یادمان

اینجا کسی نمی‌داند؛ چگونه حمام چهار فصل سفره‌خانه می‌شود؟!

درحالی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی خبر از سفره‌خانه شدن حمام چهار فصل می‌دهد که این حمام دارای کاشیکاری‌های فاخری بوده و مشخص نیست چگونه با وجود آثار موزه‌ای این اداره کل تصمیم به چنین کاری گرفته است این در حالی است که پیگیری‌ها در سازمان مرکزی میراث فرهنگی هم راه به جایی نمی‌برد و ظاهراً کسی از چنین طرحی مطلع نیست.

به گزارش هنرنیوز؛ در خبرها آمده است که اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی می‌خواهد چهار فصل اراک؛ بزرگترین حمام ایران قرار است سفره خانه شود این در حالی است که سید محمد حسینی مدیر کل میراث استان این اقدام را در راستای حفاظت بیشتر از میراث فرهنگی کشور با حمایت مالی و توان بخش خصوصی عنوان کرده و گفته است:« حمام چهار فصل در آگهی مزایده به بخش‌خصوصی برای استفاده به عنوان سفره خانه واگذار می‌شود که در این واگذاری بخشی از این موزه کاربری سفره‌خانه دارد و موزه و اشیاء آن به شکل قبل باقی خواهد ماند ».

حسینی در پاسخ به این پرسش که تغییر کاربری به عنوان سفره خانه به بافت داخلی موزه با توجه به افزایش رطوبت و گرما خرابی نمی‌رساند و شرایط نگهداری اشیاء و دست نوشته‌های تاریخی را تخریب نمی‌کند با بیان اینکه همه این مسائل در کمیته‌های کارشناسی سازمان بررسی و ارزیابی شده، گفته است: همه اقدامات از نظر حفظ و نگهداری از بنا و اشیاء تاریخی کارشناسانه است و خللی به موزه وارد نمی‌شود .

این در حالی است که ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر بوده و بیشتر از هزار و ۶۰۰متر مربع مساحت داشته و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می شود. این بنا از بخشهای راهروی ورودی، سر بینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، خزینه و آب انبار تشکیل شده است. سطح کف معماری این بنا نزدیک به سه متر پایین تر از کف خیابان بوده، از این رو آب کهریز براحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال می یافته است.

اگر گذرتان به شهر اراك افتاد می‌توانید این مجموعه کم‌نظیر دوران قاجاریه را که توسط حاج محمدابراهیم خوانساری در زمان احمدشاه قاجار بنا شده است، را در ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی (عباس‌آباد) فعلی ببینید. گفته می‌شود دلیل نامگذاری این بنا به نام چهارفصل، وجود نقاشی‌ها و نگاره‌هایی از چهار فصل سال که در چهار گوشه این حمام وجود دارد.

رنگ‌های استفاده شده در این حمام بیشتر آبی، زرد، خاکستری، فیروزه‌ای، سبز، قرمز و نارنجی است. در کاشی های حمام شامل انواع گل و بوته، پیچک ها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانه ها، چشمه ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار قابل رویت است.

نکته جالب توجه درباره این حمام آن است که این حمام تنها حمام کشور است که در آن قسمتی مجزا برای اقلیت های مذهبی وجود دارد. علت ساخت این قسمت توسط بانی بنا ، دیدن شستشوی طفلی کوچک توسط مادری یهودی در فصل زمستان بوده است. حاج محمدابراهیم خوانساری (زاده ۱۲۳۲- درگذشت ۱۲۹۷)در زمان احمد شاه قاجار وقتی علت را جویا شد دریافت که یهودیان حق استفاده از حمام عمومی را ندارند ، تصمیم به ساخت حمامی برای اقلیت ها در مجاورت حمام عمومی شهر گرفت.

در حال حاضر اشیایی باستانی متفاوتی از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام همانند: سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلمزنی، خمره‌های سفالی، لوازم ریسندگی، اسباب قدیمی حمام، کاسه، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ نوشته و ابزارآلات کشاورزی و دفاعی تابلوهای خوشنویسی هنرمندان استان مرکزی، دهها پیکره مربوط به مردم شناسی در این حمام نگهداری می شود. اشیای بدست آمده کاوشهای منطقه باستانی ذلف آباد فراهان از آن جمله است. همچنین محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه که از آثار منحصر به فرد معماری و گچ‌بری دوره سلجوقیان است نیز در این محل نگهداری می‌شود. همچنین این موزه آئین جشن حنابندان در حمام، وسائل حمام آن دوران، دستکش و کلاه پشمی قاجار که سوز و سرمای زمستان های پر برف آن دوران را به تصویر می کشد.

به گزارش هنرنیوز؛ حال این پرسش مطرح است که چگونه یکی از فاخرترین بناهای اراک به بخش خصوصی واگذار می‌شود تا در آن سفره‌خانه ایجاد کنند؟اصلاً کاشی‌ها و نقاشی‌های فاخر آن به کنار چگونه در میان دود قلیان و بخار کاسه‌های آبگوشت و قُل قل سماور می‌توان اشیا موزه‌ای را نگهداری کرد؟! رامین نوری یکی از فعالان حوزه گردشگری و از مدیران دفاتر خدمات مسافرتی درباره این بنا می‌گوید:« تا آنجا که یادم می‌آید هیچ فضای منفکی از مجموعه وجود ندارد که بتوان سفره‌خانه‌ای در آن ایجاد کرد. و احتمالاً این سفره‌خانه باید در دل خود بنا باشد.»

او ادامه می‌دهد: « اراک برخلاف سایر شهرها اثار تاریخی چشمگیری به لحاظ قدمت ندارد و تعداد آنها محدود است چرا که بیشتر شهر اراک اثارش مربوط به دوره قاجار به بعد است. از جمله مهمترین اثر تاریخی شهر، می‌توان به مجموعه تاریخی بازار اراک اشاره کرد که از بناهای نخستین شهر اراک بوده‌است. حمام چهارفصل که از نظر مساحت بزرگترین حمام ایران است، یکی دیگر از آثار تاریخی شهر است که به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده‌است.

خانه حسن‌پور هم از بناهای زیبا و تاریخی مربوط به دوره قاجار است که به موزه صنایع دستی تبدیل شده‌است. برج شیشه از بناهای معروف شهر بود که به دلیل وجود تزئینات کاشی معقلی به این نام معروف شد. این بنا در سال ۱۳۶۱ تخریب شد. قلعه حاج‌وکیل نیز یکی از بناهای دوره قاجار است که در قدیم یکی از کارگاه‌های بزرگ فرشبافی کمپانی زیگلر و کنسولگری انگلیس در اراک بود. همچنین ارگ حکومتی اراک، مدرسه سپهداری، کاروانسرای شاه‌عباسی، خانه آقا محسن عراقی و خانه خاکباز از دیگر آثار تاریخی شهر هستند.»

وی تأکید می‌کند:« احتمالاً علت این انتخاب نزدیکی حمام چهارفصل به مرکز شهر باشد اما این که با وجود آثار و کاشیکاری‌های نفیس اینجا مکان مناسبی برای سفره‌خانه است یا خیر پاسخی است که کارشناسان میراث فرهنگی باید بدهند که البته بعید می دانم آنها موافق چنین اقدامی باشند.»

کهریز یکی از کارشناسان میراث فرهنگی نیز وقتی این خبر را می‌شنود تعجب می‌کند و می‌گوید:« من این بنا را از نزدیک دیده‌ام چگونه می‌خواهند یک موزه را تبدیل به سفره‌خانه کنند. این طرح باید در دفتر کل موزه‌ها و دفتر محوطه‌ها و بناها مطرح شود، باید به شورای فنی برود، از طرفی با توجه به ثبتی بودن بنا باید از طریق دفتر صندوق حفظ و احیا پس از گرفتن موافقت معاونت میراث فرهنگی به مزایده گذاشته شود. بعید می‌دانم دفتر کل امور موزه‌ها در جریان باشد یا با این کار موافقت کند.»

به گزارش هنرنیوز، مسوول بخش فنی امور موزه‌ها در جلسه است و قادر به پاسخگویی نیست اما یکی از کارشناسان دفتر برنامه‌ریزی موزه این گونه توضیح می‌دهد که موضوع در حال بررسی و تهیه گزارش است اما کارشناس مربوط به موضوع حمام چهار فصل امروز حضور ندارد.

این درحالی است که مسوول کل این دفتر از چنین طرحی اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. از سویی مسوول امور اموال موزه‌ای توضیح می‌دهد که تا کنون در مورد اموال موزه‌یی این حمام و تصمیمات در مورد آن اطلاعاتی به این بخش داده نشده است اما همگی در یک موضوع متفق‌القولند که شاید مدیرکل امور موزه‌ها در جریان امور و تصمیمات اداره کل استان مرکزی باشد.

اما محمد رضا کارگر – مدیرکل امور موزه‌های کشور- در پاسخ به پرسش هنرنیوز درباره چرایی تغییرکاربری یکی از مهمترین موزه های اراک به سفره‌خانه و تکلیف آثار موزه‌ای آن و خطرات احتمالی برای بنا و آثار می‌گوید:« ما موافق ارائه خدمات به نحو درست هستیم که کارکرد موزه را افزایش دهد اما در مورد حمام و موزه چهار فصل اراک در حال حاضر من اطلاع دقیقی از این موضوع ندارم. اما هر اقدامی در این زمینه قطعاً ابتدا باید در دفتر کل امور موزه ‌ها طرح و پیگیری شود.»

به گزارش هنرنیوز؛ روابط عمومی صندوق حفظ و احیا نیز از این موضوع اظهار بی اطلاعی می‌کند و می‌گوید:« اگر چنین بنایی قرار است واگذار شودحتماً در فهرست آثار قابل واگذاری، روی سایت صندوق قرار می گیرد» که پیگیری‌های هنرنیوز نشان می دهد چنین بنایی در فهرست صندوق هم نیست.

حسینی مدیر کل میراث فرهنگی استان مرکزی در گفت و گو با رسانه ها کاهش تصدی‌گری دولت، کم شدن هزینه‌های نگهداری میراث فرهنگی، نگهداری از آثار مهجور مانده، فرهنگ‌سازی احیا بناهای تاریخی و اشتغالزایی را از مزایای واگذاری آثار تاریخی به بخش‌خصوصی دانسته و افزوده است : رویکرد دولت استفاده از ظرفیت بخش‌خصوصی در حفاظت از آثار تاریخی و بها دادن به نقش و سهم تشکل‌های مردمی است چراکه با محدودیت اعتبارات دولتی سرعت تخریب و فرسایش در این ابنیه خسارت‌های جبران‌ناپذیر در پی دارد.

حال این پرسش مطرح است که وقتی در مرکز یک استان بیش از چند بنای تاریخی نیست و این حمام نیز با توجه به کاشیکاری ها و نقوش و قدمتش جزو اثار فاخر میراث شهر اراک به شمار می رود چگونه این اداره کل تصمیم به واگذاری آن به بخش خصوصی آن هم جهت احداث سفره خانه دارد؟!یعنی میراث فرهنگی استان مرکزی به قدری دچار محدودیت بودجه است که باید یکی از برجسته ترین آثار مرکز استانش را واگذار کند؟ یا این که در تب واگذاری آثار تاریخی به بخش خصوصی این گونه به استان ها فشار آمده است که حتماً باید ظرف یک موعد مقرر هر طور شده بخشی از اثار خود را به غیر واگذار کنند تا از دیگر شهرها و استانها عقب نیفتند.

 خبرنگار هنرنیوز برای دریافت پاسخ پرسشهای خود چندین بار با رییس میراث فرهنگی استان مرکزی تماس گرفت که متأسفانه تا لحظه نگارش گزارش به دلیل حضور این مقام مسوول در جلسه، پاسخگویی به پرسش‌هایی در این زمینه به تعویق افتاده است و هنرنیوز همچنان پیگیر این ماجرا در روزهای آتی خواهد بود.

• < قبلی
• بعدی >