دیده‌بان خلیج فارس
آلودگی و خودکشی مهم‌ترین عوامل این پدیده است - نهنگ‌های خلیج‌فارس در معرض خطر انقراض
- ديده بان خليج فارس
- نمایش از شنبه, 23 ارديبهشت 1391 09:18
- بازدید: 7990
برگرفته از قانون
حسین مرادی
به عظمت و شکوه خلیج همیشه‌فارس علاوه بر منابع عظیم نفت و گاز می‌توان گونه‌های مختلف موجودات دریایی را نیز اضافه کرد. گونه‌هایی که محیط زیست جانوری متنوع و بی‌نظیری را در این دریا به‌وجود آورده‌اند؛ محیط زیستی که همیشه در سایه اهمیت ژئوپلوتیک این خلیج زیبا قرار می‌گیرد و آسیب‌هایی که آن را تهدید می‌کند چندان به چشم مسئولان و کارشناسان نمی‌آید.
یکی از نادرترین و مهم‌ترین گونه‌های آبزی در خلیج فرس که در سالهای اخیر شاهد افزایش مرگ آن‌ها بوده‌ایم نهنگ‌های خلیج‌فارس است. نهنگ‌هایی که هرساله ساحل‌نشینان خلیج‌فارس شاهد به گل نشستن تعدادی از آن‌ها هستند و این موضوع در کنار مرگ دلفین‌ها؛ یکی دیگر از پستانداران خلیج‌فارس، نگرانی‌های زیادی را به‌وجود آورده است.
نهنگ و دلفین که تحت عنوان پستانداران دریایی شناخته می‌شوند و بیش از 23 گونه از آن‌ها در دنیا وجود دارد در دریای خلیج فارس نیز در چندین گونه متنوع زندگی می‌کنند. اگرچه بسیاری از ایرانی‌ها از وجود نهنگ در خلیج‌فارس بی‌خبرند، اما نهنگ‌های شکیل، نهنگ‌های اسپرم، دلفین‌ها به همراه گاو‌های دریایی از جمله این گونه‌های عظیم چثه‌ای هستند که در خلیج فارس مشاهده شده‌اند.
اما موضوعی که در سالهای اخیر توجه دوستداران محیط زیست را به خود جلب کرده است به گل نشستن این گونه‌های کم‌یاب دریایی است که در سواحل جنوبی کشور رخ داده است. اوایل ماه جاری در بندر جاسک استان هرمزگان نیز چنین حادثه‌ای رخ داد و نهنگی بزرگ به گل شست. پیش از این نیز در بندرهای استان بوشهر و هرکزگان بارها این اتفاق رخ داده است؛ اتفاقی که تکرار آن می‌تواند دلایل خاصی داشته باشد.
دکتر ایرج نبی‌پور رئیس مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس در گفت‌وگو با قانون پیرامون این موضوع چنین می گوید: «به گل نشستن نهنگ‌ها و دلفین‌ها از جمله موارد رایجی است که در همه دنیا اتفاق می‌افتد و در برخی کشور‌ها مانند دانمارک در ایامی خاصی از سال تکرار می‌شود به‌طوری که حتی مردم در این ایام برای دیدن آن‌ها در ساحل به انتظار می‌مانند.»
این عضو هئیت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در مورد دلایل این پدیده توضیح می‌دهد: «شرایط آب و هوایی مانند طوفان و گردوباد، شرایط توپوگرافی پیچیده مانند کانال‌های پر پیچ و خم، سواحل گلی گسترده و سموم طبیعی که از طریق شکار موجودات کوچک‌تر وارد بدن آن‌ها می‌شود از جمله دلایلی است که می‌توان برای این پدیده بر شمرد.»
در کنار موارد ذکرشده صداهای ناشی از ناو‌ها و زیر دریایی‌های، لرزه‌نگاری‌ها و حتی صداهای طبیعی ناشی از زلزله‌های زیر دریا نیز می‌تواند علت این حادثه باشد. برخورد با پروانه شناورهای صیادی و تجاری در این دریا هم یکی از دلایل دیگری است که موجب می‌شود نهنگ‌های زخمی به ساحل بیایند و جان دهند.
دکتر نبی‌پور گیر افتادن در تور صیدهای صنعتی و آلودگی‌های زیست محیطی را عمده دلیل به گل نشستن این موجودات دانسته و می‌گوید: «به طور مثال بر اثر پدیده باران اسیدی شرایط آب دریا دچار تغییراتی شده و رادارهای جهت‌یاب این گونه‌های دریایی را دچار اختلال کرده است. بر اثر اشتباه مسیریابی این موجودات به سواحل آمده و نمی‌توانند به دریا بر گردند.»
اما نکته بسار جالب در مورد این اتفاق خودکشی نهنگ‌ها پیر و مریض است؛ تحقیقات نشان می‌دهد که تعدادی از موارد به گل‌نشسته؛ گونه‌های پیر و مریض بوده‌اند که خودکشی کرده‌اند و از همه جالب‌تر این است که با توجه به وابستگی اجتماعی این‌گونه موجودات دریایی زمانی که گروهی از آن‌ها به هر دلیل به ساحل می‌آیند؛ بقیه گروه نیز به دنبال آن به ساحل آمده و دیگر نمی‌توانند به دریا برگردند.
هر چند به گفته نبی‌پور این اتفاق در همه دنیا اتفاق می‌افتد و دلیل اصلی آن نیز هنوز مشخص نشده است، اما آمادگی سازمان‌های زیربط در مناطق ساحلی برای برگرداندن برخی از این گونه‌ها که هنوز سالم بوده و توان برگشت به دریا را دارند و همکاری مردم در این مواقع که در همه‌جای دنیا امری متداول است، می‌تواند به حفاظت بیشتر این گونه تحت حمایت کمک کند؛ در غیر این صورت با توجه به تعداد کم این جانواران زیبا که آمار دقیقی هم از آن‌ها موجود نیست، خطر انقراض می‌تواند نسل آن‌ها را تهدید کند.
