ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار مهر در کرمان، یکی از مهمترین تپه های باستانی ایران که اشیاء و سفالهایی با قدمت بیش از سه هزار سال قبل از میلاد در آن نهفته است تپه های کنار صندل جیرفت است که حکایت از دیاری کهن و تمدنی نهفته دارد که به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور بخش مهمی از کهن ترین تمدن جهان را از آن خود خواهد کرد.

از موضوعات منعکس شده بر روی ظروف مکشوفه در تپه های باستانی کنار صندل نقش بز کوهی و درخت زندگی است و نقش شناخته شده دیگر حمله عقاب به بز کوهی است که همه این نقوش ریشه در باورهای فرهنگی - مذهبی جوامع این دوره تاریخی در کناره رود هلیل و شرق باستان دارد.

نقش بارز دیگر روی سنگهای صابونی یافت شده در این مناطق نقش بناهای مذهبی و معابد و کاخهای حکمرانان این تمدن است.

"تیه های کنار صندل در جنوب استان کرمان و شهر جیرفت به یکی از کهن ترین تمدنهای جهان نسبت داده می شود". این نوشته ها برگرفته از بروشوری است که میراث فرهنگی درخصوص اهمیت تپه های کنار صندل منتشر کرده است و نشان از اهمیت این بناهای کهن و نقش آنها در تمدن شرق دارد.

فرسایش شدید تپه های باستانی کنار صندل

بر اساس تصاویر و عکسهای گرفته شده و مشاهدات خبرنگار مهر در بازدید از این بنای تاریخی، تپه های کنار صندل با تمام اهمیت تاریخی که دارد در معرض فرسایش شدید بارانهای اخیر شهر جیرفت قرار گرفته است و این بنای تاریخی که از هزاران سال قبل از میلاد در دل خاک محفوظ مانده و به دست ما رسیده است امروز در معرض تخریب جدی قرار گرفته است.

شیارهای ایجاد شده بر دیواره های قلعه تاریخی کنار صندل نشان از فرسایش شدید این بنای تاریخی دارد

برای رسیدن به تپه های تاریخی شمالی و جنوبی کنار صندل در امتداد رودخانه دائمی هلیل رود باید از شهر جیرفت به سمت پائین دست رودخانه حرکت کنیم اما در طول مسیر به جز تقاطع این تپه ها هیچ تابلویی در خصوص وجود این تپه ها و اطلاع رسانی به گردشگران در طول جاده نصب نشده است اما نکته جالب و شگفت انگیز زمانی مقابل دید گردشگران قرار می گیرد که پس از پرس و جوی فراوان از ساکنان بومی این منطقه به این تپه ها می رسند.

تپه های تاریخی که می توانند منشاء تمدن شرق را به خود نسبت دهند و حتی تاریخ خط دنیا را تحت تاثیر قرار دهند در اثر بارشهای اخیر در شهرستان جیرفت دچار فرسایش چشمگیر شده اند به گونه ای که خشتهای ستونهای ایوانها و معبد تپه کنارصندل جنوبی کاملا در معرض فرسایش قرار گرفته است.

میزان فرسایش هر چند که روی قسمتهای مختلف این تپه چشمگیر است اما این فرسایش قسمتهای کاوش شده این تپه باستانی را آنچنان مورد تهاجم قرار داده است که شیارهای متعدد و عمیقی در قسمتهای مختلف بناهای تاریخی به وجود آمده است.

دیواره مشرف به معبد کنارصندل جنوبی

نکته جالب اینکه هیچ گونه روکش و یا سقفی برای این ابنیه در نظر گرفه نشده است درحالیکه به دلیل بعد کم مناطق کاوش شده ساخت یک سقف برای این منطقه هزینه چندانی را در برندارد.

نکته قالب توجه دیگر در تپه کنارصندل جنوبی وجود هزاران قطعه سفال در دامنه تپه است که از 10 متری تپه شروع می شود و تا دامنه این تپه ادامه دارد.

هزاران قطعه سفال پیش از تاریخ

وجود این میزان تکه های ظروف سفالی در این منطقه هرچند که نشانگر غنای آثار تاریخی در این مناطق است اما هزاران قطعه سفال پیش از تاریخ همچون سنگ فرشی دقیقا در مسیر بازدید گردشگران، نشان از عدم توجه مسئولان به ارزش تاریخی و مطالعاتی این سفالها دارد به گونه ای که هر یک از این قطعات سفال خود می تواند کلیدی از راز و رمزهای این تپه باستانی باشد که امروز در دامنه تپه کنارصندل زیر پای گردشگران رها شده اند.

تمدن کنارصندل بزرگترین تمدن هزاره سوم پیش از میلاد

اهمیت این منطقه تاریخی در گفته های یکی از معتبرترین باستان شناسان ایران و جهان این گونه بیان شده است: تمدن کنارصندل جیرفت بزرگترین تمدن شرق جهان است و می تواند تاریخ جهان را تحت تاثیر خود قرار دهد.

سرپرست سابق گروه کاوش منطقه کنارصندل جیرفت در خصوص این تمدن بزرگ می گوید: تمدن کنارصندل بزرگترین تمدن در هزاره سوم قبل از میلاد در تمدن شرق محسوب می شود.

حضور گردشگران روی دیواره های قلعه باستانی

پروفسور یوسف مجید زاده در گفتگو با خبرنگار مهر در کرمان در زمینه خصوصیات این تمدن بزرگ و ارزش این تپه های باستانی و اشیاء یافت شده در این منطقه تاکید کرد: طبق شواهد موجود تمدن کنارصندل که هنوز نامی برای آن انتخاب نشده است در کنار تمدن سومر درغرب، بزرگترین تمدن بشری در شرق در هزاره سوم قبل از میلاد بوده است و اشیاء یافت شده در این منطقه نشان از اوج تمدن مردم ان دوران و هریک کلید حل معماهای فراوان است.

مجیدزاده که مهمترین نقش در شناساندن این تمدن داشته است، تصریح کرد: آثار این تمدن بزرگ در کنار صندل جیرفت کشف شده است و نشانگر قدمت و تمدن پیشرفته مردم این منطقه دارد.

وی خاطرنشان کرد: برخلاف تصور موجود در خصوص بی سوادی مردم ایران تا زمان هخامنشیان، کتیبه ها و الواح کشف شده در این منطقه نشان می دهد مردم ایران شاهد تمدنی پیشرفته بوده اند که همزمان با دو تمدن بزرگ بین النهرین و مصر به نگارش مشغول بوده اند.

الواح کنارصندل منشاء پیدایش خط را تغییر می دهد

وی با اشاره به اینکه دو هزار و 700 سال قبل از میلاد مردم در این منطقه از خط استفاده می کردند، افزود: خطی که مردم کنارصندل از آن استفاده می کردند هیچ شباهتی با خط های تمدنهای مصر و بین النهرین ندارد و خطی منحصر بفرد است.

معبد و مجسمه تاریخی کنار صندل

مجیدزاده گفت: در این منطقه، شهری با وسعت مشابه شهر سوخته یافت شده است که در مرکز آن دژی وجود داشته که هم اکنون ارتفاع آن پس از سالها به 23 متر رسیده است که این محوطه نیز حصارکشی شده بوده است.

وی اضافه کرد: در این حاکم نشین، برای اولین بار معبد هزاره سوم که مختص ایرانیان بوده است و ماهیتی اصالتا ایرانی دارد کشف شده است که همگی اینها نشان از وجود تمدنی بزرگ در این منطقه دارد.

وی با اشاره به اینکه الواح گلی بدست آمده از تمدن جیرفت 300 سال از لوحهای تمدن بزرگ شوش قدیمی تر است، گفت: تمدن جیرفت تحول عظیمی در علم خط شناسی ایجاد خواهد کرد به گونه ای که بسیاری از کتب مرجع خط شناسی دنیا باید بازنگری شوند.

وی اظهار داشت: طبق تحقیقات باستانشناسی صورت گرفته و کشف سه لوح گل پخته و یک آجر شکسته کتیبه ای در محوطه تمدن جیرفت، در واقع کرمان خاستگاه خط عیلامی است.

وی عنوان کرد: خط لوحهای تمدن جیرفت در واقع 300 سال قدیمی تر از خط تمدن بزرگ شوش است و نشان دهنده این نکته است که خط عیلامی از استان کرمان به مناطق غربی کشور رفته است و در حقیقت مبداء خط عیلامی که یکی از خطوط اولیه در دنیاست، تمدن جیرفت بوده است.

مجیدزاده خاطرنشان کرد: بررسی لوحهای یافت شده از تمدن جیرفت تحول بزرگی در تاریخ پیدایش خط در دنیا ایجاد می کند و در این راستا یک زبانشناس ایرانی در این زمینه مقاله ای در یکی از مجله های تخصصی آلمان چاپ کرده است که با روش علمی ثابت کرده است که خاستگاه خط عیلامی جنوب شرق ایران و به طور خاص تمدن جیرفت است.

پروفسور مجیدزاده با اشاره به اینکه خط عیلامی همزمان با خط سومری بوده است، خاطرنشان کرد: خط عیلامی که منشاء خط میخی بوده است از جنوب شرق ایران به بین النهرین رفته است و موجب پیدایش خط میخی شده است که طبق این اصل بسیاری از کتابهای خط شناسی مرجع دنیا باید بازنگری شوند.

وی با اشاره به چاپ این مقاله علمی گفت: این مطلب باید با جدیت پیگیری شود و قابل بحث و اثبات است.

تمدن کنارصندل بار دیگر درحال فراموشی است

گفته های این باستان شناس معروف جهان نشان از اهمیت و غنای تاریخی این منطقه از کشور دارد که به توجه و تبلیغات بیشتر نیاز دارد. هرچند که پس از چند ماه فعالیت تبلیغاتی در خصوص این تمدن بزرگ، گویا این تمدن بار دیگر پس از هزاران سال بیرون آمدن از زیر خاک در اذهان فراموش شده است.

فرسایش شدید و نمایان شدن خشتهای 3 هزار سال قبل از میلاد

راهنمای گردشگری تپه جنوبی کنارصندل در خصوص وضعیت کنونی این تپه به خبرنگار مهر گفت: قدمت این تپه ها طبق نظر کارشناسان به 3 تا 4 هزار سال پیش از میلاد مربوط می شود.

مریم سنجری افزود: این منطقه شامل یک شهر و قلعه بوده است که هم اکنون بخشی از این قطعه به صورت تپه کنارصندل در آمده است و در پای این تپه خانه های رعایا قرار داشته است که هم اکنون یک خانه نیز به طور کامل از خاک بیرون آمده است.

وی که دانشجوی گردشگری دانشگاه اصفهان است، می گوید: این شهر وسعتی برابر با 2 در 3 کیلومتر داشته است ضمن اینکه تپه کنار صندل شمالی شرایط مشابه تپه کنارصندل جنوبی را دارد.

وی در خصوص فرسایش این بنای تاریخی گفت: بارندگیهای ماه های گذشته تپه را در معرض خطر قرار داده است و امروز شاهد فرسایش شدید این تپه تاریخی هستیم و متاسفانه هیچ گونه سقفی نیز برای این منطقه احداث نشده است.

وی گفت: در برخی نقاط لایه ای از اندود گل روی بناها ایجاد شده است اما باران این لایه را از بین برده و بنای اصلی نمایان شده است.

سنجری با اشاره به بازدید روزانه 400 نفر از این بنا در ایام نوروز افزود: مسیر اصلی که می تواند مورد بازدید گردشگران قرار گیرد در قسمت غربی تپه قرار دارد اما به دلیل پله کان چوبی احداث شده روی این بنا گردشگران از این پله ها بالا می روند و درنهایت برای رسیدن به قسمت غربی از روی بناهای تاریخی عبور می کنند که این مسئله می تواند در بلند مدت موجب تخریب مجموعه شود.

وی اضافه کرد: مسیر اصلی که باید مورد استفاده گردشگران قرار گیرد عبور از دامنه غربی است.

سنجری گفت: متاسفانه در طول این مسیر نیز هزاران قطعه سفال شکسته وجود دارد که روی زمین رها شده اند اما هر یک از آنها از ارزش مطالعاتی و تاریخی منحصر بفرد برخوردارند و امکان دارد از چسباندن آنها به یکدیگر، ظروف سفالی تشکیل شود.

وی گفت: جمع آوری این قطعات سفال ضروری است اما تاکنون در این خصوص اقدامی نشده است.

گوشه هایی از یک تمدن کهن

آنچه که مسلم است پس از کاوش مناطق باستانی وظیفه حراست از این مناطق برعهده میراث فرهنگی است زیرا بناهای تاریخی و اشیاء موجود در زیر خاک پس از سالها با محیط اطراف خود به تعادل رسیده اند و بیرون آوردن از زیر خاک به عنوان امین ترین نگهدار میراث فرهنگی، محیط این آثار گرانبها را دستخوش تغییراتی می کند که لزوم حفاظت از آنها را افزایش می دهد.

در کنار نگهداری از این آثار باید حرکتهای موثری نیز در راستای معرفی این تمدن به باستانشناسان جهان انجام شود که به نظر می رسد در این راستا نیز با کندی مواجه شده ایم.

..........................................................

گزارشگر: امیررضا محمودی