ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ پرونده باغ‌های ایرانی در حالی به یونسکو معرفی می‌شود که باغ فین کاشان، به عنوان یکی از مهمترین ساختارهای باغ ایرانی،‌ در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد و بر اساس آنچه که رفتار غیرکارشناسانه گفته می‌شود، درختان این باغ در معرض خطر قرار گرفته‌اند. بر همین اساس، زمستان سال گذشته 100 درخت کهنسال در این باغ قطع شدند.

به گزارش CHN سال 1389 بود که سرمای سختی بخشی از نقاط مختلف کشور از جمله کاشان را در بر گرفت و حدود 110 درخت کهنسال را مریض کرد. اما این تنها یک روی سکه است و آنچه تحت عنوان دخالت غیرکارشناسانه در حفظ باغ فین کاشان انجام گرفته بود باعث شد تا سرمای شدید به جان این درختان آسیب بزند.

اخبار متعددی درباره وقایع زیست محیطی باغ فین کاشان نوشته شد و کارشناسان تحلیل‌های زیادی ارائه کردند؛ اما نتیجه آن شد که هنوز درختان این باغ تاریخی در معرض خطر هستند و علی‌رغم پژوهش‌ها و اخطارهای کارشناسان باغ‌داری، 100 درخت باغ فین خشک شده و در زمستان سال گذشته قطع شدند. به جای این درختان 100 نهال دو ساله کاشتند که بیشتر 50 سانت ارتفاع ندارند.

«حسین بتولی»، کارشناس و محقق جنگل‌ها و مراتع درباره باغ فین کاشان به CHN گفت: « از 15 سال قبل شواهدی از خشک شدن درختان باغ فین کاشان دیده می‌شد و این موضوع ابتدا به متولی آن زمان یعنی شهرداری و سپس به متولی بعدی، سازمان میراث فرهنگی گزارش داده شد. اما نه تنها به این اخطارها توجهی نشد که مجموعه مداخلاتی که در باغ فین کاشان انجام گرفت باعث بروز فجایعی شد که در نهایت 100 درخت این باغ را خشکاند.»

وی در ادامه صحبت‌های خود به احداث کانال‌های عبور سیم و کابل برق و همچنین لوله‌ گذاری‌های تاسیساتی اشاره کرد و گفت: «این اتفاق در عرصه باغ و حتی در کنار درختانی که بین 100 تا 470 سال عمر داشتند اتفاق افتاد. این قبیل مداخلات لطمات جبران ناپذیری به درختان باغ فین کاشان زد.»

به گفته بتولی، راه‌روهای جدیدی در باغ تاسیس شد و برای ساخت آن از سیمان و آهک استفاده کردند. برخی از این راه‌ها که قبل از این در باغ نبودند از کنار درختانی با قطر 50 یا 60 سانتی‌متر عبور داده شدند و در نتیجه تنه این درختان در میان سیمان و آهک محصور شد.

بتولی در ادامه گفت: «حدود 7 سال قبل شپشک به جان درختان باغ افتاد و برگ آن‌ها را آفت زد. در آن زمان همه حواس‌های به زمین و معماری و ساختمان بود و کسی از بالای درختان خبر نداشت. این عامل تاثیر زیادی روی درختان کهنسال باغ فین گذاشت.»

در کنار این موارد باید به آبیاری درختان هم اشاره کرد که به گفته بتولی این آبیاری به درستی انجام نمی‌گرفت.

وی دراین‌باره گفت:‌ «باید به غذای درختی که 400 یا 500 سال از عمراش می‌گذرد توجه کرد. باید این موضوع را به شکل فنی دنبال کرد و به صورت یک دستور غذایی دیده شود. آفت زمانی تاثیر می‌گذارد که درخت درست آبیاری نشده باشند و یا دستور غذایی درستی برایشان در نظر گرفته نشده باشد.»

اما در کنار این‌همه اتفاقی که در تابستان 1386 و قبل از شروع سرمای بی‌سابقه رخ داد توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است. در آن تاریخ که مدیریت باغ فین کاشان بر عهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود، عده‌ای از جهادکشاورزی آمدند و چاله‌های کود در پای درختان ایجاد کردند.

بتولی دراین‌باره می‌گوید: «این چاله‌ها با طول و عرض 70 سانت و عمق 80 سانتی‌متر پای درختان سرو ایجاد شدند. پس از آن داخل چاله‌ها کود حیوانی ریختند و پرشان کردند. به اعتقاد من این چاله‌ها غیرکارشناسی باز شدند و از آنجایی که ریشه‌های سرو سطحی است باعث آسیب‌دیده‌گی شدند. اما این تنها یکی از عوامل مشکل‌ساز در باغ فین بود و اقدامات عمرانی باغ نقش بیشتری در خشک شدن درختان داشت.»

وی می‌افزاید: «از دیگر موارد نادرستی که در باغ دیده می‌شد بستن درختان با سیم بوکسل بود. درست است که برخی درختان کهنسال را مهاربندی می‌کنند و با چوب و سیم بوکسل می‌بندند اما سیم را به دور درخت نمی‌بندند. در باغ فین کاشان بدون استفاده از چوب‌های محافظ سیم را به دور تنه درخت بستند و همین امر باعث زخمی شدند درختان شده بود.»

بتولی در ادامه گفت: «مجموعه این اتفاق‌ها از جمله مشکلات مدیریتی باعث شد تا در سرمای بی‌سابقه زمستان سال 1386، تعدادی از درختان باغ فین کاشان جان بدهند.»

به گفته بتولی در بهار سال 87 گروهی برای بررسی وضعیت درختان باغ فین به کاشان سفر کردند و پس از آن طی گزارش‌های ارائه شده نوشتند که 112 درخت خشک شده و تعداد زیادی درخت هم از 30 تا 50 درصد دچار عارضه خشکی شدند. به این ترتیب در زمستان سال گذشته 100 درخت خشک شده قطع شد.

پیش از این تلاش‌های زیادی صورت گرفت تا باغ فین کاشان نجات یابد. از جمله این تلاش‌ها حضور کارشناسان موسسه تحقیقات جنگل و مراتع بود که پس از بررسی‌ باغ گزارشی را ارائه کردند که البته چندان مورد استقبال مسئولان متولی حفاظت از باغ فین قرار نگرفت.

«مهندس یارمندی»، کارشناس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع ، درباره این گزارش گفت: «در 16 اردیبهشت سال 1388 به همراه جمعی از کارشناسان این موسسه به باغ فین کاشان رفتیم و هرکدام گزارشی را تنظیم کرده و تحویل مدیریت موسسه دادیم. هرچند این بازدید نصف روز انجام گرفت اما در گزارش‌ها به مشکلاتی از جمله نتایج سرمای سال 1386 و ساخت و سازهای صورت گرفته در باغ اشاره شد.»

همچنین در این گزارش قید شد که نجات باغ نیاز به یک برنامه مدون علمی و اجرایی در درازمدت دارد تا درختان باقی‌مانده حفظ شود.

باغ فین کاشان همچنان بیمار است. درختان این باغ نیاز به مراقبت بیشتری دارند و این درحالی است که هنوز مجموعه‌ای از فعالیت‌های هدفمند که به نجات باغ منجر شود صورت نگرفته است. باغ بدون درختان معنا ندارد و باغ فین کاشان به سوی بی‌معنای گام برمی‌دارد.