ایران‌بوم

امروزه با افزایش امید به زندگی در جوامع انسانی، بسیاری از بیماری‌هایی که با بالا رفتن سن فزونی می‌گیرد، به‌سرعت شناسایی شده است و به‌وسیله تکنیک‌های جدید جراحی، درمان می‌شود. از جمله این بیماری‌ها، آب مروارید و آب سیاه است که متاسفانه آمار این بیماری‌ها در چند سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. به طوری که آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که 75 درصد افراد بالای 75 سال ایرانی، به درجات متفاوتی به کدورت عدسی چشم یا همان آب مروارید مبتلا هستند.‏

کارشناسان معتقدند، اگر همه افراد به اندازه کافی عمر کنند بالاخره روزی فرا خواهد رسید که به عمل آب مروارید چشم، نیاز پیدا خواهند کرد. چرا که آب مروارید یک پروسه طبیعی پیری است که از عوامل دیگر مانند نژاد، جنسیت، تغذیه و آب وهوا نیز تاثیر می‌پذیرد.

آنان همچنین می‌گویند،پیشرفت‌های علم پزشکی در چند دهه اخیر باعث شده است که بیماری آب مروارید در همان مراحل ابتدایی مداوا شود، امامتاسفانه عدم مراجعه بیماران به چشم پزشکان و معاینه‌های دوره‌ای، باعث می‌شود که «آب مروارید» به «آب سیاه» تبدیل شود و چون بیماری آب سیاه علائم خاصی ندارد، درصورت درمان نشدن موجب نابینایی می‌شود.‏

آخرین بررسی‌ها حاکی از این است که بیش از 4میلیون نفر از جمعیت دنیا براساس اعلام رسمی سازمان‌های بین‌المللی به‌دلیل آب سیاه دچار نابینایی شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 میلادی این تعداد به بیش از 12 میلیون نفر افزایش یابد.

این در حالی است که بیش از 50 درصد بیماران در کشورهای پیشرفته و 60 تا 90 درصد آنان در کشورهای در حال توسعه، از بیماری خود مطلع نیستند.‏

عدم آگاهی از ابتلا به بیماری

دکتر حیدر امینی ـ چشم پزشک در مصاحبه با خبر گزاری ایرنا اظهار داشته است: بررسی‌های مقطعی نشان داده است که 80 درصد از مبتلایان به آب سیاه در کشورمان از بیماری خود بی‌اطلاعند و این در حالی است که این رقم در کشورهای پیشرفته 50 درصد است.

وی با بیان اینکه در مطالعه خوشه‌ای در مناطق مختلف تهران، میزان بروز آب سیاه 1/44 درصد گزارش شده است، می‌گوید: این میزان بروز در کشور در سنین بیش از 80 سال، 5 درصد و در سنین 40 تا 49 سالگی 5 دهم درصد نشان داده شده است.این در حالی است که غربالگری آب سیاه (گلوکوم) مقرون به صرفه نیست و با ابداع روش‌های ساده‌تر غربالگری، می‌توان برنامه بیماریابی را در کشور اجرا کرد.

این چشم پزشک با بیان اینکه 50 درصد از بیماران مبتلا به گلوکوم در کشورهای غربی از ابتلای خود به این بیماری بی‌خبرند، می‌افزاید: تشخیص این بیماری پیچیده است و نیز فقط 25 درصد از این بیماران سابقه مراجعه به اپتومتریست و چشم پزشک را داشته‌اند.‏

‏ روش‌های تشخیص آب سیاه ‏

‏ وی اندازه‌گیری فشار مایع داخل چشم و بررسی سرعصب بینایی را از روش‌های تشخیص آب سیاه بر می‌شمارد و یادآوری می‌کند: معاینه سالیانه برای افراد پرخطر نظیر مبتلایان به دیابت، مبتلایان به عیوب انکساری چشم با نمرات چشم بالا میگرن، آپنه (وقفه تنفسی در خواب) و سابقه ابتلا به آب سیاه در بستگان درجه اول، توصیه می‌شود.

دکتر امینی با بیان اینکه آب سیاه دومین علت شایع نابینایی و نخستین علت نابینایی قابل پیشگیری در دنیا است، می‌گوید: تشخیص زودهنگام آب سیاه، به مداوای آن منجر می‌شود.

وی با بیان اینکه آمار دقیق و روشنی از میزان مبتلایان به آب سیاه در کشور وجود ندارد، می‌افزاید: براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، به دید کمتر از 5 درصد در چشم بیمار، نابینا گفته می‌شود که 75 درصد از این نابینایی‌ها در دنیا قابل پیشگیری است.

این چشم پزشک یاد آوری می‌کند: براساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی از کم بینایی و نابینایی منتشر شده در سال 2002 میلادی، 124 میلیون نفر در دنیا مبتلا به کم بینایی و 37 میلیون نفر (معادل جمعیت سه کلان شهر جهان) نابینا هستند که البته این آمار افراد نابینا به علت نداشتن عینک را شامل نمی‌شود.

وی با بیان اینکه 90 درصد از مبتلایان به آب سیاه درکشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند، می‌گوید: برخی از بیماری‌ها به علت فقر مداوا نمی‌شوند که آب سیاه از آن جمله است.

دکتر امینی با اشاره به این مطلب که اگرچه آب مروارید شایع‌ترین علت نابینایی در دنیاست، اما« آتروفی ماکولا» در کشورهای پیشرفته شایع‌ترین علت نابینایی است می‌افزاید: 4/5 میلیون نفر در دنیا به علت ابتلا به بیماری آب سیاه قدرت بینایی خود را از دست می‌دهند، در حالی که نابینایی ناشی از آب مروارید قابل درمان است، نابینایی ناشی از آب سیاه قابل درمان نیست.‏

‏ شیوع آب سیاه ‏

وی شیوع بیماری آب سیاه در دنیا را 2 تا 1/5 درصد بر می‌شمارد و یاد آوری می‌کند: گاهی شیوع آب سیاه در سنین بیش از 80 سال به 10 درصد هم می‌رسد و این در حالی است که در چشم طبیعی مایع زلالیه از زواید جسم مژگانی ترشح و از منافذی واقع در بخش قدامی چشم خارج می‌شود و در صورت برقراری تعادل، فشار طبیعی 12 تا 20 میلی متر جیوه را ایجاد می‌کند.

این چشم پزشک با اشاره به این مطلب که اگر به هر دلیل خروج مایع زلالیه دچار اختلال شود، بیماری آب سیاه را سبب می‌شود که در نوع غالب آن (گلوکوم با زاویه باز) علت اصلی ناشناخته است، اما وراثت نقش مهمی دارد، می‌گوید: افزایش فشار مایع داخل چشم به تخریب سرعصب بینایی می‌انجامد و در مواردی هم بدون افزایش فشار داخل چشم، سرعصب بینایی تخریب می‌شود و از این رو تشخیص آن به آسانی امکان‌پذیر نیست.

وی در مورد علایم ابتلا به بیماری آب سیاه می‌افزاید: «گلوکوم زاویه باز» علامت مشخصی ندارد، وبا بروز حمله در «گلوکوم بسته» علایم و نشانه‌های درد چشم، تهوع و استفراغ و قرمزی چشم تظاهر می‌کند که از اورژانس‌های چشم پزشکی به شمار می‌آید و در صورت عدم درمان، طی 1 تا 2 هفته به کوری فرد منجر می‌شود.

شایع‌ترین بیماری‌های چشم

دکتر زهره بهروزی ـ چشم پزشک واستاد گلوکوم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد شایع‌ترین بیماری‌های چشم به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: یکی از شایع‌ترین این بیماری‌ها کاتاراکت یا آب مروارید است که درصد بالایی از اعمال جراحی را به خود اختصاص داده است.

وی با اشاره به این مطلب که امروزه تکنیک جراحی آب مروارید خیلی پیشرفت کرده است، می‌افزاید: در گذشته این جراحی با برش دادن و بخیه زدن همراه بود، در حالی‌که امروزه با روش «فیکو» که نزد مردم به «لیزر» معروف شده است، انجام می‌شود. این جراحی بدون بخیه و به صورت سرپایی انجام می‌گیرد و موفقیت‌آمیز است، به نحوی که دید بیمار بعد از عمل جراحی، خوب می‌شود. این عمل همچنین عوارض روش‌های قبلی جراحی آب مروارید را ندارد و به راحتی انجام می‌گیرد.‏

آب مروارید و علائم آن ‏

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد بیماری آب مروارید یاد آوری می‌کند: عدسی چشم از آب و پروتئین تشکیل شده است که بر اثر مرور زمان، حجم لایه‌های عدسی که به طور مرتب ساخته و زیاد می‌شود، شفافیت دید را کاهش می‌دهد، عدسی چشم دچار کدورت می‌شود و بیماری آب مروارید را به وجود می‌آورد،البته عواملی مانند اختلالات مادرزادی، بیماری قند، ضربه، سن بالا و مصرف بعضی از دارو‌ها مانند کورتون هم می‌تواند در ایجاد این بیماری موثر باشد.‏

در بیماری آب مروارید زمانی که عدسی کدر می‌شود، دید بیمار کاهش می‌یابد و در مراحل پیشرفته بیمار حتی نمی‌تواند کارهای روز مره‌اش را انجام دهد و برای مطالعه و رانندگی نیز دچار مشکل می‌شود.

وی در مورد علایم آب مروارید می‌گوید: این بیماری با کاهش دید، دوبینی،‌هاله اطراف نور، افزایش دید نزدیک و تغییر مداوم شماره عینک همراه است که بیمار با بروز این علایم به چشم پزشک مراجعه می‌کند. نکته مهم این است که بیمار کاندید جراحی باید از نظر جسمی سالم باشد و از نظر بیماری‌هایی مانند دیابت،فشار خون و مشکلات تنفسی بررسی شود. در این جراحی در چشم برش خیلی کوچکی به وجود می‌آید، به وسیله دستگاه «فیکو» هسته عدسی خرد و تخلیه می‌شود و در داخل پوسته کپسول عدسی، یک لنز مناسب و دایمی با توجه به شماره چشم بیمار، قرار می‌گیرد.‏

آب سیاه و فشار بالای چشم ‏

دکتر بهروزی درمورد آب سیاه هم می‌افزاید: بررسی‌ها نشان می‌دهد که 5/2 تا 6 درصد افراد بالای 40 سال مبتلا به بیماری آب سیاه چشم هستند و چون معمولا علامت خاصی ندارد، بیماران به چشم پزشک مراجعه نمی‌کنند. این بیماری به علت فشار بالا در چشم به‌وجود می‌آیــد و فشار بالا نیز به تدریج اعصــاب بینایی را تخریب می‌کند و دید محیطی بیمار را با مشکل روبرو می‌سازد.

به نحوی که به تدریج تاریکی در میدان دید به‌وجود می‌آید، اما چون معمولا غیر از نوع حاد علایمی ندارد و تدریجی است بیمار خودش را با شرایط تطبیق می‌دهد و این در حالی است که فایبر‌هایی که مسئول دید 10/10 هستند، تا آخر سالم باقی می‌مانند و به همین علت بیمار به سختی می‌پذیرد که مبتلا به آب سیاه شده است.‏

دید غیر قابل برگشت ‏

وی با اشاره با این مطلب که در بیماری آب سیاه آن مقدار دیدی که از دست می‌رود، غیر قابل برگشت است، یاد آوری می‌کند: درمان آب سیاه به این دلیل انجام می‌شود که همین دید فعلی را برای بیمار حفظ کنیم. این در حالی است که اگر بیماری زود تشخیص داده شود، قابل درمان به وسیله دارو و جراحی است.‏

بیماران در معرض خطر ‏

این چشم پزشک در مورد احتمال ابتلای افراد بیماری آب سیاه می‌گوید: سابقه خانوادگی در افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، مهم است. از این رو معاینه بستگان درجه اول بیمار الزامی است. موضوع دیگر، سن بیمار است که با افزایش آن، احتمال ابتلا به بیماری آب سیاه هم زیاد می‌شود، مصرف دارو‌های مانند کورتون، سابقه ضربه، نزدیک بینی، سیاه پوستان و کسانی که مبتلا به بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی عروقی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آب سیاه چشم قرار دارند.‏

وی با اشاره به این مطلب که نمی‌توان افزون بر 70 میلیون نفر جمعیت کشور را برای بیماری آب سیاه غربالگری کرد، می‌افزاید: رسانه‌های جمعی باید به مردم آموزش‌های لازم را بدهند تا برای درمان در اسرع وقت به چشم پزشکان مراجعه کنند.‏

اصلاح عیوب انکساری چشم

دکتر بهروزی در مورد روش‌های جراحی موسوم به «پی آر کی»، «لازک» و «لیزیک» هم یاد آوری می‌کند: این اعمال برای اصلاح عیوب انکساری چشم است. همه بیماران کاندید خوبی برای این اعمال نیستند و مساله مهم این است که نه تنها عمل باید به خوبی انجام شود، بلکه بیمار باید سالهای بعد هم مشکل پیدا نکند. بنا براین، چشم پزشک بیماران را برای این جراحی انتخاب می‌کند، به‌طوری که بیماران باید 18 سال به بالا باشند، دریک سال گذشته هیچ گونه تغییری در عیب انکساری چشم نداشته باشند،شماره عینک آنها زیر 10 دیوپتر باشد، بیماری‌ها مانند آب سیاه و قوز قرینه و آب مروارید و همچنین بیماری‌های سیستماتیک مانند قند و روماتیسم نداشته باشند وضخامت قرینه خوبی هم داشته باشند.

وی درمورد چگونگی این جراحی می‌گوید: ما در این روش به کمک دستگاه اگزایمر لیزر که با نور ماوراء بنفش کار می‌کند و 193 نانومتر طول موج دارد، بیماری را درمان می‌کنیم. به این صورت که با تاباندن لیزر روی سطح قرنیه و تبخیر بافت، قرینه را به اندازه دلخواه در می‌آوریم. البته در این روش با میکروکراتوم، فلاپی به ضخامت 15 میکرون برمی داریم وسپس لیزر مناسب می‌تابانیم و فلپ را به جای خود برمی‌گردانیم. روش‌های سطحی هم که وجود دارند، عبارتند از«پی آرکی»، «اپی لیزیک» و «لازک» که در این روش‌ها، یک لایه سلولی برداشته می‌شود و این در حالی است که تصمیم گیری در مورد این روش‌ها با پزشک معالج است و بیمار تعیین‌کننده نوع جراحی نیست. روش سطحی با برداشتن یک لایه و تاباندن لیزر در قسمت‌های سطحی و سپس با استفاده از کنتاکت لنز تماسی، پانسمان انجام می‌شود.البته در شماره‌های عینک بالا برای جلوگیری از کدورت قرنیه چشم،‌از داروی «میتومایسین سی» استفاده می‌شود.‏

بهترین روش برای رفع عیوب انکساری ‏

دکتر بهروزی در پاسخ به این پرسش که بهترین روش برای رفع عیوب انکساری چشم کدام است، اظهار می‌دارد: این مساله بستگی به نیاز بیمار و سن او دارد.

به عنوان مثال، اگر سن بیمار 40 سال باشد و نزدیک بینی شماره 3- یا 2- داشته باشد، اگر او را «پی آر کی» کنیم، در دید نزدیک مشکل پیدا می‌کند، بنابراین برای هر بیمار باید با توجه به شرایط جسمانی اش تصمیم گیری کنیم.معمولا« عیوب انکساری چشم از طریق عینک یا کنتاکت لنز اصلاح می‌شود و یکی از عوارض لنز‌های تماسی نیز عفونت است که با توجه به شرایط بیمار از جمله جوان بودن، روش اصلاح عیب انکساری توسط پزشک، جراح انتخاب می‌شود و در حال حاضر روش جراحی متداول برای اصلاح عیوب انکساری، « پی آر کی» است.

پیر چشمی ‏

دکتر بهروزی در مورد بیماری پیر چشمی هم یاد آور می‌شود: در پیرچشمی عدسی چشم حالت ارتجاعی خودش را به دلیل افزایش سن ازدست می‌دهد بنابراین عدسی که تصاویر را همیشه با تغییر شکل خودش روی شبکه متمرکز می‌کرد، قدرتش کاهش می‌یابد و از این رو بیمار به ناچار ازعینک استفاده می‌کند که معمولا این مشکل از سنین 40 سال به بالا پدید می‌آید.

بیتا مهدوی