دیده‌بان خلیج فارس
آلودگی، چالش زیست محیطی خلیج‌فارس
- ديده بان خليج فارس
- نمایش از جمعه, 05 اسفند 1390 19:48
- بازدید: 5621
برگرفته از روزنامه اطلاعات
کـره‌زمین مـحیـط‌زیست غیرقابل تفکیکی را تشکیل می‌دهد که تمامی عناصر آن با یکدیگر همبستگی دارد و خسارات وارده به این محیط نمی‌تواند منحصراً محدود به مرزهای ملی و قلمرو حاکمیتی باشد. اگرچه دریا توان خودپالایی دارد و به مرور برخی آلودگی‌ها را حذف می‌کند، اما هنگامی که فعالیت انسان میزان آلودگی را افزایش می‌دهد و مانع از فرایندهای پاک‌سازی طبیعی می‌شود، فاجعه زیست‌محیطی آغاز می‌شود.
امروزه در بسیاری از مناطق کره‌زمین با خطرات و صدمات برگشت‌ناپذیر و غیرقابل جبران به محیط‌زیست روبرو هستیم که اساس پیشرفت بشریت را در معرض تهدید قرار داده است. توسعه پایدار جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط‌زیست و نسل‌های آینده است و توسعه ناسالم همواره یکی از چالش‌های محیط‌زیست است.
برنامه محیط‌زیست سازمان ملل در گزارشی اعلام کرده است که 150 منطقه مرده در دریاها و اقیانوس‌های جهان وجود دارد که در آن‌ها به دلیل آلودگی به نیتروژن ناشی از کودهای شیمیایی و فضولات صنعتی، اکسیژن آب شدیداً کاهش یافته و در نتیجه حیات در آن مناطق از بین رفته است.
سازمان ملل متحد در سال‌های اخیر شعار خود را حفظ دریاها از آلودگی و تأمین آب‌های پاک قرار داده است. دریاها و اقیانوس‌ها همواره از مهم‌ترین مسیرهای حمل و نقل مواد به خصوص نفت در جهان هستند. گسترش فعالیت‌های صنعت نفت، صدور مواد نفتی به خارج، تردد کشتی‌ها و نفتکش‌ها و گسترش مناطق بندری سهم عمده‌ای در آلودگی دارند و اثرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست دریایی ایجاد می‌کنند. منطقه دریایی خلیج‌فارس با مساحتی برابر 40هزار کیلومتر مربع از تنوع زیستی بالایی برخوردار است، به طوری که در میان علف‌های دریایی آن بیش از 600 گونه جانوران آبزی، بین 400 تا 450 گونه ماهی در این دریا زندگی می‌کنند که از تعداد زیادی از این ماهیان، بهره‌برداری اقتصادی شود. خلیج‌فارس در ابعاد اقتصادی نه فقط نیاز بسیاری از بخش‌های اقتصادی را فراهم می‌کند، بلکه از نظر تغذیه‌ای هم بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گوشت سفید مصرفی ایرانیان است.
شرایط ویژه اقیانوسی (نیمه بسته بودن) خلیج‌فارس و ارزش‌های خاص اکولوژیک، تردد تعداد زیاد کشتی‌های اقیانوس‌پیما به عنوان منطقه ویژه دریایی شناخته شده است و به حفاظت و مراقبت همه‌جانبه در برابر آلودگی محیط‌زیست به ویژه آلودگی‌های نفتی نیازمند است.
منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان بر اساس آخرین آمار اعلام شده در گزارش‌های جهانی بر اثر ورود آلاینده‌ها از کشتی‌های نفتی و تجاری و 10میلیون تن آلاینده‌های ناشی از جنگ و فاضلاب‌های شهری یکی از آلوده‌ترین مناطق دریایی جهان است، که تاکنون باعث نابودی درصد بالایی از آبزیان و ماهیان این دریا شده است.
آلودگی نفتی در اثر تخلیه عمدی، تصادفات دریایی، جابه‌جایی نفت، تعمیر شناورها، آب موتورخانه و قاچاق سوخت صورت می‌گیرد. حجم عمده آلودگی‌هایی که در خلیج‌فارس و تنگه هرمز ایجاد شده ناشی از چاه‌های نفت و سکوهای نفتی است. روزانه 17میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز جابه‌جا می‌شود و 40 تا 50 هزار شناور بزرگ بالای 10هزار تن GT در خلیج‌فارس تردد می‌کنند. نشت 15هزار تن در مقیاس متریک مواد نفتی در اثر تراکم رفت و آمد نفتکش‌ها، خلیج‌فارس را تبدیل به آلوده‌ترین خلیج‌های دنیا کرده است.
در حال حاضر 90درصد نفت منطقه و 45درصد نفت مورد نیاز دنیا از تنگه هرمز جابه‌جا می‌شود. طبق آمارهای موجود 57درصد آلودگی‌های نفتی خلیج‌فارس ناشی از حمل و نقل نفتکش‌هاست. این در حالی است که این آمار و ارقام در دیگر دریاهای جهان در بدترین شرایط بین 4 تا 15 درصد است. در حال حاضر میزان آلودگی زیست‌محیطی خلیج‌فارس و دریای عمان 47برابر حد متوسط استاندارد است. بزرگ‌ترین آلودگی ایجاد شده در خلیج‌فارس به زمان جنگ ایران و عراق باز می‌گردد که 8/5میلیون بشکه نفت در دریا رها شد.
نتایج بررسی وضع آبزیان خلیج‌فارس و تعیین میزان آلودگی آب‌های آن توسط دانشگاه شهید چمران اهواز در سال‌های گذشته بسیار تأسف‌بار و حیرت‌انگیز بود. چنانکه میزان کادمیوم 1000 برابر، کبالت 300برابر، روی 300 برابر، سرب حدود 20هزار برابر و نیکل 1000برابر آب دریاهای پاک برآورد شده بود.از منابع آلوده‌کننده دیگر، می‌توان از حدود 142 کارخانه صنعتی و تعداد زیادی پالایشگاه، کارخانه‌های سیمان، کارخانه‌های آب شیرین‌کن در کرانه‌های خلیج‌فارس را نام برد. همچنین روزانه نزدیک به 34هزار مترمکعب فاضلاب روانه پهنه آبی خلیج‌فارس می‌شود. تخلیه فاضلاب در محدوده‌های 12 مایلی ساحل باید صورت پذیرد، اما محدوده خلیج‌فارس به علت عرض و عمق کم در هر منطقه که تخلیه شود، باز هم می‌تواند نواحی حساس و مناطق ساحلی را در معرض تهدید قرار دهد. این آلودگی‌ها 20 تا 30 متر و در بعضی مواقع 500 متر از آب دریا را کدر و سیاه می‌کنند. مرگ‌ومیر آبزیان و کاهش ذخایر آبی خلیج‌فارس بر اثر ورود مواد نفتی و پساب‌های صنعتی و همچنین ورود حجم بالایی از فاضلاب‌های شهری بحران زیست‌محیطی ایجاد کرده است. یک نفتکش 200هزار تنی روزانه حدود 255هزار گالن آب سیستم‌خنک‌کننده موتور را به دریا سرازیر می‌کند. آب این سیستم‌ها حامل مواد نفتی، فلزات سنگین بوده و با دمایی بیش از دمای محیط وارد دریا می‌شوند. از آثار مهم آلودگی آب با منشأ نفت یا پساب‌ها، مشکلات زیست‌شناختی است که برای مـوجودات زنده دریایی به وجود می‌آید.
سرازیر شدن انواع پساب‌های صنعتی به ویژه فرآورده‌های نفتی و سموم، ضمن آلوده کردن آب دریا، حیات آبزیان را هم به خطر انداخته است. پیامدهای آلودگی و خسارات ناشی از آن در بخش وسیعی از منطقه برجای می‌ماند، که برخی از آن‌ها غیرقابل جبران و بسیاری تا درازمدت گریبانگیر مردم کشورهای منطقه خواهد بود.
بر اساس ارزیابی کارشناسان بهداشت که از نظر علمی به اثبات رسیده، برای اینکه یک منطقه دریایی از آلودگی‌های زیست‌محیطی پاک شود و به وضع اولیه برسد، حدود 100 سال به طول می‌کشد. البته این پیش‌بینی‌ها زمانی قابل تحقق است که روز به روز از حجم آلودگی‌ها کاسته شود وگرنه با روند فعلی آلودگی محیط‌زیست نمی‌توان امیدوار بود که در 100 سال آینده چنین اتفاقی بیفتد.
با این توصیف آیا می‌توان انتظار داشت که نسل فردا ما را مقصر اصلی آلودگی محیط‌زیست دریایی قلمداد نکند و سهل‌انگاری و بی‌توجهی در حفظ و پاکیزگی محیط‌زیست را نادیده بگیرد. به هر حال فراموش نکنیم با روند افزایش آلودگی دریا نسل فردا هرگز ما را نخواهد بخشید.
فاطمه میرمحمدصادقی
نشریه پیام دریا شماره 209
