شاهنامه
چهره‌های شاخص نقالی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای چه کسانی‌اند
- شاهنامه
- نمایش از جمعه, 24 آبان 1398 20:24
برگرفته از ز تارنمای دایرةالمعارف بزرگ اسلامی به نقل از روزنامه ایران
حسین قوللر آغاسی، نقاش قهوه‌خانه‌ای
حسین قوللر فن و هنر نقش اندازی روی کاشی وروغن کاری بر دیوار را از 9 سالگی نزد پدرش استاد علی رضا قوللرآموخت. نخستین کار نقاشی از داستان‌های شاهنامه و واقعه کربلا را به سفارش مشهدی صفر اسکندریان، قهوه چی قهوه خانه معروف به مش صفر در میدان سید اسماعیل، بالای آب انبار سید اسماعیل آغاز کرد. هفته‌ها، شبانه روز در این قهوه خانه می‌ماند و داستان‌هایی را که از زبان شاهنامه خوان و نقال قهوه‌خانه می‌شنید، روی پرده و بوم می‌آورد.او یکی از دو بنیانگذار شیوه خیالی نقاشی سنتی معروف به نقاشی قهوه‌خانه بود.
استاد محمد مدبر، نقاش قهوه‌خانه‌ای
ده، دوازده ساله بود که به شاگردی نزد استاد علی رضا قوللر رفت. در کارگاه کاشی‌سازی استاد علی رضا با پسر او، حسین، آشنا شد. کار نقاشی روی بوم و پرده را در قهوه‌خانه و به تشویق و سفارش حسین قوللر، دوست دوران کودکی و یار همراه قلم نقاشی‌اش آغاز کرد. استاد محمد مدبر دومین بنیانگذارمکتب نقاشی به شیوه قهوه‌خانه‌ای بود. قلمی پرتوان و شکوهنده در هنر تصویرسازی در زمینه وقایع کربلا و حماسه‌های مذهبی بر پرده درویشی و بوم نقاشی داشت. در ساخت و پرداخت چهره خاندان پیامبر ص و اولیا و اهل حق و معصومیت شهیدان کربلا و آشکار کردن شقاوت و خشونت و سنگدلی اشقیا و دشمنان اهل بیت، رسالت، هنری والا و بی‌همتا نشان داده است.
مرشد سید مصطفی سعیدی، نقال
پدرش او را از 9 سالگی برای شاگردی دست استاد سید مهدی صفوی‌پور می‌سپارد. با او بود که نیمی از ایران را گشت و بعد از سه سال شاگردی به جایی رسید که در یازده سالگی بالای منبر رفت و موعظه و مداحی کرد و بعد از هفتاد سال هنوز ترک منبر نکرده. سید مصطفی از کودکی هوشی سرشار و طبعی روان داشت. سینه‌اش جایگاه اساطیر و آیات و احادیث بسیاری است. سیزده ساله بود که در یک قهوه‌خانه برای اولین بار پای نقل مرشد کرم اصفهانی نشست و این شد که برای یادگیری نقالی و منقبت خوانی تا سه سال راه شاگردی مرشد کرم اصفهانی را درپیش گرفت.
مرشد محمد احدی، نقال
مرشد احدی اغلب در محدوده فواصل دستگاه ماهور و آواز بیات ترک، آواز مــــی‌خــــوانــــــد. در این شیوه مبنا بر کثرت نغمات نیست. مرشد یا مجری، منطبق با نیازهای کلی در تغییر و تفسیر، وقایع آواز را در نسبت با گفتارهای روایی، صور نقاشی شده و هدف اصلی یعنی محتوا و موضوع پرده خوانی انتخاب کرده و آن را اجرا می‌کند. تسلط بر الحان، قصص، اعمال و حرکات پرده خوانی، صورت و اندام مناسب برخی از ویژگی‌های مرشد احدی را شکل می‌بخشند. به کارگیری چوب دستی (مطراق یا تعلیمی یا من تشاء) در حرکات نمایشی، توفیق در استفاده از علائم و نشانه‌های دست، چرخش بدن در جهت انتقال مفاهیم و استفاده از لباس، پرده و اشیای اصیل وهماهنگ از دیگر ویژگی‌های اجراهای وی به شمارمی‌رود.
مرشد ولی‌الله ترابی، نقال
پدرش تعزیه‌خوان بود و ولی‌الله هم از همان دوران کودکی، نقش طفلان مسلم را در نمایش‌ها بازی می‌کرد. با گذشت ایام، پس از نقش دو طفلان و نقش‌های دیگر تعزیه خوانی را رها کرد و به سراغ آموختن فنون ورزش‌های رزمی قدیم رفت. مدتی هم گود مقدس زورخانه، فنون کشتی قدیم و خصلت‌های جوانمردی و پهلوانی را تجربه کرد. این استاد هنر نقالی و نمایش، علاوه بر تهیه و تنظیم چندین طومار نقالی، روایت‌های گوناگون شاهنامه را نیز در چندین جلد گردآوری کرده که یک جلد آن با عنوان مشکین‌نامه توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده است.مرشد ولی‌الله ترابی راوی، طومارنویس و نقال و پرده خوان پرآوازه پنج دهه اخیر هنرهای نمایشی ایران بود.
مرشد ابوالحسن میرزا علی، نقال
حسن میرزا علی در اجرای گفتار و حرکات پرده خوانی به مقام مرشدی و کمال رسیده است. مرشد میرزا علی در حرکات تند و سریع است، کلام او سبب تندی در حرکات و نتیجتاً بروز شیوه حماسی است. سال‌ها تعزیه خوانی توانایی او را در روایت مجالس پرده مضاعف کرده است و بدین طریق ردپای شیوه‌های اجرایی تعزیه در پرده خوانی مرشد میرزا علی دیده می‌شود. ارتباط با مخاطب، تسلط و اعتماد به نفس، قدرت بداهه در انطباق‌های مورد نیاز در نسبت با موضوعات معاصر و ایمان به حقیقت داستان‌های مورد روایتش دیگر ویژگی‌های اجرای اوست. او در اجرای آوازهای پرده خوانی بسیار موفق است.
استاد حسین همدانی، نقاش قهوه‌خانه‌ای
پدرش علی نظر دستخوش به شغل قلمدان‌سازی مشغول بود، ولی کار نقاشی روی شیشه، قلمدان و نیز طلا کوبی قرآن را انجام می‌داد. بنابر این استاد حسین همدانی از همان کودکی در کنار پدر به نقاشی پرداخت. بعد‌ها نقاشی قهوه‌خانه‌ای را به عنوان رشته کاری برگزید و با آثار استادان این رشته، از جمله قوللر آغاسی و محمد مدبر آشنا شد. از استاد حسین همدانی مجموعاً 700 تابلو نقاشی ثبت شده است که از بین آنها 300 اثر از ارزش متفاوتی برخوردار می‌باشد. تعداد قابل توجهی از آثار استاد حسین همدانی در فرانسه، انگلستان، امریکا و ترکیه موجود است و در ایران نیز تعدادی از آثار شاخص ایشان در موزه‌های کاخ سعدآباد و رضا عباسی نگهداری می‌شود.
