ایران‌بوم

این بیماری بیشتر عصب‌های چشم و نخاع را درگیر می‌کند و با این که دوره‌های عود و فروکش دارد، اما پیش رونده نیست. این بیماری بیشتر زنان را درگیر می‌کند و هرچند شیوع آن به اندازه «ام اس» نیست، اما با آن تشخیص افتراقی دارد و به‌ویژه در شروع، با «ام اس» اشتباه گرفته می‌شود و از همین حیث باید مورد توجه قرار گیرد.

شیوع بیماری «دویک» در نژاد زرد و به‌ویژه مردمان شرق آسیا و آمریکای لاتین بیشتر است و پزشکان احتمال می‌دهند بین 300 تا 400 نفر در ایران درگیر آن باشند.

ســن شروع این بیــماری 10 سال دیرتر از «ام‌ ـ ‌اس» و بین 30 تا 50 سالگی است و هم اکنون روش‌های درمانی خوراکی و تزریقی مختلفی برای آن وجود دارد.

متاسفانه «دویک» درمان قطعی ندارد، اما چون عود کننده است و پیش رونده نیست، اگر جلوی عود آن گرفته شود، بیماری کنترل می‌شود.

کارشناسان معتقدند، تشخیص ندادن بیماری «دویک» می‌تواند منجر به کوری و فلج کامل شود. «دویک» نسبت به «ام اس» شدیدتر و ناتوان کننده‌تر است و پس از تشخیص باید به سرعت اقدامات درمانی برای آن انجام شود، زیرا سرعت درگیری و ناتوان کنندگی آن بالاست و بسیار سریع می‌تواند بیمار را از پا بیندازد و قدرت بینایی او را بگیرد.

سندرم «دویک»

دکتر محمد رضا نجفی ـ متخصص مغز و اعصاب در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا اظهار داشته است: سندروم «دویک» یک اختلال خودایمنی سیستم عصب مرکزی است که شباهت زیادی به «ام ـ اس» دارد و در بیشتر موارد به اشتباه «ام ـ اس» تشخیص داده می‌شود. این بیماری بیشتر عصب چشم و نخاع را درگیر می‌کند و سن ابتلا به آن دیرتر از «ام ـ اس» آغاز می‌شود.

وی با بیان اینکه «دویک» یک بیماری التهابی سیستم عصبی است، می‌گوید: این بیماری علت ناشناخته‌ای دارد، تنها عصب بینایی و نخاع را درگیر می‌کند و شباهت زیادی با «ام‌‌ ـ ‌اس» دارد و از اینرو گاهی تشخیص این دو بیماری از یکدیگر، بسیار مشکل است.

به طوری که در گذشته تصور می‌کردند که بیمار به نوعی از بیماری «ام‌ ـ ‌اس» مبتلا شده است، اما بعدها مشخص شد که بیماری «دویک» از لحاظ آسیب شناسی تفاوت‌های زیادی با «ام ـ اس» دارد.

این متخصص مغز و اعصاب با بیان اینکه 2 علامت شاخص بیماری «دویک» آسیب رسیدن به عصب‌های بینایی و نخاع است، می‌افزاید: آسیب عصب بینایی می‌تواند به صورت تاری دید تا کوری در فــرد بیمار بروز کــند و آسـیب نخاع منجر به فلج شدن حسی و حرکتی فرد و ضعف اندام‌های تحتانی بیمار شود.

دکتر نجفی با بیان اینکه علایم بیماری «دویک» می‌تواند به صورت همزمان یا با فاصله از هم در بیمار بروز کند، می‌گوید: البته این بیماری اشکال مختلفی دارد که گاهی تنها به صورت حــملات عود کننده آسیب نخاع است و بدون درگیری چشمی بروز می‌کند و در برخی موارد نیز تنها عصب بینایی به صورت مکرر درگیر می‌شود و علامتی از درگیری نخاع در آن به چشم نمی‌خورد.

وی با تاکید بر این که علایم شاخص بیماری «دویک» در ابتلای با بیماری «ام ـ اس» اشتباه گرفته و تصور می‌شود که بیمار به «ام ـ اس» مبتلا شده است، می‌افزاید: در بیماری «ام‌ـ اس» معمولا پس از حمله اول، بیماران بهبود کامل یا نسبی می‌یابند. اما در بیماری «دویک»، به ویژه اگر آسیب نخاع در ناحیه گردنی باشد، بهبودی یا اصلا اتفاق نمی‌افتد و یا درصد بسیار کمی حاصل می‌شود.

استاد گروه مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تاکید بر اینکه در بررسی MRI، قسمت بزرگ‌تری از نخاع بیماران «دویک» در مقایسه بیماران «ام‌ ـ ‌اس» درگیر بیماری است، یاد آوری می‌کند: گاهی در بافت عصبی بیماران «دویک» حفره مشاهده شده است وبه صورت کلی بیماری «دویک» مانند «ام‌ ـ ‌اس» اشکال مختلفی دارد که هر کدام از آن‌ها با پیش آگهی‌های متفاوتی بروز می‌یابد.

وی با اشاره به اینکه بیماری «دویک» نسبت به «ام‌ ـ ‌اس» چندان شایع نیست، می‌گوید: به صورت کلی سیر بروز این بیماری و توزیع جنسی آن در زنان و مردان تقریبا یکسان است و «دویک» برعکس بیماری «ام‌ ـ ‌اس» که در زنان بیشتر بروز می‌کند، در مردان و زنان تقریبا به یک اندازه دیده می‌شود.

این متخصص مغز و اعصاب با تاکید بر اینکه «دویک» و «ام‌ ـ ‌اس» دو بیماری کاملا متفاوت هستند و متخصصان باید در تشخیص آن‌ها از یکدیگر دقت کنند، می‌افزاید: تغییراتی که در ماده سفید مغز مبتلایان به «ام‌ ـ ‌اس» دیده می‌شود، در بیماری «دویک» کمتر است و در واقع گسترش ضایعات ماده سفید که در بیماران «ام‌ ـ ‌اس» وجود دارد در مبتلایان به «دویک» مشاهده نمی‌شود.

تشابه بیماری‌های «دویک» و «ام‌ ـ ‌اس»

دکتر سید سهراب‌هاشمی فشارکی ـ متخصص مغز و اعصاب در مورد بیماری «دویک» به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: تا دهه گذشته تصوّر می‌شد بیماری «دویک» یا «نورومیلیت اپتیک» نوعی از انواع بیماری «ام- اس» است زیرا که علائم بیماری و یافته‌های ام.آ ر.آی دو بیماری، شبیه هم هستند.

وی با بیان این مطلب که در حقیقت «دویک» یک بیماری اختلال ایمنی شبیه به بیماری «ام‌ ـ ‌اس» است و مانند «ام-اس میلین» دستگاه عصبی مرکزی را مورد تهاجم قرار می‌دهد، می‌افزاید: اخیراً مشخص شده است که «دویک» تفاوت‌های قابل توجهی با بیماری «ام‌ ـ ‌اس» (اسکلروز مولتیپل) دارد و عمده احتلاف این بیماری با اسکلروز مولتیپل نیز در مکانیسم پیدایش آن است. واکنشی که در بیماری «ام-اس» بر علیه بافت دستگاه اعصاب مرکزی به‌وجود می‌آید، عمدتاً یک واکنش سلولی است؛ به این معنا که به زبان ساده سلول‌های سیستم ایمنی بر علیه سلول‌های سازنده «میلین» و بافت سفید دستگاه عصبی مرکزی برانگیخته می‌شوند و این بافت را مورد تهاجم قرار می دهند.

این متخصص مغز و اعصاب یادآوری می‌کند: عامل بیماری «دِویک» پادتنی است که سلول‌های ایمنـی بر علیه بافت سفید دستگاه عصبی مرکزی می‌سازند.

ایــن پادتن بـر علیه گیرنده‌هایی بنام «آکوپورین »4 ساخته می شود. این گیرنده‌ها بر روی سلول‌های تشکیل دهنده نخاع، عصب بینایی، بافت عصبی اطراف بطن‌های مغزی و بافت کلیه وجود دارند. پادتن یاد شده به گیرنده‌های این سلول‌ها متصل و موجب تخریب آن‌ها می‌شود.

البته علیرغم اینکه این گیرنده‌ها در سلول‌های کلیه هم وجود دارند، هنوز گرفتاری این عضو در این بیماری گزارش نشده است. لیکن نخاع شوکی، اعصاب بینایی و بافت مغز بخصوص اطراف بطن‌ها مورد تهاجم قرار می گیرند و علائم بیماری را ایجاد می کنند.

وی در مورد علایم بیماری «دویک» می‌گوید: عمدتاً تظاهرات بیماری با علائم چشمی و نخاعی خود را نشان می‌دهد که این علائم ممکن است یکباره یا به صورت پلکانی ظاهر شوند و یا ممکن است در فواصل زمانی جداگانه خودنمایی کنند. ممکن است فواصل حملات بین 3 تا 24 ماه به‌طول بیانجامد.

دکتر‌هاشمی فشارکی با اشاره به این مطلب که علائم چشمی ناشی از التهاب عصب بینایی است، می‌افزاید: تظاهرات این واقعه بصورت تاری دید یک یا هر دو چشم است که ممکن است ابتدا یک چشم وسپس چشم دیگر مبتلا شود.

شدت و وسعت این نابینایی ظرف چند روز بیشتر می شود و حتی ممکن است به نابینایی بیانجامد. این در حالی است که بیمار احساس درد چشم و یا درد پشت چشم داشته باشد که با حرکت چشم، تشدید شود.

وی یاد آوری می‌کند: علایم نخاعی بیماری «دویک» نیز ناشی از التهاب نخاع است. شدت و وسعت درگیری نخاع در این بیماری بیشتر از «ام- اس» است و ممکن است شدید و غیر قابل برگشت باشد. علائم نخایی با اختلالات حسی، حرکتی اندام‌ها، و اختلال اسفنگتری تظاهر می کند.

این متخصص مغز و اعصاب در پاسخ به این پرسش که آیا درمان بیماری «دویک» مانند «ام‌ ـ ‌اس» است یاد آوری می‌کند: در ابتدا هر دو بیماری ممکن است به تزریق کورتن به مقدار زیاد (پالس کرتن) پاسخ دهند اما برای مهار کردن بیماری روش‌های متفاوتی وجود دارد.

برای بیماری «ام- اس» ازتزریق «اینترفرون بتا» استفاده می‌شود، حال آنکه این دارو ممکن است بیماری «دویک» را تشدید کند از این رو برای کنترل بیماری «دویک» از تزریق وریدی ایمونوگلوبولین، تعویض پلاسما و یا داروهای وقفه دهنده سیستم ایمنی استفاده می‌شود.

وی همچنین می‌گوید: در سال‌های گذشته چون اطلاعات کنونی از بیماری «دویک» در دست نبود، پیشرفت و شدت آن موجب از دست دادن بینایی و یا فلج کامل اندام‌ها می‌شد و یا اینکه مصرف اینترفرون‌ها بیماری را شدت می داد و موجب ناتوانی بیشتر بیمار می شد. خوشبختانه امروزه با وجود امکانات تشخیصی می توان روند پیشرفت بیماری را متوقف کرد و از بروز فاجعه جلوگیری به عمل آورد. البته سرعت پیشرفت بیماری نسبتاً سریع است و امکان بجا ماندن عوارض بیماری وجود دارد.دکتر‌هاشمی فشارکی با بیان این مطلب که بیماری «دویک» می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد، می‌افزاید: این بیماری به‌ندرت بعد از 50 سالگی دیده می شود، ولی از کودکی تا سنین بالا دیده شده است؛ سن متوسط بروز بیماری کمی بالاتر از بیماری اسکلروز مولتیپل است و در زنان بیش از مردان دیده می شود.

«دویک» خطر ناک نیست

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی ـ متخصص مغز و اعصاب و پژوهشگر مرکز تحقیقات «ام ـ اس» بیمارستان سینا در مورد بیماری «دویک» به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: بیماری «دویک» در سابق به عنوان جزیی از بیماری «ام اس» شناخته می‌شد، ولی بعد‌ها مشخص شد که این بیماری ویژگی‌های دارد که آن را از «ام اس» مجزا می‌کند.

وی با بیان این مطلب که بیماران مبتلا به «دویک» معمولا سابقه تاری دید دارند، می‌افزاید: از لحاظ تشخیصی این بیماران معمولا علامت‌های چشمی و نخاعی دارند.

سابقه‌ تاری دید، به‌دلیل درگیری عصب چشمی همراه با درگیری نخاع از علامت‌های اصلی تشخیصی این بیماری است و در صورتی که پزشک به این بیماری شک کند، اولین اقدام تقاضای «ام. آر.‌آی» از مغز و نخاع است که به‌طور معمول مغز این بیماران در «ام. آر. آی» سالم بوده ولی در نخاع آنان ضایعه دیده می‌شود.پس از این مرحله تست Anti-NMO از این بیماران گرفته می‌شود که معمولا مشخص می‌شود درصد قابل توجهی از بیماران مبتلابه «دویک» مثبت هستند.

این متخصص مغز و اعصاب در مورد علایم بیماری «دویک» می‌گوید: مهم‌ترین علایم این بیماری ضعف بینایی یک چشم یا دو چشم، ضعف در دست‌ها و پا‌ها، اختلالات ادراری و تهوع و استفراغ‌های مکرر است. این بیماری همچنین درد‌های شدیدی را در بیمار ایجاد می‌کند.

دکتر مقدسی در پاسخ به این پرسش که بیماری‌های «دویک» و «ام اس» چه تفاوتی دارند، می‌افزاید: ـ در بیماری دویک عمدتا عصب چشم و نخاع درگیر می‌شود، در حالی‌که بیماری «ام اس» این توانایی را دارد که هر منطقه از سیستم اعصاب مرکزی را درگیر کند. از فرق‌های دیگر این دو بیماری، می‌توان به نتایج «ام.آر.‌آی» اشاره کرد.در نمای «ام.آر.‌ای» بیماران «ام اس» ضایعات کاملاً تیپیک بوده و اصطلاحا ضایعات و پلاک‌های ناشی از این بیماری بخصوص در اطراف بطن‌های مغزی پراکنده است، ولی در بیماران «دویک»، مغز یا ضایعه ندارد و یا ضایعه مزبور غیراختصاصی و آتیپیک است.

وی در مورد درمان بیماری «دویک» یاد آوری می‌کند: دارویی را که برای درمان بیماران «ام اس» تجویز می‌شود، نمی‌توان برای بیماران «دویک» هم تجویز کرد.

چون آمپول‌های مرسوم در بیماران «ام اس» یعنی اینترفرون‌ها باعث تشدید بیماری در بیماران مبتلا به «دویک» می‌شود. معمولا برای درمان از قرص‌های آزاتیوپرین و یا داروهای سیتوتوکسیک مشابه استفاده می‌شود و این درمان‌ها البته کنترل‌‌کننده است.

وی با اشاره به این مطلب که چشم انداز درمان بیماری «دویک» روشن‌تر از بیماری «ام‌اس» است، می‌گوید: در حال حاضر محققان بر روی دارویی به نام «اکلوزوماپ» کار می‌کنند که نتایج بسیار مثبتی در درمان این بیماری دارد و احتمال می‌رود که در چند سال آینده درمان نهایی این بیماری کشف شود.

این پژوهشگر مرکز تحقیقات «ام‌ ـ ‌اس» با بیان این مطلب که آمار دقیقی از بیماران مبتلا به «دویک» در ایــران وجـود ندارد، می‌افزاید: بررسی‌های انجام شده نشان داده است که آمار مبتلایان به این بیماری در خوزستان بیش از دیگر استان‌های کشوراست.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا عوامل ژنتیکی باعث افزایش ابتلا به بیماری «دویک» در خوزستان شده است، یاد آوری می‌کند: فارس زبانان و عرب زبانان خوزستان ژن واحدی دارند و هردو از نظر ژنتیکی ایرانی هستند و به همین دلیل هیچ گونه عامل ژنتیکی در افزایش آمار ابتلا به این بیماری در خوزستان وجود ندارد و از این رو ممکن است که یک عامل محیطی باعث افزایش نسبی شیوع این بیماری در این منطقه از کشورمان شده باشد.

دکتر مقدسی می‌گوید: از تمامی نقاط دنیا بیماری «دویک» گزارش می‌شود، البته نوعی از بیماری «ام‌اس» هم هست که شباهتی به بیماری «دویک» دارد و معمولا این بیماری بیشتر در شرق دور شایع‌تر است. گرچه ما نیز به‌طور روزافزونی در ایران این نوع خاص از «ام‌اس» را مشاهده می کنیم. وی در مورد تحقیقات انجام شده در مورد «دویک» می‌افزاید: مهم‌ترین تحقیقات انجام شده در این زمینه متعلق به دکتر صحراییان است که در یکی از مجلات معتبر علمی جهان به چاپ رسیده است و در این مقاله بیماری «دویک» در 44 مبتلا بررسی و سیر درمان بیماری آنها شرح داده شده است.طبق این گزارش نسبت این بیماری در خانم‌ها نسبت به آقایان 3 برابر است. این متخصص مغز و اعصاب یادآوری می‌کند: بیماران مبتلا به «دویک» و «ام‌اس» باید بدانند که با یک بیماری خطرناک روبرو نیستند و بر خلاف تصور و باور عده‌ای که این بیماری‌ها را خطرناک می دانند مردم اگریک سری از فاکتور‌ها را رعایت کنند و خانواده‌ها و جامعه بتوانند شرایط روحی روانی مناسبی را برای بیماران به‌وجود بیاورند و برداشت‌های نادرست از موضوع نشود، این بیماران می‌توانند در آینده زندگی بسیار خو ب و دلخواهی داشته باشند.