ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ با پایان یافتن کابل‌کشی دکل‌های حریم و منظر آسمانی آرامگاه فردوسی در توس، این محدوده تاریخی که وسعتی برابر 16500 کیلومتر مربع را دربر می‌گیرد، شانس پیوستن به میراث جهانی را از دست داده است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، شاید با وضعیت پیش آمده، توس بتواند در فهرست میراث در خطر جهانی ثبت شود.

به گزارش CHN پلان مدیریتی از جمله موضوعاتی است که مرکز میراث جهانی یونسکو به آن اهمیت می‌دهد. هرگاه این پلان مدیریتی در مجموعه‌های ثبت و یا در حال ثبت و حتی کاندیدا ثبت فهرست یونسکو خدشه‌دار شود، این مرکز جهانی نسبت به خروج اثر یا ورود آن به این فهرست واکنش نشان می‌دهد.

در حال حاضر نصب دکل‌های برق فشار قوی در حریم و منظر آسمانی آرامگاه فردوسی به معنای خدشه‌دار شدن پلان مدیریتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی است و این موضوع از نگاه یونسکو دور نمی‌ماند.

برای نشان دادن پلان مدیریتی لازم است که مدیر یک پایگاه میراث فرهنگی چندین نوع حفاظت را رعاتی کند. ساده‌ترین نوع حفاظت، کالبدی است که شامل حفظ در و دیوار بناهای تاریخی می‌شود. شکل حفاظت دیگر، حفظ چشم‌انداز منظری است. در این حفاظت هر پدیده‌ای در منظر فرهنگی تاریخی اثر باید با آن اثر تناسب داشته باشد. و در آخر حفاظت محتوایی است که شامل حفظ ارزش‌های فرهنگی از جمله زبان، جشن‌ها،‌ مراسم و دیگر موضوعات می‌شود.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، علی‌رغم تمام مخالفت‌ها و تلاشی پایگاه میراث فرهنگی توس،‌ دکل‌های برق در جای خود، پشت آرامگاه و داخل حریم و منظر آسمانی توس باقی‌ماند و کابل کشی آن‌ها نیز به پایان رسید.

از میان 8 دکل (البته برخی کارشناسان میراث فرهنگی بر 15 دکل تاکید دارند) موجود در حریم شهر تاریخی توس، یک دکل درست در پشت آرامگاه واقع شده که بیشترین مخالفت‌ها را به خود اختصاص داده است. این دکل درست در منظر آسمانی آرامگاه است و مثل شاخ، پشت آرامگاه دیده می‌شود. مدیران پایگاه میراث فرهنگی توس بارها به حضور این دکل اعتراض کرده بودند اما این دکل در جای خود ماند و کل منظر آسمانی توس را بر هم زد.

قرار بود این 8 دکل جابجا شود و به پشت تپه‌ها برود تا از دید منظری خارج شوند. هرچند این ماجرا تا سال 1388 هم به طور انجامید ولی در نهایت ماندگار شدند. این دکل‌ها که به خط 400 ولت سرخس، مشهد، ترکمنستان شهرت دارند از سال 1385 پشت آرامگاه فردوسی سبز شده‌اند.

طرح انتقال دکل‌ها به دلیل مشکلات مالی از سوی وزارت نیرو پذیرفته نشد. این وزارت‌خانه معتقد است که برای جابجایی هر دکل هزینه سنگینی باید پرداخت شود و از آ‌جایی که میزان فشار برق این دکل‌ها بالا است، امکان انتقال کابل‌ها به زیر زمین هم وجود ندارد.

منطقه تاریخی توس شامل یک گستره تاریخی عظیم، با سابقه پیش از تاریخ تا اسلام است. این منطقه به حوزه تاریخی و فرهنگی کشف‌رود شهرت دارد. گفته می‌شود که یکی از قدیمی‌ترین ابزار سنگی انسان در بستر رودخانه کشف‌رود یافت شده است. به گفته باستان‌شناسان این ابزار سنگی تا 800 هزار سال قدمت دارد.

منطقه تاریخی توس میان دو رشته کوه هزار مسجد در شمال شرق و بینالود در جنوب واقع شده است که وسعت این محدوده به 16500 کیلومتر مربع می‌رسد. این محدوده به جهت سابقه تاریخی زیادی که دراد اسطوره‌خیز است. گفته می‌شود که توس پسر نوروز از پادشاهان شاهنامه است؛ به این ترتیب خود کلمه توس از اسطوره آغاز می‌شود.

توس زاده بیشترین دانشمندان و مفاخر دوران اسلامی است. فردوسی، دقیقی، اسدی، معشوق توسی، خواجه نظام المللک توسی، خواجه نصیر، احمد و محمد غزالی بخشی از این بزرگان است. بر اساس گزارش پایگاه میراث فرهنگی توس نزدیک به 500 دانشمند و ادیب اسلامی در این منطقه زاده شده‌اند.

حتی گفته می‌شود که یزد‌گرد ساسانی، در توس کشته شده است. می‌گویند او را در محلی به نام چشمه سبز کشتند.

از سوی دیگر توس محوطه‌های باستانی زیادی دارد که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، بخشی از این محوطه‌ها طی 6 ماه گذشته با لودر تخریب شده است.

توس تاریخی محدوده عظیمی است. پس از اسلام چهار شهر آن زمان را به توس نسبت می‌دادند. شهرهای تابران، نوغان، رادکان و طرق‌بذ این شهرها هستند. نوغان امروز مشهد بزرگ شده است و تابران درست جایی است که فردوسی در آن به خاک سپرده‌اند. رادکان هم امروز همان شهر باستانی رادکان است که برج آرامگاهی رادکان در آن قرار گرفته است.

نگارش طرح آمایش توس در سال 1380 به عنوان بزرگترین محدوده تاریخی آغاز شد. در سال 1386 این طرح با امضاء هیات علمی و راهبردی پایگاه میراث فرهنگی و امضاء رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و تمامی معاونین به وزارت مسکن و شهرسازی ابلاغ شد.

در این طرح نحوه برخورد و عملکرد در محدوده تاریخی توس، از مرکز بنای هارونیه به شعاع 9 کیلومتر به سازمان میراث فرهنگی و زیر نظر این سازمان سپرده شده است. بر همین اساس این محدوده ضوابطی دارد که تمامی نهادهای عمرانی و شهری موظف به رعایت آن هستند. در واقع دکل‌های یاد شده درست در این محدوده 9 کیلومتری واقع شده‌اند.

این طرح نشان می‌دهد که در مقیاس آمایش با محدوه بزرگ سرزمین چطور رفتا رشود. برای مثال ساماندهی رودخانه کشف‌رود، تابران، رادکان طرح تفصیلی آن دیده شده است.