نام‌آوران ایرانی
دکتر منوچهر ستوده پژوهشگر و ایران‌شناسِ برجسته در 103سالگی درگذشت
- بزرگان
- نمایش از شنبه, 21 فروردين 1395 05:08
دکتر منوچهرستوده پژوهشگر و ایران‌شناسِ برجسته و از مفاخر ملی ایران، که به دلیل مشکلات ریوی در بیمارستان طالقانی چالوس بستری شده بود؛ شب گذشته (20 فروردین‌ماه 1395) در سن 103 سالگی درگذشت.
پیکر استاد ستوده روز یکشنبه (22 فروردین) از محل بیمارستان طالقانی در چالوس به سمت قبرستان تازه‌آباد سلمانشهر تشییع می‌شود و در کنار دوست و همکارش دکتر صادق کیا به خاک سپرده خواهد شد.
به گفته علی دهباشی، مراسم یادبود منوچهر ستوده روز چهارشنبه (25 فروردین 1395) ساعت 16 تا 19 در کانون زبان فارسی برگزار می‌شود.
دکتر منوچهر ستوده متولد 28 تیر 1292 در تهران است. او ایران‌شناس، جغرافی‌دان، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر ایرانی است. فهرست کتابهای دکتر ستوده ۵۲ جلد و همچنین تعداد مقالات ایشان در حدود 286 است. کتاب‌ها و مقاله‌های استاد نشانهٔ دلبستگی ژرف و عمیق ایشان به تاریخ و دامنه و پیشینهٔ فرهنگ ایرانی است. برخی از کتابهای استاد ستوده عبارتند از: جغرافیای تاریخی شمیران، سفرنامهٔ گیلان ناصرالدین شاه قاجار، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، تاریخ بدخشان، فرهنگ نائینی، فرهنگ گیلکی با مقدمهٔ استاد ابراهیم پورداود، فرهنگ کرمانی، فرهنگ بهدینان با مقدمهٔ ابراهیم پورداود، حدود العالم من المشرق الی المغرب، مهمان نامه بخارا، جغرافیای اصفهان، فرهنگ سمنانی سرخه‌ای لاسگردی سنگسری شهمیرزادی، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز، تاریخ گیلان و دیلمستان، از آستارا تا استارباد در ده جلد شامل آثار و بناهای تاریخی گیلان و مازندران و گلستان که هر کدام قریب به هشتصد صفحه است. شادروان منوچهر ستوده دوست و یار نزدیک زنده یاد ایرج افشار بود که باغی به مساحت ده هکتار در سلمانشهر را وقف بنیاد افشار و دانشگاه تهران کرد.
دکتر منوچهر ستوده تا پایان عمرشان کالباس، سوسیس، پیتزا و به گفته خودش «غذاهای مشکوک» نخورده و از شهر تهران هم گریزان است.
وی تا چهارسالگی در محله سرچشمه زندگی کرد. در هفت سالگی به مدرسه ابتدایی آمریکایی رفت و دوره شش ساله ابتدایی را در این مدرسه گذراند. در دوران تحصیل در دبیرستان البرز کتابدار کتابخانه‌ی دبیرستان نیز بود. سال ۱۳۱۳ وارد دانشسرای عالی شد و نزد استادانی چون سیدمحمد مشکوه و علی اکبر شهابی درس خواند. نخستین مقاله خود را در ۱۳۱۵ درباره‌ی «مطالعات تاریخی و جغرافیایی - مسافرت به قلعه الموت» نوشت.
در سال ۱۳۱۷ درجه‌ی کارشناسی در رشته‌ی ادبیات فارسی را دریافت کرد. در همین دوره در اداره‌ی فرهنگ گیلان و دبیرستان شرف تهران تدریس می‌کرد. در سال ۱۳۲۴ با فاطمه (شکوه اقدس) شمشیرگران ازدواج کرد. در سال ۱۳۲۹ از رساله‌ی دکتری خود زیر نظر استاد بدیع الزمان فروزانفر با عنوان «قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز» دفاع کرد.
ایرانبوم درگذشت این ایران‌شناس فرهیخته و پیشکسوت را به خانواده گرامی ایشان و ملت ایران تسلیت می‌گوید.
دکتر منوچهر ستوده، عکس از مجتبی سالک
کتابهای منتشرشده از دکتر ستوده بسیار است؛ همچنان که تعداد مقالاتش نیز به چندصد عنوان می‌رسد. در زیر به برخی از انها اشاره می‌شود:
1ـ تألیف:
آثار تاریخی ورارود و خوارزم (سه جلد)، از آستارا تا استارباد (آثار و بناهای تاریخی گیلان، مازندران و گلستان)، استوناوند (گردآوری ستوده و دیگران)، اسناد خاندان خلعتبری، البرزکوه،تاریخ ترکمانیه، تاریخ قپچاقخانی، جغرافیای تاریخی رودبار کرج، جغرافیای تاریخی شمیران (دو جلد)، جنگ در ساحل آمودریا، خط کوفی، رهاورد ستوده (یادداشتهای دکتر ستوده، به کوشش مصطفی نوری)، سادات کیائی گیلان،سیاهپوشان کافرستان و ساکنان چُترال، فارسی برای انگلیسی زبانان(دو جلد)؛ فرهنگ سمنانی، سرخه‌ای، لاسگردی، سنگسری، شهمیرزادی؛ فرهنگ کرمانی، فرهنگ گیلکی، فرهنگ نائینی، قلاع اسماعیلیه در رشته کوههای البرز،کتابه‌های حرم مطهر حضرت معصومه(س) و حظیره‌های اطراف آن، گویش کرمانی، لهجه تهرانی، زبان و فرهنگ مردم تهران، نامنامه ایلات و عشایر و طوایف، نامهای خانواده‌ها و خاندانها و دودمانهای مازندران و خراسان.
2ـ تصحیح:
آثار و احیاء (رشیدالدین فضل‌الله همدانی؛ به اهتمام منوچهر ستوده و ایرج افشار)،احیاءالملوک (شامل تاریخ سیستان از زمان سلطنت شاه علی تا سال 1208ق، تألیف شاه حسین بن غیاث‌الدین محمد)، اسناد پادُریان کرملی (بازمانده از عصر شاه عباس صفوی)، اسناد گزارشهای پراکنده حکام ولایات ایران ( به کوشش ستوده و علی امیری)، تاریخ بدخشان (میرزا سنگ محمد بدخشی)، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس (محمد ابراهیم کازرونی)، تاریخ خانی (از علی بن شمس‌الدین لاهیجی)، تاریخ راقم سمرقندی، تاریخ گیلان و دیلمستان (از ظهیرالدین مرعشی)، تاریخ رویان(از اولیاءالله آملی)،تاریخ گیلان: وقایع سالهای ۱۰۳۸ـ۹۲۳ ق (از ملا عبدالفتاح فومنی گیلانی)، تاریخ کشمیر امیر تیمور،تاریخ خانان افغان و اوزبک و اورگنج و خیوه و بخارا و سمرقند (از میر عبدالکریم بخاری)، تاریخ مازندران (از ملا شیخعلی گیلانی)، جغرافیای اصفهان (تألیف میرزا حسین اصفهانی)، خاندان مرعشی مازندران (از میرتیمورمرعشی)،دیوان امیر پازواری، تصحیح و ترجمه ستوده و محمد داوودی)، راهنمای قطغن و بدخشان (محمد نادر خان)، رجال استارباد (محمد صالح استاربادی)، روزنامة سفر گیلان (دستخط ناصرالدین شاه قاجار)، سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس (از مهندسی ناشناخته در زمان محمد شاه قاجار)، صیدنه (از ابوریحان بیرونی؛ ترجمة فارسی قرن هشتم از ابوبکر کاشانی،به‌کوشش ستوده و ایرج افشار)، ظفرنامة خسروی (شرح حکمروایی سید نصرالله بهادرخان سلطان بن حیدر در بخارا و سمرقند)، عجایب‌المخلوقات و غرائب الموجودات (از محمد بن محمود طوسی)، فرهنگ بهدینان (گردآوری جمشید سروش سروشیان، به کوشش ستوده)، فهرست اسناد تاریخی مالجان (به کوشش ستوده و علی امیری)، گوهرنامه (محمدبن منصور)، مجمل رشوند (محمدعلی خان رشوند؛ تصحیح و تحقیق ستوده و عنایت‌الله مجیدی)، منتقله الطالبیه، مهمان‌نامة بخارا (فضل‌الله روزبهان خنجی)، نصف جهان فی‌تعریف الاصفهان (محمد مهدی الاصفهانی).
3ـ مقاله:
مقالات استاد ستوده بالغ بر صدها عنوان است، از جمله:آب انبار، آبیاری در گیلان و مازندران و گرگان، آتش، آتش افروزی در نزد مردمان شمال ایران، اجامره و اوباش، اردهن، از صاحبقرانیه تا کلاردشت، ارگ بخارا، ارگ در دورة اسلامی، اژدر و چپک، استحکامات سرزمین ایران در دوران اسلامی، اشکال العالم یا مسالک ممالک، البرز، امثال سمنانی، الفبای ارمنی ،امثال گیلکی، اوزان و مقادیر، ایل گلباغی، بادهای گیلان، باریجه (نوعی گیاه)، بازار ابریشم دیروز و بازار ابریشم دوران صفویه، بازیها و سرگرمیهای ایران، باغ فردوس، ببر، بحر نصاب، پرندگان بهشتی، پنج سند سیاسی از دورة احمد شاه، پند و دستان‌یاب، پویایی زبان سمنانی، تاجیکان چین، ترانه‌های گیلان، تفسیری از واژه ختا، توغ و پاتوغ، جاده‌ای به نام ابریشم هرگز وجود نداشته، جبال و ایران مرکزی، جدول تطبیق سالهای مسیحی و هجری قمری، جزیرة واق واق همان استرالیاست، جستانیان، چاه نخجیر، حدود ختن تاجیکستان چین، حدود متصرفات اسلامی، حفظ میراث گذشتگان، خاک ورارود و تقسیمات کنونی آن، خاندان میار، خاندانهای قدیمی گیلان و مازندران، خانوادة گربه، خُتن کتاب دبیر ادیب، خوئینی (یکی از لهجه‌های آذری)، دربارة کتابهای درسی، درویشان مازندران، دستورالعمل حکام ولایات، دشت بیات، دو کتیبة کوفی از بدربن حسنویه، دولاب، دویست و بیست واژه سغدی رود زرافشان، راه ابریشم، راه شاهی یا جادة شاه عباس در حاشیة دریای خزر، زبان لوتر استاربادی، زندگی در بیابانهای همسایة خور، ساروج، سپهسالار ارنگه، ست ستی، سروستان، سکه‌های طبرستان، سلسله محلی شمال فلات ایران، سواد طومار وقفنامچة مدرسة بزرگ همدان، سه کتیبه به خط کوفی از ایران، سید کلاردشتی، سیر در آیینة ایران، سیاهپوشان در فاصله سالهای ۹۴۴ـ۹۹۹، سیر و تحول جغرافیای ریاضی ایران و تأثیر آن در فرهنگ اسلامی، شکار سو (نوعی شکار مرغابی)؛ شمیران، دژی که ناصرخسرو نه شبانه روز در آن مانده است، شهر دربند و دیوار دربند یا سدّ یأجوج و مأجوج، شیر کوهستان، صرف فعل در دستور زبان فارسی، صندوق‌چوبین مرقد سلمان پارسی، فتح گوگ‌تپه، قراقالباق، قصران ری، قلعة الموت، قلعة شمیران، قلعه فیروزکوه، قلعة قهقهه، قلعة گردکوه، قلعة موران، قلعة نور، کاروانسراهای تهران قدیم، کبودجامه کجاست؟، کتیبه‌های آستانة مقدسة قم، کجید (دهکده‌ای در شمال دیلمان)، کردهای کنار رودخانه کرج، کشتی‌گیری در گیلان، کلمة جغرافی، کیایان کوشیج در دیلمان و خرگام، گربة وحشی، گیلان و آثار تاریخی آن، لغات و اصطلاحات جنگی، لهجة سب سلیری، لهجة علی آباد فریم، ما را چگونه می‌بینند، ماهیهای دریای خزر که نام گیلکی دارند، مثلهای فیروزکوهی، مجموعة فهرست مشخصات بازرگانان، مختصری از جغرافیای تاریخی و انسانی گیلان، مراسم علم چینی و علم واچینی در گیلان؛ مطالعات تاریخی و جغرافیائی، معماری، شهرسازی، باغ سازی؛ مقبره حبقوق، من از بام دنیا می‌آیم، نقشه مازندران و سواحل بحر خزر، نمایش عروسی در جنگل، نکاتی در بارة هفت اقلیم، واژه‌هایی از زبان مردم نهاوند، وخیگی خون (خانه سازی در وخان)، وقفنامة شاه عباس، وقفنامة میرزا محمد یوسف اشرفی، هکاتم پلیس، هفت اقلیم، همة راهها به رم ختم می‌شود؟، هنر چوب در گیلان، هوچی.
آشنایی با ایران‌شناسان؛ ستودۀ ایران‌شناسی - نگاهی به زندگی و آثار دکتر منوچهر ستوده
زندگی نامه خودنوشت شادروان دکتر منوچهر ستوده
بزرگداشت ایران شناسی که نشناختیمش - دكتر منوچهر ستوده
جشن صد سالگی منوچهر ستوده برگزار می شود
سردیس دکتر منوچهر ستوده در باغ نگارستان رونمایی شد
مراسم بزرگداشت دکتر منوچهر ستوده و رونمائی از کتاب «سرو کهنسال» در رشت برگزار شد
کتاب «از آستارا تا استارباد» نوشتهٔ دکتر منوچهر ستوده منتشر می‌شود
شعر «خون است دلم برای ایران» سرودهٔ شادروان دکتر منوچهر ستوده
خون است دلم برای ایران
جان و تن من فدای ایران
بهتر ز هزار گونه آوای
در گوش دلم نوای ایران
خوشتر ز صفای باغ ایران
من را به نظر صفای ایران
همچون دم عیسای مسیحا
جان بخش بود هوای ایران
افسوس ز ظلم روس منکوس
تشدید شده عزای ایران
وان دشمن وحشی ستمکار
برده است همه غذای ایران
وین تفرقه و نفاق اشرار
خسته دل با صفای ایران
گشته است کنون بسی غم افزا
آن ساحت غم زدای ایران
اینک که وطن شدست بیمار
دانی چه دهد شفای ایران
یک رنگی ملت است و دولت
داروی شفای زای ایران
ایران عزیز را خدائیست
امید کند خدای ایران
از چشم بد شریر حفظش
تا بیش شود بهای ایران
تا مسکن اجنبیست کشور
حاصل نشود رضای ایران
زیبد که ستوده وار گویی
خون است دلم برای ایران
***
در پی در گذشت منوچهر ستوده امیرحسین سروی، همراه همیشگی دکتر منوچهر ستوده پیام تسلیتی به این مضمون صادر کرد:
بنام خدایی که تار عنکبوت را سد عصمت دوستان کرد.
با تاسف به اطلاع می رسانم استاد بزرگ جناب دکتر منوچهر ستوده پرچمدار معاصر تحقیق در تاریخ تمدن و جغرافیای ایران عزیز به خصوص مازندران و گیلان بدرود حیات گفت.
پیکر استاد ستوده هم اکنون به سردخانه منتقل شده است.
مراسم تشییع استاد را جهت آگاهی یاران و شاگردان و خوانندگان کتاب هایش اطلاع رسانی خواهیم کرد.
شاگرد کوچک ستوده بزرگ: امیر حسین سروی
دیدگاه‌ها
با نهایت تأسّف و تأثّر با خبر شدم که سرزمین ایران یکی از بزرگمردان تاریخ معاصر خود را از دست داده است. استاد منوچهر ستوده که گام هایش به استواری و عشق تمام پهنۀ ایران را درنوردید، بی شک از نادره کاران فرهنگ ایران است. با سپاس از شما برای درج این خبر.
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا