ایران‌بوم

اصفهان که به نصف جهان شهرت دارد و آمیزه‌ای از میراث‌های فرهنگی باشکوه و طبیعت زیباست،پیشینه‌ای به قدمت تاریخ تمدن و فرهنگ ایران دارد. ‏‏ این شهر که آثار متعدد و با ارزشی را از دوره‌های مختلف تاریخی در خود جای داده بیشتر به موزه‌ای هنری - تاریخی - طبیعی می‌ماند که دیدن آن آرزوی هر گردشگر داخلی و خارجی است. معرفی تمام این یادگارهای باارزش تاریخی میسر نیست ولی می‌توان هر چند مختصر به بعضی از آنها شامل مساجد، خانه‌ها و مدارس نظر داشت.‏

‏* مسجد جمعه یا جامع

این مسجد، در حقیقت مجموعه‌ای از ساختمان‌ها و آثار هنری دوره‌های بعد از اسلام تاریخ ایران است که یادگارهایی از پادشاهان، وزیران، امیران، بزرگان و بانوان نیکوکار ایرانی بعد از اسلام را دربردارد و بخشی از تحولات معماری دوره‌های اسلامی تاریخ ایران را، در مدت 1000سال، نشان می‌دهد.

* مسجد جامع عباسی

ساخت مسجد جامع عباسی، در ضلع جنوبی میدان تاریخی اصفهان، در سال 1020 هجری قمری به فرمان شاه عباس اول و در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شد.

این مسجد شاهکاری جاویدان از معماری و کاشیکاری و حجاری ایران در قرن یازدهم هجری قمری است. قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگاب‌های نفیس، بویژه سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد بزرگ که به تاریخ سال 1095 هجری قمری است، از دیدنی‌های این مسجد بی نظیر تمدن ایرانی و اسلامی است.

* مسجد شیخ لطف الله

این مسجد بی‌نظیر شاهکار دیگری از هنر معماری و کاشیکاری قرن یازدهم هجری قمری است که به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است. ‏ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هجری قمری به پایان رسید و ساختمان و تزییناتش در سال 1028 قمری به اتمام رسید.‏شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه و از مردم «میس» از قراء «جبل عامل» در لبنان امروزی بود که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید.‏‏ این مسجد به منظور قدر دانی از مقام او و برای تدریس و نمازگزاری وی ساخته شد و به همین دلیل نیز به مسجد شیخ لطف الله مشهور شد.‏‏ شیخ لطف الله 6 سال پیش از درگذشت شاه عباس اول فوت کرد.

* مسجد حکیم

یکی از بناهای جالب اصفهان، مسجد حکیم است که در انتهای بازار رنگرزان واقع شده است.

* خانه شیخ هرندی

این خانه از فضاهایی یک طبقه تشکیل شده است که حوضخانه‌ای در گوشه شمال شرق آن به چشم می‌خورد. جبهه شمالی خانه متشکل از دو اتاق سه دری در دو سو و اتاق دیگری در میانه است. ‏اتاق‌های سه دری عمق‌هایی متفاوت دارند ولی در نما کاملاً مشابه یکدیگرند و به وسیله ایوانچه‌هایی با حیاط ارتباط دارند.

* خانه چرمی

این بنا که از خانه‌های اشرافی دوره قاجار به شمار می‌آید، فضاهای متنوع وتزیینات فراوانی دارد. حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاعی نزدیک به سه طبقه مهمترین بخش خانه را تشکیل می‌‌دهد.

* خانه محمود سرتیپی

مجموعه فضاهای بسته خانه محمود سرتیپی در سه جبهه حیاط مستطیل شکلی قرار گرفته‌اند که دو جبهه شمالی و جنوبی آن از جبهه سوم مرتفع‌ترند.‏‏ مهمترین فضای خانه تالار جبهه شمالی است که به شکل نیم صلیبی است و با دو اتاق سه دری طرفین خود کاملاً مرتبط است.

* خانه دهدشتی

فضاهای خانه در چهار سمت حیاط نسبتاً بزرگ و مستطیل شکلی نشسته‌اند. مهمترین بخش خانه در جبهه شمالی حیاط قرار دارد. این جبهه شامل تالاری در میانه و دو اتاق سه دری در دو طرف آن است.‏‏ دو ایوانچه مقابل اتاق‌های گوشوار و دو اتاق پشت آنها و نیز شاه ‌نشین در پشت تالار این مجموعه را کامل می‌‌کنند.

* خانه یداللهی

مهمترین بخش‌های خانه در دو جبهه شمالی و جنوبی در دو انتهای محور اصلی حیاط کشیده‌ای قرارگرفته‌اند. این دو جبهه، دو تالار بزرگ با ابعاد و شکل مشابه دارند اما نسبت به حیاط کاملاً قرینه نیستند. به این صورت که تالار جبهه شمالی، شاه نشینی در عمق خود دارد و در تالار جبهه جنوبی فضایی همانند شاه نشین در کنار پنجره مشرف به حیاط دیده می‌‌شود.

* خانه کریمی

خانه کریمی از یک حیاط مستطیل شکل و فضاهایی در جبهه شمالی و شرقی آن تشکیل شده است که مجموعه فضایی مهمتر خانه در جبهه شمالی آن واقع است.

این مجموعه شامل تالاری صلیبی شکل در میانه و دو اتاق سه دری در طرفین است. این اتاق‌ها علاوه بر حیاط اصلی خانه از ضلع دیگر خود به فضاهای دیگری مشرف‌اند.

* خانه وثیق انصاری (سرهنگ وثیق)

خانه در حدود 150 سال پیش توسط بزرگ خاندان وثیق انصاری، رئیس مستوفیان دربار ظل السلطان، حاکم اصفهان ساخته شده است و از زیباترین خانه‌های دوره قاجار در این شهر به شمار می‌آید.

* خانه حاج مصور الملکی

خانه شامل فضاهای متنوعی است که در چهار سوی یک حیاط مستطیل شکل قرار گرفته‌اند. مهمترین این فضاها با نماهایی متفاوت در جبهه جنوب شرق خانه، جبهه‌ای که در ابتدای ورود به حیاط در چشم انداز مخاطب قرار می‌‌گیرد، واقع شده است.

* خانه حاج حسن غفوری قزوینی‌ها

این بنا شامل مجموعه‌ای از دو حیاط بیرونی و اندرونی است که فضاهای مختلف خانه پیرامون آنها واقع شده‌اند.‏جبهه شمالی هر دو حیاط از سایر جبهه‌های آنها مرتفع‌تر و مهمتر است و قرارگیری حوض در مقابل این جبهه‌ها تاکیدی بر اهمیت آنها است.

* خانه کهکشانی

فضاهای این خانه در سه جبهه حیاط مرکزی آن قرار گرفته‌اند. جبهه شمالی دو طبقه بوده و تالاری در میانه خود دارد و دو اتاق سه دری در طرفین آن دیده می‌‌شود. هر یک از این اتاق‌های سه دری ایوانچه‌ای جلو خود دارد که بر روی آن در طبقه بالا اتاقی قرار گرفته است.

* چله خانه

در مجاورت مقبره بابا رکن الدین چند اتاق مربوط به یک دیگر واقع شده که یکی از آنها معروف به چله‌خانه است و سابقاً مرتاضان در آن جا چله نشینی می‌‌کرده‌اند. بعضی از این اتاق‌ها دارای گچبری‌هایی ممتاز بوده وتا چند سال پیش اشعار نوشته شده بر روی گچ دیوار (خط نستعلیق) خوانده می‌شده است.

* خانه انگورستان

این باغ انگور در زمان حکومت نادرشاه افشار به عنوان مالیات از مردم گرفته شد و در دوره ناصرالدین شاه قاجار به تملک مسئول امور مالی حکومت اصفهان، یعنی پدر حاج محمد ابراهیم ملک التجار در آمد. بعدها حاج محمد ابراهیم خان بنای انگورستان را به منظور برگزاری آیین عزاداری و تعزیه ساخت.

* خانه جمال قدسیه

به اظهار مالک خانه با توجه به نقاشی‌ها و تزیینات تالارهای جنوبی و شمالی، قدمت قسمت‌هایی از بنا به دوره صفوی می‌‌رسد.

دو کتیبه در تالار شمالی تاریخ‌های 1084 و 1265 هجری قمری دارند. نخستین مدرسه ابتدایی اصفهان که توسط میرزا عبدالحسین قدسی در سال 1287هـ. ش تأسیس شد، در سال 1310هـ. ش به این خانه منتقل شد. ‏این مدرسه تا سال 1326هـ. ش دایر بود و هنوز این بنا به نام مدرسه قدسیه خوانده می‌‌شود.

* خانه حاج رسولی‌ها

تاریخ بنای این خانه احتمالا اواخر دوره زندیه است و بانی آن، بزرگ خاندان حاج رسولیها و از تجار معتبر اصفهان بوده است.‏‏ فضاهای خانه در چار چوب حیاطی مستطیل شکل واقع شده‌اند. چهار تالار خانه که در میانه چهار جبهه حیاط قرار گرفته‌اند، پوشیده از تزیینات مقرنس، قطاربندی، گچبری، طلاکاری و نقاشی روی گچ است و ضلع مجاور حیاط هر چهار تالار را ارسی ظریف و زیبایی پوشانیده است.

* خانه داوید

فضاهای بسته خانه در چهار جبهه یک حیاط مستطیل شکل قرار گرفته‌اند. مهمترین مجموعه فضایی این خانه در جبهه شمالی آن واقع شده که شامل تالاری صلیبی شکل با ارتفاع دو طبقه در میانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفین آن است.

* خانه دکتر اعلم

این خانه از بناهای اشرافی دوره قاجار به شمار می‌‌رود که وجود تزیینات متنوع و گسترده در جای جای خانه مؤید این امر است. ‏حیاط وسیع خانه در چهار جبهه توسط فضاهای بسته احاطه شده است. جبهه شمالی مرتفع‌تر و بارزتر از سایر قسمت‌های خانه است و شامل تالار شاه‌ نشین‌ بزرگی در میانه و دو اتاق سه دری در طرفین است.

* خانه سوکیاسیان

این خانه که از آثار دوره صفوی است، از حیاطی وسیع و فضاهایی در دو جبهه شمالی و جنوبی تشکیل شده است. جبهه جنوبی که فضاهای مهمتری را در خود جای داده، از جهت دیگر به حیاط دیگری مشرف است. این جبهه شامل ایوانی دو ستونی است که مقابل یک حوضخانه زیبا نشسته است.

* خانه شیخ الاسلام و شرکا

خانه شیخ الاسلام دارای حیاط بسیار بزرگی است که فضاهای اصلی در شمال و جنوب آن ساخته شده‌اند. این حیاط غالبا محل برگزاری آیین‌های مذهبی بوده و محوطه سازی آن با دیگر خانه‌های اصفهان متفاوت است‌.

به این ترتیب که یک حوض نسبتا کوچک مقابل ایوان شمالی و دو باغچه به شکل هشت ضلعی در دو سوی آن قرار دارد. مهمترین فضای خانه ایوان وسیع ستونداری است که در میانه ضلع جنوبی حیاط قرار گرفته است.

* خانه عکاف‌زاده و شریف

مجموعه این خانه از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل شده که طی نیم قرن اخیر از یکدیگر تفکیک شده‌اند و امروزه در تملک خانواده‌های عکاف‌زاده و شریف هستند.

بخش بیرونی، دارای حیاط مرکزی کوچکی است که فضاهای بسته در چهار طرف آن واقع شده‌اند. مهمترین فضای این بخش تالار جبهه شمالی است که شاه ‌نشینی به شکل نیم هشت و با ارتفاعی معادل یک طبقه دارد.

* خانه لباف

فضاهای خانه لباف در سه جبهه حیاط وسیع آن قرار گرفته‌اند که جبهه شمالی مهمترین و مرتفع‌ترین آنها است‌. این جبهه شامل تالاری صلیبی شکل در میانه و دو اتاق در طرفین آن است.

تالار توسط سه در چوبی به حیاط گشوده می‌‌شود و از دو سوی دیگر به فضاهای پیرامون خود راه می‌‌یابد.

* خانه مارتا پیترز

خانه مارتا پیترز که بخش اصلی آن بنایی مکعب شکل و متعلق به دوره صفویه است الگویی متفاوت با خانه‌های عادی هم عصر خود دارد و به نظر می‌‌رسد طرح کلی این خانه ابتدا به صورت یک کوشک و درمیان باغ واقع بوده که در طول زمان دستخوش تغییراتی شده است. ‏

‏* مدرسه چهارباغ

مدرسه چهار باغ که به مدرسه سلطانی، مدرسه مادرشاه و مدرسه امام جعفرصادق(ع) نیز شهرت دارد،در خیابان چهارباغ عباسی واقع است وآخرین بنای با شکوه عهد صفویه به شمار می‌آید که برای تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی ساخته شده است.

درخت‌های چنار کهنسال و نهر آبی که در آن جریان دارد بر زیبایی تزیینات نفیس کاشیکاری این بنا افزوده است.‏‏ قسمت‌های دیدنی مدرسه شامل معماری و طرح زیبای کاشیکاری گنبد مدرسه، در مجلل تزیین شده با طلا و نقره، محراب با شکوه، منبر یک پارچه مرمری، حجره ویژه شاه سلطان حسین، کاشیکاری بی‌مانند مدخل مدرسه وخطوط نستعلیق کتیبه‌ها و پنجره‌ها می‌شود. ‏مدرسه چهارباغ اصفهان که پس از پیروزی انقلاب اسلامی «مدرسه علمیه امام صادق (ع)» نام گرفت در حال حاضر به آموزش طلاب علوم دینی و حجره‌های آن نیز همانند عصر صفویه به اقامت طلاب اختصاص دارد.

* مدرسه بابا قاسم (مدرسه امامیه)

یکی از باباهای معروف اصفهانی که مزارش پس از چند قرن هنوز زیارتگاه مشهوری به شمار می‌‌رود بابا قاسم اصفهانی است که در ابتدای قرن هشتم هجری زندگی می‌‌کرده و از مردان عارف و سالک در راه حقیقت بوده و در زمان خود شهرت و محبوبیت داشته است.

* مدرسه بزرگ صدر

این مدرسه از مدارس بزرگ طلبه نشین اصفهان است که به وسیله حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی حکمران مشهور دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا شده است و نمای عمومی آن از آجر ساده است.

* مدرسه جده بزرگ

این مدرسه که از ابنیه زمان شاه عباس دوم صفوی است، در سال 1058 هجری قمری ساخته شده و دارای صحن و دو طبقه حجره است. ‏

صحن آن کاشیکاری و در کتیبه کاشی سردر آن سال 1058 هجری قمری دیده می‌‌شود. این مدرسه در بازاربزرگ اصفهان قرار دارد.

* مدرسه جده کوچک

بانی این مدرسه دو طبقه دلارام خانم است که در دوره شاه عباس دوم ساخته شده است. لوحی به خط ثلث در این مدرسه نصب است که تاریخ ساخت آن را به سال 1057 هجری قمری نشان می‌دهد. در کتیبه کاشیکاری سر در تاریخ سال 1056 هجری قمری هم ثبت شده است. این مدرسه در بازار بزرگ اصفهان قرار دارد.

* مدرسه جلالیه اصفهان

مدرسه جلالیه که در محله احمد آباد اصفهان واقع شده از آثار تاریخی دوره سلطنت شاه سلطان حسین صفوی است که به وسیله محمد حکیم در سال 1114 هجری بنا شده است. سردر و پشت کناره‌های صحن آن تزیینات کاشی دارد و آرامگاه بانی ساختمان مدرسه در یکی از حجره‌های آن واقع است.

* مدرسه شمس‌آباد

این مدرسه که از مدارس طلبه نشین دوره شاه سلطان حسین صفوی به شمار می‌آید، درمحله شمس آباداصفهان واقع است و به وسیله یکی از رجال آن دوره به نام آقا میرمحمد مهدی تاجر عباس‌آبادی، در سال 1125هجری قمری بنا شده است.

* مدرسه عربان

مدرسه عربان نزدیک امامزاده احمد (ع) و مقبره آقا نجفی واقع است. این مدرسه در دوره صفویه از مدارس دایر طلبه نشین بوده که اکنون شهرت سابق خود را از دست داده و به ویرانی گراییده است و در سال‌های اخیر به اهتمام سید محمدرضا خراسانی تعمیر و کتیبه‌ای در سردر آن نصب شده است. ‏کتیبه شامل نصف آیه 35 تا آخر آیه 37 از سوره (اسرا) است.

* مدرسه کاسه گران

این مدرسه طلبه‌نشین نیز از بناهای دوره شاه سلیمان صفوی است که در بازار «ریسمان» اصفهان واقع است. این مدرسه تزیینات گچبری و کاشیکاری‌های زیبایی دارد و به وسیله یکی از رجال آن دوره به نام آقا میرمحمد مهدی ملقب به حکیم الملک در سال 1105 هجری قمری بنا شده است. ‏کتیبه‌های داخل مدرسه سال 1103 هجری قمری را نشان می‌‌دهند.

* مدرسه ملا عبدالله

مدرسه ملاعبدالله در اول بازار امام اصفهان، واقع است. این مدرسه به فرمان شاه عباس اول برای تدریس مولانا عبدالله شوشتری ساخته شده است که از علمای تراز اول دوره صفویه و مردی عالم و زاهد بود و نزد شاه عباس قرب و منزلتی بزرگ داشت.

* مدرسه میرزا حسین

این مدرسه که قدمت آن به دوره شاه سلیمان صفوی می‌رسد در محله بیدآباد اصفهان واقع است. کتیبه سر در آن، اشعاری را در بر دارد که تاریخ آن، یعنی سال 1099 هجری قمری را نشان می‌‌دهد.

* مدرسه نیماورد

مدرسه نیماورد از مدارس مشهور و طلبه نشین اصفهان است که در دوره سلطنت شاه سلیمان صفوی به وسیله زینب بیگم همسرحکیم الملک بانی مدرسه کاسه گران ساخته شده و با تزیینات فراوان گچبری و خطوط بنایی و قطارهای گچبری آراسته شده است.‏‏ این مدرسه در محله نیماورد اصفهان در مجاورت بازار بزرگ واقع است و از این جهت که محل تعلیم شمار زیادی از علما و دانشمندان بعد از دوره صفویه بوده، شهرت بسیار دارد.‏‏ نام محله نیماورد از دوره سلاجقه به بعد در تاریخ دیده می‌‌شود.