ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ با آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه اشرف اصفهان، آثار معماری از دوره ساسانی به همراه سفال‌هایی از قرن چهارم هجری قمری کشف شد. همچنین هیات باستان‌شناسی به بقایای کاخ تخریب شده‌ای برخوردند که معتقدند متعلق به اشرق افغان بوده است.

به گزارش CHN تپه اشرف یکی از مهمترین تپه‌های تاریخی در شهر اصفهان است که گفته می‌شود قدمت آن به دوره پیش از اسلام می‌رسد. این تپه باستانی در زدیکى پل تاریخى شهرستان و در کنار زاینده رود قرار دارد. باستان‌شناسان معتقدند که تپه اشرف از قدیمی‌ ترین سکونتگاه‌های مردم اصفهان است. در حال حاضر تپه اشرف از سطح خیابان بالا آمده و مردم اطراف آن نخاله‌های ساختمانی خود را در پای این تپه باستانی می‌ریزند.

«علیرضا جعفری زند»، سرپرست هیات باستان‌شناسی تپه اشرف اصفهان درباره یافته‌های باستان‌شناسی این فصل کاوش گفت: «آثار معماری بسیاری جالبی از دوره ساسانی با پی سنگی و یک دیوار خشتی عظیم پیدا کردیم که باید در مراحل بعد پی‌گردی شود. هنوز برای اظهار نظرنهایی در مورد کاربری این اثر در دوره ساسانی زود است و باید مطالعات ادامه پیدا کند اما فعلا می‌دانیم که این اثر در دورهای پس از ساسانی نیز مورد استفاده قرار گرفته است.»

وی در ادامه گفت: «سفال‌هایی از دوره ساسانی و آثاری از قرن چهارم هجری در تپه اشرف به دست آمده و بقایای کاخ تخریب شده اشرف افغان را هم پیدا کردیم که به گواهی تاریخ به خاطر نفرتی که از او وجود داشت به دستور نادرشاه و همراهی مردم تخریب شده است.»

جعفری زند درباره اهمیت کاوش در تپه اشرف اصفهان به CHN گفت: «در اصفهان از قرن چهارم هجری به بعد آثار ملموسی در دست است ولی درباره قبل از آن به‌ خصوص اصفهان پیش از اسلام اطلاعات ما اندک بوده و تپه اشرف تنها تپه تاریخی است که در محدوده شهر اصفهان قرار دارد.»

وی با بیان بخشی از مشکلات کاوش در این تپه گفت: «چون اصفهان شهری است که در طول تاریخ هیچ وقت نمرده برای همین لایه‌های تاریخی روی هم‌دیگر قرار گرفته‌اند و مثل شوش یا فیروز آباد نیست که امروز شهر به حال خودش رها شده باشد و باستان‌شناسان بتوانند به راحتی روی آن کاوش کنند. اصفهان کهن زیر اصفهان فعلی است.»

با گفته وی کاوش‌های تپه اشرف با پیگیری رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان آغاز شده و هیات باستان‌شناسی بر این باور است که بخشی از تاریخ شهر اصفهان و ایران در اینجا نهفته است و اگر بیش از این در کاوش‌های این تپه تعلل صورت می‌گرفت، زیان‌های غیر قابل جبرانی به تاریخ شهر اصفهان وارد می‌آمد.

نویسنده کتاب «اصفهان پیش از اسلام» درباره سابقه کاوش و مطالعات باستان‌شناسی تپه اشرف گفت: «تاکنون کاوش جامعی در این سایت انجام نگرفته بود. در گذشته بخش شمال تپه که دارای بیشترین آثار بوده از بین رفته و احداث خیابان مشتاق نیمی از این تپه را از بین برده است.»

وی در ادامه گفت: «در سال 1366 یک هیات کاوش دانشجویی از طرف دانشگاه تهران به صورت کارورزی در اینجا حضور پیدا کردند و بدون هیچ نقشه‌برداری یک پی‌گردی غیرعلمی در اینجا انجام دادند. این پی‌گردی بخشی از تپه را مضطرب کرد اما در همان سال‌ها یک گزارش به رسانه‌ها داده شد و اعلام کردند که مسجد جامع صغیر را در تپه اشرف اصفهان پیدا کرده‌اند. اما می‌دانیم که مسجد جامع صغیر به دست صاحب اسماعیل ابن عباد ساخته شده و اینجا نیست. آن‌ها به اشتباه قلعه ساسانی و آثار دوره صفوی را به عنوان مسجد جامع صغیر معرفی کردند.»

وی درباره مدت زمان فصل اول کاوش و اهداف گروه در این فصل کاوش گفت: «کار کاوش در تپه اشرف از 28/4/89 آغاز شده است. فصل اول کاوش در این تپه یک ماه و نیم است که بر اساس ضرورت ممکن است افزدوه شود و این یک طرح ده ساله خواهد بود و فصل‌های کاوش بعدی ادامه خواهد داشت.»

جعفری در ادامه گفت: «هدف گروه کاوش در این فصل به دو بخش تقسیم می‌شود. در وهله اول قرار است نگاهی به تاریخ اصفهان بر اساس آثار به دست آمده بیاندازیم و دیگر این که تپه اشرف را از این وضعیت بلاتکلیفی خارج کنیم.»

این باستان‌شناس افزود: «این تپه چون به حال خودش رها شده و نخاله‌های ساختمانی و فضولات روی آن ریخته می شود، به صورت یک غده چرکی در خیابان مشتاق که منطقه مسکونی است، درآمده و اهالی مرتب به شهرداری شکایت می کنند که تکلیفشان را با این محل که جای معتادان یا پیست موتور سواری شده روشن کنند. از سوی دیگر شهرداری علاقمند به ساماندهی این محوطه است. بر همین اساس کاوش‌‌ها می‌تواند ارزش تاریخی تپه را آشکار کند و این محوطه می‌تواند در آینده به یک سایت موزه تبدیل شود.»

پیش از این جعفری زند طی مقالاتی اعلام کرده بود که بر خلاف نظر لطف‌الله هنرفر محل دژ سارویه در تپه اشرف نیست و آن را باید در قلعه طبرک یافت. وی دراین‌باره گفت: «از ویژگی‌های یک باستان‌شناس مسئول این است که حتی اگر به دنبال کاوش به نتایجی بر خلاف نظر قبلی خود برسد، هیچ وقت سعی در کتمان آن نکند. درست است که من عقیده دارم اینجا کهن دژ سارویه نیست اما مطمئن باشید که طی کاوش به دقت این موضوع را بررسی می‌کنم و اگر روزی به این نتیجه برسم که اینجا محل کهن‌دژ سارویه است، خودم بر ضد مطلب قبلی خودم مطلبی خواهم نوشت و می‌گویم در گذشته بر اساس متون و شواهد این قضاوت را داشتم.»

کاوش‌های باستان‌شناسی تپه اشرف اصفهان با 17 نفر کادر فنی که همگی کارشناس یا کارشناس ارشد باستان شناسی هستند آغاز شده است. پس از انجام نقشه‌برداری و نقطه‌یابی توسط GPS یک ترانشه پلکانی به ارتفاع 8 متر برای شناخت لایه‌های باستانی این تپه ایجاد شد. این ترانشه پلکانی حجم آوار و آثار تاریخی را نشان می‌دهد.

سرپرست گروه کاوش تپه اشرف، درباره گستردگی محوطه مورد کاوش و احتمال به دست آمدن یافته‌های دیگر در این سایت گفت: «شاردن در اواخر دوره صفویه از خرابه‌های عظیم دهکده شهرستان در کنار پل شهرستان یاد می‌کند. پس انتظار داریم آثار بیشتری در وسعت بزرگتر این منطقه پیدا کنیم.»

وی در ادامه گفت: «در مطالعاتی که انجام دادم، عکس‌های هوایی سال‌های 1337 و 1342 را از آرشیو عکس سازمان نقشه‌برداری کشور گرفتم. در این عکس‌ها مشخص است که حریم تپه حتی تا آن سوی خیابان مشتاق امروزی ادامه داشته است. درحقیقت این خیابان مشتاق باعث جدایی بخشی از تپه با قسمت مقابلش شده است و بخش بزرگی از تپه نیز بخاطر احداث خیابان تخریب شده است. در بخشی از تپه که در آن سوی خیابان جدا افتاده و به نام تپه جی معروف است، در زمان پیش از انقلاب کارخانه تولید «دست و پای مصنوعی» ایجاد می‌شود که بعد از انقلاب این محل به یک دبستان تبدیل شده است. روی تپه جی هم کار چندانی نشده و فقط در سال 1355 آقای دکتر میرفتاح در تپه جی یک ترانشه باز می‌کند که گزارش آن در حد 3-2 صفحه است و نقشه برداری ندارد و فاقد ارزش است.»

از سوی دیگر وضعیت تپه الحاقی دیگری هم که به نام تپه جزیره معروف است و ازالحاقات تپه اشرف است چندان مطلوب نیست. جعفری زند دراین‌باره افزود: «تا قبل از شروع فصل کاوش ‌ده‌ها کامیون خاک در آنجا تخلیه شده است که آن را به فضای سبز تبدیل کنند و ما برای برداشتن این حجم انبوه خاک چاره‌ای جز استفاده از بیل مکانیکی نداریم.»

وی درباره برخی اظهارنظرهای غیرکارشناسی درمورد استفاده از بیل مکانیکی درتپه اشرف گفت: «تپه اشرف مدتی به صورت غیر مجاز به عنوان یکی از محل‌های تخلیه نخاله‌های ساختمانی مورد استفاده بوده است و مقادیر زیادی نخاله در ظرف این 40-30 سال اخیر روی آن انباشته شده است. طبیعی است که ما اگر بخواهیم نخاله‌ها را که داری زباله و فضولات هم هست حرکت دهیم به بیل مکانیکی نیاز داریم تا آواربرداری کنیم و این مجوز را داریم نه در اینجا بلکه در هر جای دیگر دنیا اگر که با این حجم نخاله و آوار روبرو باشیم.»

جعفری درادامه افزود: «در این مورد سونداژ کردیم و گمانه هایی زدیم، می‌دانیم که بخشی از این تپه صخره‌ای است پس در صورت لزوم بیل در محل‌های صخره‌ای مستقر شد و در ضمن آن قدر ضخامت آوارها زیاد است که بیل مکانیکی سبک هیچ گونه آسیبی وارد نمی‌کند و از بیل مکانیکی فقط برای جابه‌جا کردن خاک های جمع آوری شده استفاده کردیم که محل استقرار آن با محل آثار به دست آمده از نظر عمق دو متر و نیم و از نظر طول 15 متر فاصله داشته است. در ضمن یکی از دلایل استفاده از بیل مکانیکی ایجاد موانعی در مسیر تردد خودروهای متخلف و پیست موتور سواری روی تپه است که امنیت کاری گروه کاوش را به خطر می‌اندازند و یافته‌های ما را هم از بین می‌برند.»

وی درباره استفاده از بیل مکانیکی در ساعات شب، افزود: «ساعت کار ما همه روزه از هفت صبح تا 4 بعداز ظهر است. ما خاکبرداری شبانه نداریم بجز یک مورد استثنایی که به‌خاطر بدقولی راننده اتفاق افتاد و ساعت کار خاکبرداری که قرار بود ساعت 4 بعدازظهر باشد به چند ساعت دیرتر کشیده شد. ما اگر می‌خواستیم پنهان کاری کنیم که نیمه شب یا صبح زود یا سر ظهر این کار را می‌کردیم که تردد مردم زیاد نیست، نه سرشب هنگامی که این همه مردم در پارک‌های اطراف حضور دارند. در هر حال استفاده از ابزاری مثل بیل مکانیکی در جاهایی که ضرورت داشته باشد برای جابجایی حجم انبوه خاک به تشخیص سرپرست گروه کاوش مجاز است و کار غیر علمی نیست و در جاهای دیگر دنیا هم تعریف شده و سابقه دارد.»

جعفری زند، عضو هیات علمی دانشگاه، با حضور در 32 فصل کاوش در نقاط مختلف کشور و دو فصل کاوش در رم و آلمان و تلاش‌هایی برای ترمیم در نقره و حوض و کاشی‌کاری مدرسه چهارباغ، مرمت انگورستان ملک، امامزاده کرار جی، امامزاده قاسم تودشک و اکتشاف شهر تاریخی یرج در استان فارس، ضمن گلایه از واکنش‌های شتابزده برخی از دوستداران میراث فرهنگی درباره روش کار گروه کاوش تپه اشرف، گفت: «ما در دورافتاده‌ترین روستا که برای کاوش می‌رویم، مردم که از سطح سواد چندانی هم برخوردار نیستند، روز حفاری به استقبال ما می‌آیند و به ما خیرمقدم و خسته نباشید می‌گویند؛ اما من 12 روز است که در اصفهان کار می‌کنم با یک جبهه مخالف روبرو شدم که از اول قصد کوبیدن این کارعلمی را داشته است حال آن که از این دوستداران باید پرسید: 10 سال پیش که این خیابان احداث شد و بخش‌های اعظم از تپه تخریب شد کجا بودند؟»

وی در پایان تاکید کرد: «من اصفهانی نیستم اما سالیان سال در اصفهان زندگی و کار فرهنگی کردم و همیشه از منتقدان سرسخت تخریب آثار تاریخی بودم و هستم و معتقدم حق مردم اصفهان است که بدانند در اینجا چه می‌گذرد پس به زودی این گروه نتایج کاوش های خود را طی یک کنفرانس مطبوعاتی به اطلاع همگان به ویژه مردم اصفهان خواهد رساند.»
مصاحبه از شاهین سپنتا