شده بود . بهر حال شیبی که آنها پیش گرفته بودند اگر جلوی آن گرفته نمی‌شد حتما تعداد بسیار زیادی از مردم به دلیل تورم ناشی از آن رنج می‌بردند.
من این منحنی و روند قبل و بعد آن را با توجه به اقداماتی که در حال اجرا بود در قالب جداول و نمودارهایی تهیه کرده‌ام و الان هم موجود است.
این کار چند مرحله داشت. یک مرحله این بود که رابطه نقدینگی و تورم نفی می‌شد. مرحله بعد زمانی بود که رابطه نقدینگی و تورم مشخص شد و رشد نقدینگی هم نشان داده شد. شاید اولین بار من اعداد این رشد را درآوردم. هم در دولت گفتم و هم در مصاحبه گفتم که 70 هزار میلیارد تومان نقدینگی به 140 هزار میلیارد تومان رسیده است.
70 هزار میلیارد تومان نقدینگی ظرف 40 سال ایجاد شده بود و 70 هزار میلیارد تومان ظرف دو سال. در دوره اول، یعنی از زمانی‌که بانک مرکزی تاسیس شد، انقلاب داشتیم، جنگ داشتیم، زمان شاه نفت 2 دلاری شده بود 12 دلار. تورم 12 درصدی سال‌های 52 تا 57 بوده، تورم انقلاب، تورم جنگ، تورم بازسازی کشور، سیاستهای اصلاح ساختاری و تغییر نرخ ارز همگی با هم جمع شده و در مردادماه 84 تبدیل به حدود 70 هزار میلیارد تومان نقدینگی شد، این رقم در مردادماه 86 تبدیل به حدود 140 هزار میلیارد تومان شده است.
ادامه این روند هم با شیبی که گرفته بود در آخر سال 86 به بیش از 300 هزار میلیارد تومان می‌رسید. منحنی و محاسبات اقتصادی چنین رقمی را نشان می‌داد. بر اساس محاسبات دقیق اگر روند قبلی ادامه پیدا می‌کرد انتظار تورمی فزاینده با همه تبعات قابل پیش بینی و فروپاشی اقتصادی را باید می داشتیم.
عمده این نقدینگی هم به دلیل اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی و تسهیلات دهی آنها ایجاد می شد
فارس: بانک مرکزی دلارهای نفتی را به بانک‌ها می‌داد؟
مظاهری: نه. اصلا به دلار نفتی ربطی ندارد.
فارس: پس این نقدینگی را چطور به بانک‌ها می‌داد؟
مظاهری: بانک مرکزی نقدینگی ایجاد می‌کند. تعبیر من در مورد خلق پول بانک مرکزی این است. بانک مرکزی برای ایجاد پول نیاز به جذب سپرده ندارد. بانک‌ها در خلق پول عین سد کرج یا زاینده‌رود عمل می‌کنند. پشت سد آب جمع می‌شود و به اندازه‌ای که جمع می‌شود با یک نسبتی از زیر آن خارج می‌شود. اگر آبی پشت آن جمع نشود هیچ موقع از زیر آن هم خارج نمی‌شود.
اما چشمه نیاز به جمع شدن آب در جایی ندارد. از زیر زمین می‌جوشد. هر چقدر آب از دل زمین می‌جوشد به میزان آب روی زمین اضافه می‌شود.
به همین دلیل پولی که بانک مرکزی می‌دهد مثل آب چشمه است. اضافه می‌شود. بدون اینکه لازم باشد از جایی گرفته باشد.
تعبیر دیگر من این است که هر کدام از انسان‌ها جلوه‌ای از خلاقیت خدا هستند. و جلوه‌هایی از ویژگی‌های او را دارد. بانک مرکزی یک سازمانی است که بلاتشبیه و در یک مقیاس کوچک اگر بخواهیم فرض کنیم، در نظام اقتصادی دارای جلوه ای از خلاقیت خداوند است "فاذا أراد شیئا أن یقول له کن فیکون". به محض اینکه می‌گوید باش می‌شود.باید در بانک مرکزی فعالیت کنید تا آنرا لمس کنید.
فارس: یعنی این پول وجود خارجی ندارد.
مظاهری: اصلا پرداخت پول توسط بانک مرکزی نیاز ندارد. نیاز به سپرده قبلی ندارد. ولی بانکهای تجاری و تخصصی باید سپرده داشته باشند. بانک‌ها مثل کارخانه هستند.
فارس: مگر این بانک‌ها پول نمی‌خواهند؟
مظاهری: خلق پولی که توسط بانک مرکزی صورت می‌گیرد احتیاج به پشتوانه ندارد. فقط یک اراده می‌خواهد. این ویژگی‌ای است که بانکهای مرکزی دنیا همه دارند. هر کشوری در دنیا یک بانک مرکزی دارد. آن بانک مرکزی هم این ویژگی را دارد.
فارس:این خلق پول نباید قاعده داشته باشد؟
مظاهری: هر کس در هر جایی که توانی دارد یک قاعده‌ای هم دارد که باید آن را رعایت کند.
بانک مرکزی این توان را دارد. به همین دلیل بانک مرکزی حساس است. بنابراین نباید غیرما وُضع از اختیارش استفاده کند. ولی این اختیار را دارد. هیچ چیز هم نیاز ندارد. این ویژگی‌ای است که بانکهای مرکزی دارند.
الان به آقای بهمنی بگویید هزار میلیارد تومان باید در حساب فلان فرد باشد. همین الان به حساب می‌آید. اصلا احتیاجی ندارد که پولی در بانک مرکزی سپرده‌گذاری شود. به محض اینکه ایشان تصمیم بگیرد، ابلاغ کند و دکمه را بزند هزار میلیارد تومان به حساب فرد منتقل می شود.
فارس: دلیل اضافه برداشت بانک‌ها چه بود؟
مظاهری: 6 هزار میلیارد تومان اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی ناشی از تعهداتی بود که بانک‌ها برای دادن اعتبار به مردم داشتند. این تعهدات از منابع خودشان بیشتر بود. کمبودش را از بانک مرکزی جبران می‌کردند. بانک مرکزی هم طبق روال و قاعده‌ای کمبود اعتبار بانک‌ها را تامین می‌کند.
فارس: به هر حال اضافه برداشت هم قاعده و قانون دارد.
مظاهری: بله. به اضافه اینکه یک پارامتر بازدارنده دارد. بانک‌ها باید به ازای این اضافه برداشت‌ها به بانک مرکزی 34 درصد جریمه پرداخت کنند. می‌گوید بانکی اگر با کمبود اعتبار مواجه شد می‌تواند از بانک دیگری قرض کند، می‌تواند تبلیغ کند و از مردم سپرده ویژه بگیرد. همین تبلیغاتی که برای جذب سپرده‌های ویژه انجام می‌دهند. آن‌جایی که دیگر نتوانستند از جای دیگری تامین کنند می‌توانند از بانک مرکزی بگیرند که البته هزینه آن بالاتر از همه است. نرخ این اضافه برداشت در همه جای دنیا آن قدر بالا است که هیچ بانکداری نگیرد مگر اینکه برای رفع نیازهای خیلی فوری و حاد باشد.
حالا چه شد که این وضعیت پیش آمد و بانک‌ها به صورت نامحدود به برداشت از خزانه بانک مرکزی روی آوردند. وضعیت بانک‌ها مانند افرادی شده که در جهنم هستند و می‌گویند ”هل من مزید“. هر چقدر می‌گوییم تمام شد می‌گویند باز هم اگر پول دارید بدهید. حالا نمی‌دانند اگر باز هم بگیرند دارند آتش جهنم را تندتر می‌کنند.
علت افزایش اضافه برداشت ، مجبور کردن بانک‌ها به دادن تسهیلات بود، توجه نکردند که آیا بانک‌ها برای این کار منابع دارند یا خیر؟ زمانی که بانک‌ها شروع به پرداخت تسهیلات کردند، پول کم آوردند و زمانی که کم آوردند سراغ بانک مرکزی آمدند.به همین دلیل 3 هزار میلیارد تومان به 6 هزار میلیارد تومان رسید و هر روز هم درخواست‌ها برای اضافه برداشت زیاد می شد....
