زیست بوم
چشمه‌ها و قنات‌هایی که نشانی از آنها نیست
- زيست بوم
- نمایش از یکشنبه, 20 مهر 1393 05:05
- بازدید: 3623
چشمه‌ها و قنات‌هایی در استان ایلام وجود داشته که امروز نشانی از آنها نیست و اگر بی‌توجهی ما انسان‌ها کماکان تداوم داشته باشد، این بی‌نشانی در انتظار منابع آبی موجود نیز خواهد بود.
Oakley MOD5 MIPS SNOW HELMET – ADULT - SneakersbeShops | nike mercurial touch elite survey list philippines
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، این استان به دلیل شرایط ویژه اقلیمی و وضعیت آب و خاک، قدمتی تاریخی و سابقه‌ای بس کهن دارد. همین ویژگی‌ها و دیگر پارامترها سبب استقرار و سکونت انسان‌های اولیه در این منطقه بوده است که آثار، شواهد و بقایای ابنیه‌های تاریخی متعدد و متنوع نظیر بازمانده‌های صنعت آب و نیز آثار و اماکن باستانی مبین سابقه طولانی استان ایلام و غنای تاریخی آن است.
واقعیت این است که تاکنون آن‌گونه که باید و شاید تحقیقاتی درخصوص چگونگی استفاده مردم گذشته از آب صورت نگرفته است. نتیجه حفاری‌های انجام شده درمناطقی از استان مانند دره‌شهر، دهلران و دیگرمناطق استان، نشانگر این واقعیت است که بیشتر مناطق ایلام محل سکونت و استقرار انسان‌هایی درطی قرون و اعصار گذشته بوده و در این ادوار انسان از این منطقه استفاده کرده و با محیط زندگی سازش داشته است و با بهره‌گیری از شرایط اقلیمی و وضعیت آب و خاک مناسب در جهت بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی خود کوشیده است.
مرحوم دکتر "علی‌محمد خلیلیان" رئیس انجمن باستان شناسی ایران چند سال پیش به عنوان مقدمه شروع همکاری با موزه ملی آب اداره کل امور آب استان ایلام، اطلاعاتی کلی ارائه کردند که نشانگر ترویج آبیاری زراعی دریکی ازمراحل سازش انسان‌های ساکن در منطقه بوده است.
وی سه دوره سازش انسان با محیط در استان ایلام را بدین شرح عنوان کردند که اولین دوره که تا 10 هزار یا 8000 سال قبل از میلاد ادامه داشته که این دوره مربوط به زمانی است که ساکنان منطقه از راه شکار و جمع‌آوری خوراک امرار معاش می‌کردند.
دومین دوره تا 5500 سال قبل از میلاد ادامه داشته که انسان شروع به زراعت و اهلی کردن حیوانات از قبیل بز و میش کرده است.
سومین مرحله مربوط به زمانی است که ساکنان این سرزمین شروع به آبیاری و کشت گندم، جو، ماش، کتان و عدس کرده است.
در حدود 7500 سال پیش در منطقه جنوب غربی ایران و از جمله در ایلام و بخصوص منطقه دهلران تحولات شگرفی صورت گرفته که حاصل آن زندگی شهرنشینی و افزایش جمعیت و نو‌آوری‌های عمده نظیر شروع آبیاری بوده است.
درحدود 5500 سال پیش از میلاد استفاده از آبیاری با متدهای پیشرفته‌تر و زراعت غلات اصلاح شده ساکنان منطقه را بسوی تمدن و مسیر تکامل اقتصادی کشانده است.
در نقاط مختلف استان به خصوص شهرستان ایلام در گذشته چشمه‌ها و قنواتی وجود داشته که از آنها برای شرب و آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شد.
هرچند بر اثر شهرسازی اکثر چشمه‌های شهرستان ایلام ناپدید و قنوات نیز متروکه شده‌اند، اما به لحاظ اهمیت موضوع معروف‌ترین چشمه‌ها و قنواتی که در قدیم‌الایام در این شهرستان موجود بوده‌اند، معرفی می‌شوند.
چشمه‌ها (کینی kayni )
مهم‌ترین چشمه‌های شهرستان ایلام عبارتند از :
"کورگه"، "چنار"، "بی‌بی"، "باخ شاوان"( باغ شعبان ) "کینی قل‌قل،" "آغازیوا"، "کینی بیمار"، "کینی انجیر"، "کینی کچله"
قنوات:
قنات نام دنانان، قنات آزلوار، قنات چشمه قنداقه، قنات سراب عطش
تاریخ دقیق حفرقنوات مذکور مشخص نیست اما ریش سفیدان و معمرین به نقل از اجداد خود تاریخ حفر قنوات را مربوط به عهد"گاوریا گبر" می‌دانند.
استان ایلام از غنای تاریخی قابل توجهی برخوردار است و در این منطقه چشمه‌های پر آبی جریان داشته تا آنجا که برخی از سیاحان که درگذشته از این محل دیدن کرده‌اند، از آب گوارای چشمه‌های ایلام یاد کرده‌اند.
بررسی‌های بعمل آمده نشان می‌دهد که درگذشته استفاده ازآب نهرها، چشمه‌ها و قنوات با هدف آبیاری اراضی کشاورزی طبق رسوم خاصی انجام می‌شد.
در ازمنه قدیم چون ساعت کمیاب وگاه نایاب بوده، برای تعیین مدت آبیاری در قطعات کوچک از سایه درختان یا سایه بیل استفاده می‌شد و برای آبیاری اراضی کشاورزی وسیع از طول نیمروز و یا شبانه روز بهره‌گیری می‌شد.
روش توزیع آب در گذشته:
برای توزیع عادلانه آب در گذشته از چوب استفاده می‌شد، بدین ترتیب که در ابتدای هرتال(شاخه فرعی) تخته سنگ‌هایی قرار می‌دادند و فاصله بین دو تخته سنگ را به وسیله قطعه‌ای چوب مشخص می‌کردند و در کف( حدفاصل بین تخته سنگ‌ها) نیزسنگ دیگری قرار می‌دادند و عمق آب خروجی نیز به وسیله چوب مذکور اندازه‌گیری می‌شد و با اندکی جابجائی در تخته سنگ‌ها آب را کم و زیاد می‌کردند.
توزیع عادلانه آب بانظارت وبه وسیله میرآو( میرآب) انجام می‌شد و از سوی صاحبان زمین‌های زراعی اشخاص که به آنان "آومال" نیزاطلاق می‌شد برای جلوگیری از کم و زیاد کردن آب می‌گماردند.
تونل و قنوات:
درجای جای استان ایلام قنوات متعددی وجود دارد که قدمت تاریخی آنها اکثرأ به دوران قاجاریه برمی‌گردد که به منظور بررسی قدمت آب در ایلام تاریخچه دو قنات در شهر ایلام بررسی می‌شود.
قنات سراب عطش:
این قنات که در شمال شرقی شهر ایلام واقع شده از دامنه ارتفاعات قوچعلی شروع و تا پارک ملت ادامه دارد.
آثار سطحی این قنات طی سال‌های گذشته بدلیل بخشی از منطقه پارک و فضای سبز و توسعه شهر ازبین رفته، اما آب آن در مظهر قنات به مصرف فضای سبز می‌رسد و در گذشته آب آشامیدنی بخشی از شهر ایلام از این قنات تأمین می‌شده است .
اظهارنظر آگاهان حاکی است که قسمتی ازآب این قنات که در دوره قاجاریه حفرشده، بوسیله تنبوشه به میدان مرکزی شهرانتقال واز فواره‌های سنگی تعبیه شده در میدان خارج می‌شده است.
بخشی از آب قنات سراب عطش بوسیله تنبوشه به اداراتی که سابقأ دراطراف میدان مرکزی شهر( 22 بهمن فعلی) مانند ژاندارمری، تلگراف خانه و قلعه والی قرار داشته‌اند، منتقل شده و شعبه‌ای دیگر از آن به قلعه علی‌قلی خان والی واقع در جنوب شرقی شهر ایلام هدایت می‌شده است.
قنات چشمه قنداقه:
این قنات در دوره قاجاریه و در زمان حکومت والیان پشتکوه حفاری شده است. از آنجا که مظهر این قنات محلی بنام قنداقه بوده به همین سبب به چشمه قنداقه معروف بوده و آب آشامیدنی اهالی این محل درگذشته از همین چشمه تأمین می‌شده است. قسمتی از آب آن نیز به ادارات سابق مانند طرق( راه وترابری ) ژاندارمری، تلگراف خانه، فرمانداری و فلاحتی(کشاورزی) هدایت و سال‌های بعد نیز آب خزینه حمام‌های یادگاری و بی‌طرف از آب چشمه قنداقه تأمین می‌شده است.
برخی از اهالی واقع درمسیر این قنات در گذشته در زیر زمین‌های هلالی وجناقی شکل خود نیز آب انبار(حوض سنگی) احداث و آب را به زیرزمین خود هدایت می‌کردند که سر ریز آب حوض‌های سنگی از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر جریان داشته است.
در نقاط مختلف استان و بویژه در دشت‌های مهران، دهلران، دامنه ارتفاعات ملکشاهی، زرین آباد، میمه و بطورکلی در دامنه رشته کوه کبیرکوه و نیز در حوزه شهرستان‌های سیروان، چرداول، دره شهر و بخش حومه ایلام، مناطق ایوان، چوار و سومار آثار تمدن و فرهنگ منطقه در قالب تپه‌های باستانی، اماکن و ابنیه‌های تاریخی، بقایای سد، پل و چهارطاقی به حد و فور بصورت پراکنده یافت می‌شود.
در این استان به برکت وجود و موقعیت رشته کوه‌های عظیمی نظیر کبیرکوه و رودخانه‌های دائمی و پرآبی مانند سیمره، دویرج، میمه، کنجانچم و گاوی، نشانه‌های بارز استقرار بشر در تپه‌ها و قبور پیش از تاریخ و غارهای طبیعی و تأسیسات عام المنفعه و خدمات شهری از قبیل سدسازی و پل‌های قابل تردد تا عصر اسلام و بقاع متبرکه و سنگ نبشته ونقش برجسته به چشم می‌خورد.
در حاشیه شمالی دشت محسن آب در مهران و در نزدیکی محلی بنام "سرکان قلا" بقایای یک قلعه و آثار سدی از دوران ساسانی درمسیر رودخانه گاوی وجود دارد، بقایای سد که با سنگ‌های رودخانه‌ای و ساروج برپا شده و دقیقا در محلی مطالعه شده که مناسب است، تا آنجا که بررسی‌های مطالعاتی وزارت نیرو که جهت احداث سدی در مسیر گاوی انجام یافته، حاشیه جنوبی و نزدیک به این محل را مورد بررسی قرار داده که به اهمیت موضوع و حسن انتخاب و پیشرفت فن مهندسی آن دوره کمک ارزنده‌ای می‌کند.
همچنین وجود سد بر روی رودخانه مرزی گاوی در قدیم الایام حاکی از اهمیت بسیار بالای کنترل آب‌های مرزی در جهت رونق کشاورزی منطقه را دارد که متاسفانه اکنون به غفلت فراموش شده است.
روشن کردن تاریخ صنعت آب گذشته استان ایلام در گرو انجام یکسری تحقیقات علمی و بررسی شواهد عینی بوده که با توجه به اینکه عامل اصلی استقرار بشر آب است می‌توان در اطراف رودخانه‌های قدیمی این استان تحقیقات وسیعی را به انجام رساند که حاصل آن بدون شک دستیابی به آثار و ابنیه‌های تاریخی آب و نقش صنعت آب خواهد بود.
