ایران‌بوم

ارجان و کهگیلویه از یورش عرب تا پایان دوره صفوى، اثر هاینس گاوبه، استاد اتریشى همایش شرق‌شناسى دانشگاه توبینگن آلمان، کتابى است که از متن آلمانى به فارسى برگردانده شده و به بررسى تاریخ و جغرافیاى منطقه بهبهان، زیدون، سردشت، دهدشت، کهگلویه، دوگنبدان و فهلیان در استان خوزستان مى‌پردازد. کتاب حاضر در سال1972م. نگارش یافته است

کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم دکتر کمال حاج سید جوادى، مدیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، مقدمه‌اى به قلم مصحح، آقاى احمد اقتدارى، مقدمه‌اى به قلم مترجم، سعید فرهودى، پیش‌گفتار مؤلف و دو بخش اصلى است. بخش اول فصول اول تا پنجم و بخش دوم فصول ششم تا هشتم را در خود جاى داده است.

اهمیت این کتاب از جهت نحوه مطالعات، تنظیم مطالب، توجه به آثار، سکه‌ها، متون، سفال‌شناسى، مطالعات شخصى مؤلف و توضیحات و نقشه‌هایى است که بدون شک مکمل آثار انتشار یافته، درباره جغرافیاى تاریخى، آثار و بناهاى باستانى منطقه خوزستان است.

ارّجان، شهرى در دوره ساسانى و یکى از تقسیمات نخستین سده‌هاى اسلامى در جنوب غرب ایران که در مرز میان فارس و خوزستان قرار داشته است. ویرانه‌هاى این شهر در جلگه بهبهان و در 10 کیلومترى شمال شرقى آن شهرستان قرار دارد.

مؤلف از این شهر به عنوان استان قرون وسطایى یاد مى‌کند و موقعیت ارتباطى و نیز وضع مناسب طبیعى آن و برخوردارى آن از آب فراوان و زمین‌هاى حاصل‌خیز را عامل شکوفایى آن در زمان‌هاى صلح و آرامش مى‌داند.

در بخش اول این کتاب مؤلف سعى مى‌کند با شیوه توپوگرافى، تاریخ کامل این ناحیه را شرح دهد و به معرفى مرزها و محل استقرار مهاجرین و نام نواحى، قلعه‌ها، راه‌ها و رودخانه‌ها بپردازد.

در بخش دوم، شواهد فرهنگى مادى؛ یعنى آثار باستانى موجود تعریف شده و از نظر زمان‌نگارى نیز مرتب گردیده‌اند. نتایج این بخش با منابع و نوشته‌هاى انتقادى درباره آنها در برابر یکدیگر قرار گرفته تا حتى الامکان تصویر روشنى از آن به دست آید.

فصول موضوعى کتاب به چهار دوره تاریخى تقسیم شده‌اند:

دوره الف: عهد ساسانیان (قرن 3تا 7م.)

دوره ب: عصر کلاسیک اسلامى (قرن 7 تا 14م.)

دوره ج: دوره سلجوقیان و مغول‌ها (قرن 11 تا 14م.)

دوره د: تا پایان حکومت صفویه (قرن 14 تا 18م.)

این کتاب به عنوان مجلد چهارم از مجموعه آثار و بناهاى باستانى و جغرافیاى تاریخى خوزستان عرضه گردیده است.

کتاب بر اساس روشى بسیار دقیق و علمى تنظیم شده و منطقه بهبهان و زیدون و سردشت و کهکیلویه و...را به بهترین وجه (از نظر جغرافیاى تاریخى و آثار و بناهاى باستانى، بر اساس متون کهن، کتب، تحقیقات سیاحان، باستان‌شناسان، سکه‌هاى مکشوفه، آثار تاریخى، سفالینه‌ها، کتیبه‌ها، الواح و مطالعات عینى که خود مؤلف به انجام رسانیده است) به نگارش درآمده است.

خصوصیت عمده تحقیقات مؤلف، در این مطلب است که علاوه بر استنتاج علمى از همه منابع کتبى، مشاهدات عینى، شخصى و شواهد فرهنگ مادى، دقیق‌ترین مطالعات را در خصوص راه‌ها، رودها، آب‌ها، بندرها، سرچشمه‌ها، منزلگاه‌هاى مسافرتى باستانى، پل‌ها، جاده‌ها ثبت، ضبط و نتیجه‌گیرى کرده است. به علاوه با تنظیم جدول‌هاى علمى و مستند، اختلاف نظرات مؤلفین متون و جغرافیانویسان کهن و سیاحان و کتب جدید، در خصوص راه‌ها و مناطق و رودها را نشان داده است و گذشته از این، سفال‌شناسى علمى تطبیقى را به نحوى بسیار جالب و تنظیم جدول‌هاى زمان‌نگارى سفالینه‌هاى مکشوفه در منطقه، با تذکر مسائل سکه شناسى و حوادث تاریخى به کار گرفته و در مطالعات خود موثر ساخته است.

کتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم مصحح و فهرست‌هاى ذیل مى‌باشد:

فهرست اعلام و اشخاص، اعلام جغرافیایى، مآخذ و منابع کتاب، همچنین تصاویرى مربوط به متن کتاب در انتهاى آن درج گردیده است