ایران‌بوم

« در حال حاضر تالاب‌ها به دلایل متعددی با مشکلات جدی مواجه هستند که از جمله آنها، تغییرات اقلیمی است. بارشها در برخی مناطق کاهش داشته است اما تبخیر افزایش یافته است. این موضوع باعث خشکسالی تالاب می‌شود. اما بیشترین مشکل مربوط به عامل انسانی است؛ بگونه‌ای که در بیشتر این تالابها که رودخانه و جویبار به آنها منتهی می‌شود، سد احداث و یا چاههایی حفر شده و یا آب آنها را زیاده از حد مصرف می‌کنند؛ در حقیقت از آبهای سطحی برداشت بی‌رویه دارند. همه این عوامل باعث شده است آب به تالابها نرسد. برخی از این تالابها آب شیرین و بعضی آب شور دارند. در تالابهایی که آب شیرین دارند برداشت بی‌رویه آبهای سطحی بیشتر است؛ در نتیجه تالاب با کسری آب مواجه می‌شود.

« مسئله دیگر حفر چاههایی عمیق در محدوده و حریم تالابهاست. از آن جا که عمق یک چاه عمیق پایین‌تر از یک تالاب است، سفره زیرزمینی تالابها می‌خشکد و در نتیجه رعایت نکردن محدوده و حریم تالابها و برداشت بی‌رویه آب از سطح سفره‌های زیرزمینی، مشکلاتی از قبیل خشک‌شدن پیش می‌آید.

*تالاب های مرزی

«بخشی از تالاب‌ها مرزی هستند. از جمله دریاچه هامون که خودش نوعی تالاب است. علاوه بر مسائل اقلیمی، برداشت بی‌رویه آب و انحراف آب رودخانه هیرمند باعث خشک‌شدن دریاچه هامون شده است. دریاچه هامون یک تالاب مرزی و تاریخی است که نقش مهمی، در تاریخ و تمدن این منطقه داشته است. خشک شدن این دریاچه باعث از بین رفتن هزاران فرصت شغلی شده است، در اطراف تالاب هیرمند سالانه نی‌های زیادی به دست می‌آمد که به حصیر، پرده‌های پشت پنجره و...تبدیل می‌شد. گاوهای اصیل سیستانی نیز در این منطقه پرورش می‌یافتند که خشک شدن این دریاچه، باعث از بین رفتن مشاغل این حوزه شده است. این تالاب اکنون به مکانی تبدیل شده است که با وسیله نقلیه در آن رفت و آمد می‌شود. تالاب بختگان و جازموریان نیز از دیگر انواع این تالاب‌ها هستند.

*تالابهای معروف به هور
« در غرب کشور تالابهای معروف به «هور» از جمله تالاب هورالعظیم، هورالهویزه و...را داریم. این هورها به سبب تغییرات اقلیمی، ساماندهی رودخانه‌ها، احداث سدهایی در ترکیه، سوریه و عراق و حتی در داخل ایران با مشکل کم‌آبی مواجه شده‌اند.

یک سری تالابها هم هستند که داخل ایران نیستند ولی بر آب و هوای ایران تاثیر می‌گذارند. تالاب‌هایی در غرب ایران وجود دارند که خشک شده‌اند. در کف این تالابها خاک بسیار نرمی وجود دارد و بادهایی که از عراق و سوریه می‌وزند، باعث ایجاد آلودگی‌های هوای غرب کشور می‌شوند. ممکن است بخش مهمی از منشاء آلودگی هوایی کشور در شمال آفریقا باشد.»

*حفاظت از تالابها

«سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه حفاظت از تالابها را به عهده دارد. با این وجود وزارت نیرو هم باید وارد عمل شود.

طبق ماده یک و ۲ قانون توسعه عادلانه آب، تالابها و بستر آنها در اختیار وزارت نیروست. سازمان حفاظت محیط زیست که یک سازمان نظارتی است، باید بر آنها نظارت داشته باشد ولی از نظر مالکیت، وزارت نیرو باید به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، بر این تالابها نظارت داشته باشد و به اندازه کافی به آنها آب‌رسانی کند تا خشک نشود.

با این وجود یک سری افراد سودجو یا زمین‌خوار دنبال نمک این تالابها هستند تا وقتی خشک شدند از آنها سوءاستفاده کنند.»

«تالاب‌ها ارزش اقتصادی دارند؛ چه از نظر زمین و چه از نظر املاحی که در اطراف آنهاست و باید مانع از سوءاستفاده‌های احتمالی از آن‌ها شد. در تالابهایی که سطح آب آن کاهش می‌یابد مقداری زمین آزاد می‌شود. اگر آب دوباره بالا بیاید و اطراف آن نیز تاسیساتی ایجاد شده باشد، باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود.»

*تالاب آرال

« یکی از مهم‌ترین تالابهای جهان که با مشکل روبروست، تالاب آرال است. خشک‌شدن این تالاب و پیداشدن نمک‌ها، آلودگی‌های زیست محیطی و کودهای شیمیایی که به این دریاچه وارد می‌شود، باعث بروز بیشترین درصد سرطانها در حومه این دریاچه شده است.»

*آلودگی تالابها

« در گذشته تالابها کانون نشاط، شادابی و حیات بودند. حیوانات مختلفی به این تالاب می‌آمدند. تالاب زیبای بندر انزلی در فصلی از سال پوشیده از گلهای مختلفی بود، ولی اکنون بر اثر برداشت بی‌رویه آب در حال خشک شدن است.

وقتی هم این تالابها خشک شوند بستر و حواشی آنها به نمک‌زار تبدیل و خاکهای بسیار ریزی در حد میکرون تولید می‌شود که این خاکها نیز سبب انواع آلودگی است. هم‌چنین بعضی از این تالابها محل تخلیه زباله شده‌اند. عده‌ای زباله‌ها را در حواشی تالابها تخلیه می‌کنند. بعضی هم مرکز فاضلاب شده‌اند و به فاضلابهای شهری یا صنعتی وصل هستند.

سالهاست که محیط زیست آنها را جریمه می‌کند ولی هنوز راه حل قطعی پیدا نشده تا کارخانه‌ها فاضلاب را تصفیه و آنها را به پساب بی‌خطر تبدیل کنند. گاهی اوقات نیز آبهای کشاورزی که به این تالاب می‌رسد به کودهای شیمیایی و سموم آلوده است. سازمان محیط زیست نیز برای جلوگیری از آلودگی تالابها، اقدامهای موثری انجام داده است.

*خشکسالی تالابها

« طبق آمار موجود بیش‌تر از این که خشکسالی روی تالاب تاثیر بگذارد، برداشت بی‌رویه آب بر آنها تاثیر گذاشته است. خشکسالی قرنهای قبل هم وجود داشته است ولی وضعیت تالابها هیچ وقت تا این حد بحرانی نبوده است. اگر چه تا کنون خشکسالی در آذربایجان اتفاق افتاده است. ولی در طول تاریخ همیشه این گونه بوده است.

اما هیچ وقت سطح آب تا این حد پایین نیامده است. به این دلیل که در اطراف دریاچه این قدر سد و چاه و... وجود نداشته. میزان تاثیر خشکسالی روی تالابها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است و میزان برداشت بی‌رویه آب و نبود مدیریت حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد است. عامل انسانی، بهره‌جویی و بهره‌برداری‌های اقتصادی غیرمعقول، بیشترین خسارت را به تالاب وارد می‌کند.

خشکسالی قابلیت برگشت دارد ولی وقتی سدی احداث و مزرعه‌ای ایجاد یا آبی آلوده شود، امکان برگشت ندارد.

*وضعیت بحرانی تالاب بین‌المللی گاوخونی

در ادامه این گفت‌‌وگو بخش‌هایی از سخنان معاون محیط زیست استان اصفهان هم درباره تالاب گاوخونی و وضعیت آن آمده است:

انصاری می‌گوید: « تالاب بین‌المللی گاوخونی، یکی از تالابهای قدیمی در استان اصفهان است که از زاینده‌رود تغذیه می‌شود. اما در بعضی از فصول سال به خصوص تابستان به دلیل نرسیدن آب کافی و خشکسالی‌های مکرر آب این تالاب کاهش یافته است. البته برداشتهای بی رویه‌ای هم که از این رودخانه انجام شده باعث شده است که در فصل تابستان آب به اندازه کافی به این تالاب نرسد و از وسعت اصلی تالاب کم و مقداری از آن خشک شود. با خشک شدن تالاب در کف آن خاک‌ها و دانه‌های بسیار ریزی ایجاد می‌شود که به گرد تبدیل می‌شوند و تولید گرد و غبار می‌کنند و باعث آلودگی هوا می‌شوند.

البته می‌توانیم این منطقه را به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام کنیم تا دست کم در برداشت آب از آن سوءاستفاده نشود. حق آبه هایی تعیین و رعایت و چاههایی زده شود که آب داشته باشد و فعالیت کند. همچنین آبهایی را که مربوط به تصفیه‌خانه‌های شمال و شرق اصفهان است به این تالاب انتقال دهیم. هم‌چنین با احداث تونل سوم کوهرنگ که آب از سرشاخه‌های کارون به اصفهان انتقال پیدا می‌کند، وضعیت این تالاب بهتر می‌شود. امسال در اصفهان بارندگی خوب بود اما متاسفانه در سرشاخه‌ها خوب نبود. نگران سرشاخه‌ها هستیم؛ زیرا آب آنها باید زیاد شود. بارندگی اصفهان از حد متوسط هم بالاتر اما نوع ریزش و زمان آن متفاوت بوده است. اگر بارندگی در زمان خودش اتفاق می‌افتاد شاید مشکلات خشکسالی تالاب‌ها کمتر بود.