ایران‌بوم

شادروان استاد دکتر محمود حسابی چهره‌ی برجسته‌ی دانش و فرهنگ معاصر و بنیاد‌گذار فیزیک نوین ایران در سال 1281 خورشیدی از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شدند. پدر و مادر ایشان از خانواده‌ی میرزا عیسا وزیر و میرزا محمدحسین وزیر بودند که ساخت مسجد وزیر و قنات وزیر در تهران به نام نیای ایشان است. در چهار سالگی که سفارت ایران در بغداد به پدربزرگ ایشان واگذار شده بود به همراهی خانواده به آن شهر رفتند، پس از دو سال اقامت در بغداد با خانواده‌ به دمشق رفتند و پس از یک‌سال اقامت در این شهر به بیروت عزیمت کردند که در سن هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در آن‌جا با تنگ‌دستی و سختی‌های غربت آغاز نمودند. از ابتدا تا پایان تمامی تحصیلات عالیه در میان هم‌شاگردی‌هایی که از کشورهای مختلف بودند رتبه‌ی نخست را به‌دست آوردند. در منزل نیز قرآن کریم، گلستان و بوستان سعدی، غزلیات حافظ و منشآت قائم‌مقام را نزد مادرشان خانم گوهرشاد حسابی آموختند. در نخستین تابستانی که هم‌زمان با جنگ جهانی یکم بود زبان انگلیسی را به تنهایی فراگرفتند. در چند رشته‌ی ورزشی کسب موفقیت نمودند و در شنا دارای گواهی‌نامه‌ی نجات غریق شدند. با موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غربی به خوبی آشنا بودند و در نواختن ویولون و پیانو خبرگی داشتند. پرفسور محمود حسابی درجه‌های دانشی را به این شرح گذراندند:
کارشناس ادبیات – 1920 از دانشگاه آمریکایی بیروت در 17 سالگی، مهندسی راه و ساختمان – 1922 در 19 سالگی و گذراندن بخشی از برنامه‌ی پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت، دانش‌نامه‌ی ریاضی، نجوم و ستاره‌شناسی و دانش‌نامه‌ی زیست‌شناسی - 1924، مهندسی برق – 1925 از دانشکده برق اکول سوپریور دو الکتریسته‌ی پاریس، مهندسی معدن از مدرسه‌ی عالی معدن پاریس - 1926 و دکترای فیزیک از دانشگاه سوربن پاریس – 1927.
استاد حسابی چهار زبان زنده‌ی دنیا فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی را برای مطالعه و صحبت مورد استفاده قرار می‌دادند. هم‌چنین به زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتینی، پهلوی، اوستایی، ترکی و ایتالیایی اشراف داشتند و آن را در پژوهش‌های دانشی خود به ویژه در امر واژه‌گزینی زبان فارسی به‌کار می‌بردند. ایشان در طول عمر گران‌مایه‌ی خود مصدر مشاغل و خدمات دانشی و فرهنگی پرشماری بودند. بنیادگذاری مرکزهای دانشی همانند مدرسه‌ی مهندسی وزارت راه و تدریس در آن‌جا – 1307، دارالمعلمین عالی و دانش‌سرای عالی و تدریس فیزیک در آن‌جا - 1307، نخستین ایستگاه هواشناسی – 1310، و هم‌چنین نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران – 1310، نوشتن قانون دانشگاه و تأسیس دانشگاه تهران – 1313، و بنیاد‌گذاری دانشکده‌های فنی و علوم، از برجسته‌ترین خدمات فرهنگی ایشان است. داشتن چندهزار دانشجو، فعالیت در دو نسل کاری و تربیت 7 نسل استاد، شاخص عمده‌ی این بزرگ‌مرد است.
پیشه‌ها و اقدام‌های مهم استاد، عبارت هستند از: نخستین نقشه‌برداری از راه ساحلی سراسری بندرهای میان خلیج ‌فارس، نخستین راه تهران به شمشک، ساخت یکمین رادیو در کشور، مأموریت خلع‌ید از شرکت نفت انگلیس، نخستین رییس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دکتر محمد مصدق، ریاست بر دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران و تدریس در دانشگاه تا سن 90 سالگی. هم‌چنین بنیاد‌گذاری مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تأسیس سازمان انرژی اتمی، پایه‌گذاری انجمن موسیقی ایران، تشکیل فرهنگستان زبان ایران، تدوین قانون و تشکیل مؤسسه‌ی استاندارد، تأسیس یکمین بیمارستان خصوصی ایران، پایه‌گذاری مدرسه‌ی عشایری در ایران (لرستان) در زمان وزارت فرهنگ (1330)، ایجاد نخستین رصدخانه‌ی نوین در ایران (تعقیب ماهواره‌ها) در شیراز، نمایان‌گر گوشه‌ی دیگری از خدمات فراوان پرفسور حسابی به معشوق خود، ایران است.
در زمینه‌ی پژوهش دانشی 23 مقاله، رساله و کتاب به‌وسیله‌ی استاد چاپ شده‌ که در برگیرنده‌ی زمینه‌های مختلف به‌ویژه فیزیک مدرن، واژه‌های دانشی، زبان فارسی و مباحث دانشی گوناگون است. تئوری بی‌نهایت بودن ذرات این دانشمند ایرانی در میان فیزیکدانان جهان شناخته شده است. نشان «کومان دولوژیون دونور»، بزرگ‌ترین نشان دانشی کشور فرانسه به همین مناسبت به ایشان اهدا گردید. طی سال‌ها پژوهش و مطالعات دانشی در دانشگاه‌های معتبر جهان با دانشمندان بزرگی همانند شرودینگر، بورن، فرمی و هم‌چنین بزرگانی چون راسل و آندره ژید هم‌کاری و تبادل‌نظر داشته و سال‌ها شاگرد پرفسور آلبرت انیشتن بودند.
در سال 1366 در کنگره‌ی «60 سال فیزیک ایران» که به مناسبت بزرگداشت استاد برگزار شد از خدمات دکتر حسابی به عنوان «پدر فیزیک ایران» قدردانی به عمل آمد، چرا که تاریخچه‌ی آموزش فیزیک دانشگاهی و به‌ویژه تأسیس دانشگاه در ایران با نام محمود حسابی گره خورده است. هم‌چنین شادروان استاد حسابی از سوی هیأت پژوهشی انستیتو زیست‌نگاری جهانی در انگلستان و انستیتو زیست‌نگاری آمریکا در سال 1990 عنوان «مرد دانشی سال» را گرفتند.
استاد دکتر محمود حسابی یکی از چهره‌های برگزیده‌ی‌ دانش این سرزمین است که عمری منشأ آثار نیک و برکات دانشی و خدمت به مردم و میهن بوده است. او از کم‌شمار شخصیت‌هایی است که در انتقال علوم جدید به این کشور سهم عمده‌ای داشته و در پرورش استادان، مربیان و دانش‌پژوهان رشته‌ی فیزیک و تأسیس دانشکده‌ها و مراکز پژوهشی علمی در ایران نقش آموزگار و آغازگر را ایفا کرده است. زندگی پرفسور حسابی به خوبی نشان‌گر ابعاد گسترده‌ی خدمات ارزنده و چشم‌گیر او و توفیق ادای دین به این سرزمین اهورایی است.
پرفسور محمود حسابی در 12 شهریور سال 1371 هنگام درمان بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو بدرود زندگی گفتند. راهشان از سوی جوانان - هم‌چون او - با عشق به ایران و ایرانی، پررهرو و یادشان گرامی باد.