ایران‌بوم

دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دیروز با حضور در مراسم بزرگداشت دکتر حسن انوری در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، وی را به دلیل توجه به دستور زبان فارسی و فرهنگنامه‌نویسی قابل احترام خواند و گفت: در ساختمان زبان و ادب فارسی، دستور زبان حکم اسکلت را دارد. همان‌طور که ساختمان قائم به اسکلت است و در و پنجره و نقاشی و سایر تزئینات بعد از استواری اسکلت امکان ظهور پیدا می‌کنند، در مقوله زبان هم دستور زبان است که به اصل زبان استواری می‌بخشد هرگاه توجه به دستور زبان در جامعه‌ای کم شود، باید احساس خطر کرد. من در سال‌های اخیر گاهی چنین احساسی داشتم.

وی در ادامه افزود: تصور می‌کنم اگر به موضوع پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری زبان فارسی در کشور مراجعه کنیم و تعداد پایان‌نامه‌هایی را که با موضوع دستور زبان فارسی نوشته می‌شوند با هم مقایسه کنیم، درمی‌یابیم تعداد پایان‌نامه‌های مربوط به دستور زبان کاهش یافته و این، علامت خوبی نیست. این مسأله به نوعی نشان می‌دهد که استادان و دانش‌جویان به نوعی حوصله ندارند وقت خود را صرف دستور زبان کنند.

دکتر انوری، چنین شخصیتی داشتند و سال‌های زیادی از عمر عزیز خود را صرف تألیف کتاب‌های دستور برای دانش‌آموزان مدارس کردند. همینجا یاد می‌کنم از دوست و همکار ارجمند ایشان، مرحوم دکتر حسن احمدی گیوی که آن مرد بزرگ هم آذربایجانی بود و به دستور زبان فارسی عشق می‌ورزید.

حداد عادل در ادامه گفت:‌ بنده اصرار و تاکید دارم بر اینکه در زبان فارسی، همواره فرهنگ‌های متنوعی تألیف شود. من، توجه به فرهنگ لغت را نشانه زنده بودن زبان می‌دانم در زبان انگلیسی تاکنون چند صدفرهنگ زبان تألیف شده است. آقای علمی و دکتر انوری، کاری را در مدت هشت سال به انجام رساندند و فرهنگ بزرگ «سخن» تألیف شد و زبان فارسی، صاحب فرهنگ لغت پاکیزه و روشمندی شد. در اوایل انتشار این فرهنگ، مقام معظم رهبری، در زمان بازدید از نمایشگاه کتاب تهران این فرهنگ را دیدند و خوشحالی خود را از تألیف آن اعلام کردند.

گروهی نزدیک به 50 نفر در گروه فرهنگ‌نویسی دکتر صادقی تألیف یک فرهنگ جامع را بر عهده دارند. مطمئن هستم که قدر فرهنگ دکتر صادقی را دکتر انوری می‌داند و قدر فرهنگ دکتر انوری را دکتر صادقی. تجربه دکتر انوری در کاری که دکتر صادقی، انجام می‌دهد، قطعاً مفید بوده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه گفت: ما در ایران، وارد دنیایی شده‌ایم که به فرهنگ‌نویسی به عنوان یک علم نگاه می‌شود البته نمی‌خواهیم زحمات پیشینیان را انکار کنیم. هرکاری با نقص شروع می‌شود و سپس به تکامل می‌رسد، بنده از آن جهت که دکتر انوری به دستور زبان فارسی و فرهنگ‌نویسی اهتمام کرده است، احترام زیادی برای ایشان قائلم.

دکتر انوری بسیار کم سخن هستند، پرکار و کم‌حرف و در جلسات فرهنگستان معمولاً حرف نمی‌‌زنند. من گاهی با لطایف‌الحیل ایشان را در فرهنگستان به حرف می‌کشم. عجیب هم این است که ایشان نام فرهنگشان را فرهنگ سخن گذاشته‌اند.

در ادامه این مراسم دکتر مهدی محقق،‌ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ابتدا ضمن عرض تبریک سالروز ولادت حضرت زهرا(س) و روز زن گفت: در فرهنگ اسلامی، طلب علم و آموختن بر هر مرد و زن مسلمان به طور یکسان واجب است. در طول تاریخ ما به بسیاری از زنانی بر می‌خوریم که علاقه‌مند به علم و دانش و فرهنگ بودند. تاریخ،‌ به دختری به نام زرین گیس دختر شمس‌المعالی اشاره می‌شود که از ابن‌سینا تقاضا می‌کند در محاسبه طول و عرض شهر گرگان کمکش کند. خوشبختانه دیروز جلسه‌ای با رئیس دانشگاه آزاد داشتیم که متذکر شدند اقبال و توجه دختران کشور به علم و دانش زیاد شده است و این، مایه امیدواری است.

وی در ادامه با اشاره به زحمات دکتر حسن انوری در عرصه فرهنگ و زبان فارسی گفت: دکتر انوری یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌های فارسی فرهنگ سخن را با کوشش فراوان در هشت جلد تألیف کرده‌اند. فن فرهنگ‌نویسی درمیان مسلمانان رواج داشته است و حتی مهم‌ترین فرهنگ عربی توسط یک ایرانی نوشته شده است.

در ادامه این مراسم علی اشرف صادقی مدیر گروه فرهنگی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: من سال 1340 در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا مشغول به کار بودم و دکتر انوری را از آنجا می‌شناسم. دکتر انوری به تمام معنا،‌ انسانی آزاده است. شخصی غنی و ملایم،‌ دوست‌داشتنی و بسیار خوشفکر. او عدالت دوست و نوع دوست است.

علاوه بر این ایشان در داوری بسیار منصف هستند. دکتر انوری از نظر علمی خدمات بسیاری به زبان‌ فارسی کردند.

ایشان سال‌ها استاد دانشگاه تربیت مدرس بودند و شاگردان بسیاری را پرورش دادند و کتاب‌های بسیاری هم در حوزه زبان فارسی منتشر کردند. ایشان با تألیف فرهنگ سخن به جوانان خدمت بزرگی کردند چرا که فرهنگ‌های پیشین از نظر متد و روش دچار فقر بودند. اولین فرهنگ روشمند زبان فارسی،‌ فرهنگ سخن بود. فرهنگ‌های قبلی، فرهنگ فارسی کهن بودند ولی دکتر انوری تعدادی از جوانان را دور خود جمع و شیوه‌ نامه‌ای را تدوین کرد و یکسره با نیرویی غیر قابل تصور به فعالیت پرداخت.

دکتر حسن انوری نیز در این مراسم گفت: من خدمتگزار زبان فارسی هستم اگر چه زبان مادری‌ام آذری است. از زمانی که مادرم شعری از حافظ را به من تفهیم کرد، شیفته زبان‌ فارسی شدم. در دانشگاه تهران، با استادانی همچون دکتر فروزانفر، همایی و دکتر محمدمعین و دیگر استادان با رموز زبان فارسی آشنا شدم و در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا تاریخ این زبان را مرور کردم. وقتی قرار شد در مدت معینی، این فرهنگ را به فرجام برسانم شب و روز خود را در اختیار فرهنگ سخن قرار دادم. اگر بپرسید چرا زبان فارسی برای منِ آذربایجانی مهم است، به شما می‌گویم که زبان فارسی مهم و شایسته دوست داشتن است. روزگاری زبانی بین‌المللی بوده است. با این زبان آثاری پدید آمده که از شاهکارهای ادبیات جهان هستند. چند زبان در دنیا پیدا می‌کنید که در آن‌ها کلیات سعدی و غزلیات شمس پدید آمده باشند. تنها من نیستم که شیفته زبان فارسی‌ام. می‌توانم شهادت بدهم که اکثر اهالی آذربایجان زبان فارسی را دوست دارند. در تاریخ نیز سهم آذربایجان در فرهنگ فارسی قابل توجه است. وی افزود: فرهنگ به معنی کتاب لغت، یک عنصر مدنی است. ملت‌هایی که به لحاظ علمی سرآمد شده‌اند، در عرصه فرهنگ‌نویسی هم تلاش بسیاری کرده‌اند. ناگفته نگذاریم که ایرانیان از قدیمی‌ترین ملت‌هایی هستند که به فرهنگ نویسی پرداخته‌اند. همچون فرهنگ پهلوی که در آن واژه‌ها بر حسب موضوع طبقه بندی شده‌اند. فرهنگ لغت دیگری هم برای حل دشواری‌های اوستا تألیف شده بود.

زبان در حال تحول است و فرهنگ که نشان‌دهنده واژگان در یک زمان خاص تاریخی است، باید با گذشت زمان دوباره تألیف شود. ملتی که فرهنگ روزآمد و مطابق با نیازهای جهان امروز نداشته باشد، در دنیای امروز زندگی نمی‌کند.

در ادامه این مراسم استاد دکتر علی موسوی گرمارودی به شعرخوانی پرداخت و دکتر توفیق سبحانی با ذکر چند خاطره از دکتر انوری از همگان دعوت کرد برای کامل کردن زندگی‌نامه استاد انوری همه خاطراتی را که از ایشان دارند به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ارائه کنند.

در پایان این مراسم نیز با اهدای لوح تقدیر از استاد انوری تجلیل شد.