ایران‌بوم

هجده ماه می (بیست وهشت اردیبهشت) روزجهانی موزه است. روزی که با نام موزه و به مناسبت گرامیداشت موزه آذین بسته است. در بسیاری از کشورهای جامعه و جهان بشری ما چنین روزی گرامی داشته و ارج نهاده می‌شود.

گرامیداشت روز جهانی موزه گرامی داشت وارج نهادن به مناسبت یک نهاد یک پدیده یک رویداد تاریخی در میان سیلابی از رویدادهای تاریخی وفکری و فرهنگی ومدنی ومعنوی به مفهوم متعارف نیست.

در میان اوصاف واطوار واحوال متعددی که در معرفی تمدن دوره جدید متفکران ومورخان وعالمان تاریخ و فرهنگ ومتخصصان انسان و اجتماع و روان و رفتار جامعه و جهان بشری ما مطرح کرده و پیشنهاد داده و بشمرده‌اند؛ پدیده موزه و رویکرد موزه و موزه شناسانه و موزه گرایانه به مواریث طبیعی وفرهنگی ازجمله مهم و بارز وبنیادی‌ترین صفت و شاخصه دنیای مدرن و تمدن دوره جدید بوده است.

موزه‌های عالم مدرن شانه به شانه تحولات بی‌سابقه وعظیمی که در قاره و منطقه غربی تاریخ پس از سده‌های پانزده و شانزده و هفده که به رنسانس تعبیر شده است و در مرحله سپسین طی سده های هجده ونوزده که به سده‌های روشنگری تعریف شده است و کانونشان جوامع اروپای غربی بوده است اتفاق می افتد پدیدار می شوند و بر صحنه می آیند. نخست مجموعه های ذوقی اند که زیر سقفشان انواع نمونه های گیاهی و نسخ خطی وآثارنفیس و فاخر هنری ومسکوکات وعتیقه‌جات گردآمده است و صاحبان قدرت وثروت ودولت ودیانت و اهل ذوق و هنر وتجارت وبازرگانی آنها را چونان مجموعه های خصوصی در کف اقتدار خود دارند.

به تدریج ومرحله به مرحله عمومی‌تر ومردمی‌تر و نهادی‌تر وتشکیلاتی‌تر وسازمانی‌تر و قانون‌مندتر وسیاره‌ای‌تر می‌شوند و سرانجام و در فرجام سر از پدیده موزه‌ها و نهادها وسازمان‌ها وتشکیلات و رویکردهای موزه‌ای و موزه شناسانه و موزه گرایانه با چهره‌ای آموزشی و پژوهشی و با انگیزه‌ها و اغراض کثیرالافعال و کثیر الاهداف بر می‌کشند.

اینک طومار قطور پدیده‌ای به روی ما درمقیاسی انسان‌شمول و سیاره‌ای گشوده شده است با تمامیت تاریخ و فرهنگ و نحوه بودن و حضور تاریخی انسان عالم مدرن به معنی الاخص و انسان روزگار ما به معنی الاعم سخت و استوار درهم تنیده است.

به هر میزان تحولات عظیم فکری وفرهنگی وعلمی وصنعتی ومدنی ومعنوی سده‌های هجده ونوزده شتابان تر وسیاره‌ای تر و در مقیاسی انسانشمول تر وفراگیرتر تاریخ، فرهنگ، جامعه وجهان بشری مارا درنوردیده و تسخیر کرده است؛ گسست میان نحوه بودن وحضورانسان درجهان و شکاف وشقاق میان سنت‌ها و مواریث فرهنگی ومدنی ومعنوی گذشته واکنون جامعه و جهان بشری را به طرز اجتناب ناپذیر بیشتر بیشتر دامن زده است و ژرف‌تر و ژرف‌تر احساس کرده‌ایم. موزه‌های عالم مدرن روی آوار همین سنت ها و ساختارهای فروپاشیده از زلزله‌های سخت و سنگین دنیای مدرن بنیاد پذیرفته و بر صحنه فرهنگ و زندگی انسان عالم مدرن وانسان معاصر پدیدار گردیده و به بازی فراخوانده شده‌اند.

اینک همه احساس می‌کنیم روی آواری از سنت‌ها و ساختارها و مواریث مدنی و معنوی خویش ایستاده‌ایم و زیرسقف موزه‌های عالم مدرن پناه گرفته‌ایم. موزه‌هایی که ویترین‌هایشان را با آثار و اثقال و اجسام و اجساد ارض تاریخ و فرهنگ خویش آراسته‌ایم. گرامیداشت روزجهانی موزه، روز تودیع عالم وآدم و تاریخ وفرهنگ و نحوه بودن و حضور انسانیست که دیگر نیست. دیگر درمیان ما نیست. انسان دیگری اینک برصحنه بازی تقدیرتاریخی خویش فراخوانده شده است. انسان موزه ای. انسان موزه گستر. انسان موزه نگر وموزه محور وگردشگر. انسان به غایت تاریخی و درعصرتمدنی به غایت تاریخ محور. نه انسان آسمانی و ملکوتی و زایرعالم غیب وقدس. انسان به غایت زمینی و تاریخی و دنیوی، نه معنوی که پای درارض تاریخ دارد وسربه رفعت آسمان وملکوت می ساید. انسانی که زیرسقف موزه های عالم مدرن پناه گرفته است. انسانی که ازگوری به گوری درجستجوی هویت ازکف رفته خویش است. انسانی که زیرسقف و پشت ویترین موزه های عالم مدرن درآینه های هزارتکه وزنگارگرفته آثار واثقال ارض تاریخ می کوشد تصویر انسانی خود را بیابد وببیند. اینک همه احساس می کنیم هم زیرهم روی آوار های سخت وسنگین و نفسگیر زلزله‌هایی دست و پنجه می فشاریم وایستاده ایم که ارض همه تاریخ وارض وجود انسان را لرزانده است. قیامتی که همه می کوشیم هرآنچه ازآثار واثقال آن سنت ها وساختارها ومواریث فرهنگی ومدنی ومعنوی بجای مانده است برگیریم وموزه بنیاد نهیم وزیرسقف وپشت ویترین موزه های عالم مدرن حفاظتشان کنیم ونگاهشان بداریم.

پدیده موزه های عالم مدرن تصویری از گسست های عظیم وبی سابقه تاریخی ومدنی و معنویست که به طرز اجتناب ناپذیر در جامعه و جهان بشری ما درمقیاسی سیاره وانسانشمول وفراگیر، اتفاق افتاده است. فلسفه پدیده موزه و رویکردهای موزه ای وموزه شناسانه وموزه گرایانه درعالم جدید با فلسفه وتقدیرتاریخ انسان عالم مدرن به معنی الاخص وانسان معاصر به معنی الاعم سخت و استوار در پیچیده است. تا این عمیق و ثیق نقد وتحلیل وفهمیده وتعریف نشود آن نیز فهمیده نمی شود. خفته و خواب گرفته موزه بنیاد نهادن وتشکیلات موزه ای تاسیس کردن وچونان خوابگردها در کوره پیچ های تاریخ گام برگرفتن هم خطرخیز است هم مخاطره انگیز.

جامعه و جهان موزه ها، جامعه وجهان ونحوه بودن و فرهنگ و زندگی و زیست بوم انسانیست بغایت تاریخی شده وتاریخی، بغایت دنیوی وبغایت آفاقی و زمینی. جامعه وجهان انسانیست بی آیت و بی آسمان. موزه های عالم مدرن فراخوانده شده اند تا شاید بتوان بوساطتشان پل هایی هرچند شکننده وآسیب پذیرمیان مغاک ها وگسست ها وشقاق های ژرف گذشته واکنون بپا وبرقرارکرد. پل ها ایکه بپا وبرافراشته شده اند تاشاید بتوان دربرابرخروش و سیلان سیل های عظیم وبی سابقه ای که درارض تاریخ به راه افتاده است وهمه سنت ها وساختارها ونظام های ارزشی واعتقادی وفکری ومعرفتی را می کوبد ومی روبد واز پیش روبرمی گیرد؛ آثار واثقال واجسام واجسادشان را حفظ و نگهداری کرد. فروغلتیدن در برهوت بی‌زمانی و بی‌معنایی برای انسان تحمل پذیرنیست. تصادفی نیست که این پدیده های عالم مدرن شانه به شانه دانش باستان شناسی و ابزارهای شناخت باستان شناسانه اینک درصف مقدم وکانون و منبع عظیم اطلاعات ومعلومات وشناخت ما درباره گذشته تاریخی وعقبه فرهنگی وسابقه مدنی ومعنوی بشر ایستاده‌اند وحضوری پررنگ وغلیظ وفعال برصحنه دارند.

حکمت اله ملاصالحی دانشگاه تهران:۱۳۹۸/۲/۲۸هجری خورشیدی