ایران‌بوم

جنبش غیرمتعهدها به عنوان دومین سازمان رسمی بین‌المللی پس از سازمان ملل متحد با جایگاه، توان و روند پرشتاب خود، نماد بروز و ظهور نظام چند قطبی بوده و با به چالش کشیدن نظام سلطه و یک جانبه گرایی، افق‌های روشنی پیش روی ملل جهان قرار داده است. هم اکنون این جنبش تجلی اراده ملل مستقل برای دستیابی به صلح بر مبنای عدالت و ارزش‌های والای انسانی و معنوی بوده و با ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه اقتصادی ـ صنعتی، رشد اقتصادی قابل‌توجه و بازار تولید و مصرف در کشورهای مستقل، نویدبخش آینده روشن در تحولات جهانی است.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور مستقل برای بازشناسی و واکاوی عناصرتاریخی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی به منظور ایجاد همگرایی در کشورهای عضو جنبش و تقویت این فرآیند اجتناب ناپذیر و تحقق آرمان‌های این جنبش، رسالتی بس عظیم بر دوش می‌کشد.

از سوی دیگر، شناسایی عوامل و واگرایی و شکاف از قبیل اختلافات قومی، نژادی، زبانی، فرهنگی، جغرافیایی و مرزی ضروری بوده و مبارزه با آن امری اساسی است. این عوامل عمدتاً منشاء بیرونی داشته و حاصل سلطه و دخالت بیگانگان در امور کشورهای مستقل است و در حال حاضر نیز که عصر استعمار پایان یافته، آثار و نتایج حضور آنان همچنان باقی است.

الگوهای سیاسی ـ اجتماعی غرب برای جهان سوم به ویژه کشورهای مستقل قابل تجویز نیست و استفاده از این مدل‌ها با ساختارهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این کشورها سازگاری ندارد. به واقع منزلت‌یابی جنبش عدم تعهد نیازمند آن است که الگوی جدیدی از رفتار و روابط را در دستور کار خود قرار دهد. این امر در شرایطی حاصل می‌شود که کشورهای مستقل بتوانند موقعیت خودرا در فضای همکاری و مشارکت تعریف کنند.

توسعه همکاری باکشورهای مستقل جهان یکی از سیاست‌های راهبردی و رویکردهای اصلی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری اسلامی ایران برای همگرایی و همکاری اقتصادی و امنیتی با کشورهای مستقل عزم راسخ دارد، زیرا بر این اعتقاد است که پیش زمینه تقویت مناسبات، وجود روابطی مستحکم و در هم پیوسته بین کشورهای مستقل و غیروابسته است.

اجلاس سران جنبش عدم تعهد (NAM) در ایران در شهریورماه سال جاری یکی از بزرگترین رویدادهای بین‌المللی تاریخ ایران خواهد بود. دعوت از سران 120 کشور عضو این جنبش، 15 کشور ناظر و 10 نماینده از سازمان‌های بین‌المللی، بزرگترین رویداد بین‌المللی تاریخ کشور را رقم می‌زند که به مراتب آثار آن از اجلاس سران کشورهای اسلامی در سال 1376 می‌تواند گسترده‌تر و مؤثرتر باشد.

برگزاری به موقع و موفق این رویداد تاریخی رسالتی تاریخی

است که بر عهده نسل حاضر از مدیران محترم کشور نهاده شده و تلاش همگان را جهت توفیق هرچه بیشتر این رویداد مهم ملی ـ بین‌المللی می‌طلبد.

* دو عنصر اطلا‌ع‌رسانی و تبیین اهمیت این رویداد تاریخی به افکار عمومی داخل و همینطور جهانیان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های بیان توانمندی دولت جمهوری اسلامی ایران در برگزاری تمام و کمال نشست رهبران بزرگترین سازمان بین‌المللی جهان پس از مجمع عمومی سازمان ملل است.

* لذا توجه دقیق و اختصاص امکانات کافی به امر اطلاع‌رسانی و تبلیغات آن به اندازه برگزاری اصل اجلاس مهم بوده چرا که توجه و اطلاع جهانیان از این رویداد مهم از طریق کار رسانه‌ای و تبلیغاتی مناسب و همه جانبه‌ای خواهد بود که باید در قالب برنامه‌ها و اقدامات کمیته‌های مختلف معاونت ارتباطات و اطلاع‌رسانی اجلاس و از طریق تعامل با رسانه‌های داخلی و بین‌المللی را سازماندهی کند.

بخش اول

بخش اول: شکل‌گیری جنبش عدم تعهد، ساختار و تشکیلات آن

الف) شکل‌گیری جنبش

جنبش عدم تعهد در خلال نظام دو قطبی سرمایه‌داری وکمونیسم و فضای جنگ سرد توسط کشورهای در حال توسعه در سال 1961 پایه‌گذاری شد. گام اصلی و اولیه تشکیل جنبش عدم تعهد در کنفرانس آسیا ـ آفریقا در «باندونگ» در آوریل سال 1955 میلادی برداشته شد، که طی آن 29تن از سران کشورهایی که عمدتاً از نسل قبلی کشورهای استعمار شده به حساب می‌آمدند، باهدف تعیین وارزیابی مسائل جهانی در باندونگ ـ اندونزی گرد هم آمدند. در این کنفرانس اصول 10 گانه باندونگ مشخص شد. این اصول متعاقباً به عنوان اهداف اصلی جنبش عدم تعهد تعیین شد. اجرای این اصول معیار ضروری عضویت در جنبش عدم تعهد معرفی و تا اوایل 1990 به عنوان جوهره اصلی جنبش قلمداد می‌شد.

در سال 1960 بر اثر نتیجه حاصل شده از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش در خلال پانزدهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم به گسترش اعضا گرفتند و در همان سال 17 کشور جدید آفریقایی و آسیایی به عنوان عضو جدید پذیرفته شدند. نقش اصلی در این فرآیند را رهبران برخی کشورها از جمله جمال‌عبدالناصر از مصر، نهرو از هند، احمد سوکارنو از اندونزی، تیتو از یوگسلاوی و نکروما از غنا ایفا کردند.

شش سال پس از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یک مبنای وسیع‌تر جغرافیایی را در اولین کنفرانس سران در بلگراد در سپتامبر 1961 بنا نهادند. در این کنفرانس 25 کشور شرکت کردند. افغانستان، الجزایر، یمن، میانمار، کامبوج، سریلانکا، کنگو، کوبال، قبرس، مصر، اتیوپی، غنا، گینه، هند، اندونزی، عراق، لبنان، مالی، مراکش، نپال، عربستان سعودی، سومالی، سودان، سوریه، تونس و یوگسلاوی.

بنیانگذاران جنبش عدم تعهد ترجیح دادند برای جلوگیری از الزامات بروکراسی یک سازمان، این تشکل را به عنوان جنبش معرفی کنند. معیارهای عضویت در جنبش عدم تعهد که در نشست مقدماتی در قاهره در سال 1961 قبل از اجلاس سران در بلگراد مشخص شد، موید این است که جنبش قصد ندارد یک نقش انفعالی در عرصه بین‌المللی ایفا کند و به دنبال اتخاذ مواضعی مستقل برای انعکاس منافع کشورهای عضو است.

ب) اصول بنیادین جنبش عدم تعهد:

10 اصل کنفرانس باندونگ باتغییرات جزئی به عنوان اصول بنیادین جنبش عدم تعهد مشخص شده است. این اصول 10 گانه همواره در پایان سند نهایی تمامی نشست‌های سران و وزرای خارجه تصریح می‌شود. این اصول عبارتند از:

1ـ احترام به حقوق بشر و اهداف و اصول منشور ملل متحد

2ـ احترام به حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی تمامی کشورها

3ـ تصدیق برابری میان تمامی نژادها و میان تمامی ملت‌ها، بزرگ و کوچک

4ـ پرهیز از دخالت در امور داخلی کشور دیگر

5ـ احترام به حق ملت‌ها در دفاع از خویش، به صورت فردی یا جمعی، در تطابق با منشور ملل متحد

6ـ پرهیز از استفاده از ترتیبات دفاع جمعی برای خدمت به منافع ویژه قدرت‌های بزرگ و پرهیز هر کشور از اعمال زور علیه کشور دیگر.

7ـ خودداری از اقدام یا تهدید به حمله یا استفاده از زور علیه یکپارچگی یا استقلال سیاسی هر کشور دیگر

8ـ حل تمامی مناقشات بین‌المللی توسط ابزار صلح‌آمیز از قبیل مذاکره، مصالحه، محکمه یا راه‌حل قضایی و همچنین دیگر ابزار صلح‌آمیز به انتخاب طرف‌ها، در تطابق با منشور ملل متحد.

9ـ ارتقاء منافع و همکاری دوجانبه

10ـ احترام به عدالت و تعهدات بین‌المللی

11ـ در ضمیمه سوم سند نهایی پانزدهمین اجلاس

سران جنبش عدم تعهد در شرم‌الشیخ (2009)، 25 پاراگراف

ذیل به عنوان اصول الهام گرفته از بیانیه مربوط به اهداف

و اصول و نقش جنبش عدم تعهد در شرایط بین‌المللی

حاضر در چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا ذکر شده است:

12ـ احترام به اصول گرامی داشته شده در منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل

13ـ احترام به حاکمیت، برابری حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی تمامی کشورها

14ـ تصدیق برابری تمامی نژادها، مذاهب، فرهنگ‌ها و ملت‌ها، اعم از بزرگ و کوچک

15ـ ارتقاء گفتگو میان مردم، تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و مذاهب بر مبنای احترام به مذاهب، نماد و ارزش‌های آنها، تقویت و تحکیم بردباری و آزادی بیان

16ـ احترام و تقویت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه از جمله اجرای مؤثر حق مردم برای صلح و توسعه

17ـ احترام به برابری حقوق کشورها از جمله حق لاینفک هر کشور در تعیین آزادانه سیستم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون هرگونه مداخله از ناحیه کشور دیگر

18ـ تأکید مجدد بر اعتبار و مرتبط بودن مواضع اصولی جنبش درباره حق تعیین سرنوشت مردم تحت اشغال خارجی و استعمار یا سلطه خارجی

19ـ عدم مداخله در امور داخلی کشورها. هیچ کشور یا گروه کشورها حق ندارند مستقیم یا غیرمستقیم با هر انگیزه‌ای در امور کشور دیگر دخالت کنند.

20ـ رد هرگونه تغییر خارج از قانون اساسی دولت‌ها

ج) اهداف جنبش عدم تعهد:

1ـ تقویت و تحکیم چندجانبه‌گرایی و ارتقای نقش کلیدی سازمان ملل

2ـ ایفای نقش به عنوان یک مجمع هماهنگ‌کننده سیاسی و کشورهای درحال توسعه برای تقویت و دفاع از منافع مشترک آنان در سیستم روابط بین‌الملل

3ـ تقویت اتحاد، انسجام، و هماهنگی میان کشورهای در حال توسعه بر مبنای ارزش‌های مشترک و اولویت‌هایی که به صورت اجماع مورد توافق قرار گرفته است

4ـ دفاع از صلح و امنیت بین‌المللی و حل تمامی مناقشات بین‌المللی به وسیله ابزار صلح آمیز در تطابق با اصول و اهداف منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل.

5ـ تشویق روابط دوستانه و همکاری میان تمامی ملت‌ها بر مبنای اصول حقوق بین‌الملل، به ویژه آن مواردی که الهام گرفته شده از منشور ملل متحد است

6ـ ارتقا و تشویق توسعه پایدار از طریق همکاری بین‌المللی و برای این منظور، هماهنگی مشترک در اجرای استراتژی‌های سیاسی که تقویت و تضمین‌کننده مشارکت کامل تمامی کشورها، فقیر و غنی، در روابط اقتصادی بین‌المللی، تحت شرایط و فرصت‌های برابر، لیکن با مسئولیت‌های مختلف باشد.

7ـ تشویق احترام، برخورداری و حفاظت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه، برمبنای اصول جهانشمولی، عینیت، بی‌طرفی و غیرگزینشی، پرهیز از سیاسی کردن مسائل حقوق بشر، و تضمین اینکه حقوق بشر افراد و مردم از جمله حق توسعه در یک حالت برابر حفظ و تقویت شود.

8ـ ارتقای همزیستی مسالمت‌آمیز میان ملت‌ها، صرف‌نظر از سیستم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی

9ـ محکومیت تمامی اشکال یکجانبه‌گرایی و تلاش‌ها برای اعمال سلطه در روابط بین‌الملل

10ـ هماهنگی اقدامات و استراتژی‌ها به‌منظور مواجه مشترک با تهدیدات علیه صلح و امنیت بین‌المللی از جمله تهدیدات برای استفاده از زور و اعمال تجاوزگرایانه، استعماری و اشغال خارجی و دیگر نقض‌های صلح توسط هر کشور یا گروهی از کشورها

د) اعضا، ناظران و میهمانان در جنبش عدم تعهد

هم‌اکنون جنبش عدم تعهد‌داری 120 عضو، شامل 53 کشور از قاره آفریقا، 40 کشور آسیا،26 کشور از آمریکای لاتین و کارائیب و یک کشور (بلاروس) از قاره اروپا است. همچنین 17 کشور و 10 سازمان غیر عضو ناظر جنبش هستند.

رویه عضویت در جنبش عدم تعهد بر این اساس است که رئیس کشور یا دولت یا وزیر خارجه کشور نامزد عضویت، درخواست مکتوب خود را به رئیس دوره‌ای جنبش عدم تعهد ارائه می‌دهد و او نیز این درخواست را میان کشورهای عضو جنبش قبل از نشست سران یا وزرای خارجه برای اتخاذ تصمیم توزیع می‌کند.

دفتر هماهنگی جنبش در نیویورک این درخواست را بررسی و در صورت عدم مخالفت، الحاق کشور متقاضی را به اجلاس سران یا وزرای خارجه توصیه می‌کند.

ح) ساختار و روش کاری جنبش عدم تعهد

1 ـ ساختار:

جنبش عدم تعهد فاقد یک ساختار سازمانی مشابه سازمان‌های بین‌المللی است. موسسان جنبش با درک اختلاف دیدگاه ایدئولوژیک و تنوع گسترده اعضا به این نتیجه رسیدند که به جای ارائه منشور و ایجاد ساختار سازمانی منسجم و گسترده با اتخاذ روش‌های کاری ساده و مورد توافق امورات وظایف خود را بر مبنای اصول و اهداف اساسی و همچنین تصمیمات اتخاذ شده را به پیش ببرند. بر این اساس، جنبش فاقد دبیرخانه بوده و مسئولیت امور دبیرخانه‌ای بر عهده کشوری است که ریاست دوره‌ای را بر عهده دارد یا میزبان اجلاس‌های مختلف است.

به عبارتی، جنبش عدم تعهد یک مجمع مهم برای هماهنگ کردن مواضع کشورهای عضو با یک تشکیلات اداری منحصر به فرد، غیر سلسله مراتبی، چرخشی و مشارکتی است که به تمامی کشورهای عضو اجازه می‌دهد بدون تفاوت یا تبعیض در سیاست‌ها و تصمیم‌ سازی جهانی شرکت کنند.

جنبش عدم تعهد همزمان، اصول روشمندی، مفاهیم، برنامه‌ها و توافقاتی را توسعه داده است که راهنما و مبنایی برای انجام و نمایش دادن اجماع میان کشورهای عضو است.

آنها در بیانیه‌ها، برنامه‌های اقدام، قطعنامه‌ها، اعلامیه‌ها، گزارش‌ها و دیگر متون مصوب کنفرانس‌های سران و وزرا ملحوظ هستند.

1 ـ 1 ـ ریاست

اعضای جنبش با دسته‌بندی مختلف منطقه‌ای ریاست دوره‌ای را بر عهده می‌گیرند. کشور میزبان به‌طور خودکار ریاست جنبش را تا نشست بعدی سران برعهده دارد و مسئول امور اداری و هماهنگی میان فعالیت‌های این تشکل است.

رئیس دوره‌ای جنبش برای پیشبرد امور، بخشی را در وزارت امور خارجه آن کشور برای رسیدگی به امور جنبش طی دوره ریاست خویش تشکیل می‌دهد.

2 ـ 1 ـ تروئیکا

مفهوم تروئیکا شامل روسای فعلی، قبلی و بعدی جنبش عدم تعهد در جلسه وزرای خارجه جنبش در دهلی‌نو در ششم آوریل 1997 شکل گرفت و اولین نشست آن در پنجاه و دومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر سال 1997 در نیویورک برگزار شد.

3ـ 1 ـ دفتر هماهنگی1

دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد برای اولین‌بار در سطح وزرا و در نشست سران در سال 1973 تشکیل شد.

ادامه دارد

(1-The Coordinating Bureau (COB