ایران‌بوم

به نقل از میراث آریا:مهدیه رمارم- قلعه در فرهنگ فارسی به معنی حصار بلند و یا پناهگاهی است که بر فراز کوه یا جای بلندی ساخته میشود.

کشیدن حصار زاییده تفکر انسان یکجانشین برای حفاظت و ایجاد استحکام دفاعی در برابر حیوانات، درندگان و دشمنان انسانی بوده است.

این حصارها ابتدا به صورت ساده و یکنواخت بدون برج‌های دفاعی اطراف منزل انفرادی با یک معبر ورودی کشیده شده که پس از سالیان طولانی حصارها دارای برج‌های دفاعی در فواصل منظم یا نامنظم میشوند و دروازه‌ جای معبر ورودی را میگیرد تا بتوان به نحو مطلوب‌تر از منازل دفاع کرد.

با افزایش جنگ‌های برون‌گروهی و ایجاد اتحاد میان ساکنان یک دهکده مساکن گروهی حصار‌دار به وجود آ‌مده است.

در ایران ساخت مساکن گروهی حصاردار از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح با طرح‌ها و نقشه‌های مختلف آغاز شده است.

بین هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد برای استحکام بخشی بیشتر در دیوارها « برج‌های نیم‌دایره پیش آمده » ایجاد شده و تمامی زوایای دیوارها هم با تغییراتی مستحکم‌تر شده‌اند.

این تغییرات به دلیل لزوم دفاع از قلعه در مقابل حملات دشمنان بوده و در همه قسمت‌های دیوارها انجام شده است.

پیشینه احداث قلعه در چهار محال و بختیاری به قدمت یک جانشینی و شکل‌گیری روستا در این ناحیه باز مربوط میشود.

تخریب و از بین رفتن این قلاع در میان بافت روستایی به آن‌ها جنبه افسانه‌ای، تاریخی داده و بدون اینکه از تاریخچه و سازندگان آن اطلاع مشخصی وجود داشته باشد بنام یکی از پادشاهان و شخصیت‌های اساطیری شهرت دارند.

آنچه امروزه در چهارمحال و بختیاری قلعه نامیده میشود در چهار گروه قابل تقسیم و دسته‌بندی است که تپه قلعه‌های باستانی، دز قلعه‌ها، روستا قلعه‌ها و قلاع خانی را شامل میشود.

اردشیر آخوندی مدیر پایگاه قلاع تاریخی استان چهارمحال و بختیاری اعتقاد دارد پژوهش در خصوص قلعه‌های این استان مهم ترین رسالت این پایگاه به شمار میآید. در گفتگوی تلفنی وی به سوالات ما در این زمینه پاسخ گفته است.

تپه قلعه‌های باستانی چه ویژگیهایی دارند؟

این تپه‌‌ها و اتلال باستانی از دوران پیش از تاریخ مانند‌ قلعه رستم،‌ قلعه بهرام گور را تا دوران اسلامی مثل قلعه افغان و قلعه منصور را شامل میشود.

بسیاری از این تپه‌های باستانی مانند قلعه افغان آثار سکونت از دوران پیش از تاریخ، تاریخ و دوران اسلامی را دارا است که روستاها و شهرهایی بوده که طی قرون یا هزاره‌ها مورد سکونت اهالی واقع و سپس تخریب و به تپه باستانی تبدیل شده‌اند.

دز قلعه های چهارمحال و بختیاری چه کاربردی داشته اند؟

دز قلعه‌‌ها که تنها جنبه دفاع در برابر مهاجمان را داشته کنار روستا و یا در تنگه‌ها و دره‌ها به منظور حفاظت و امنیت عبور کاروانیان ساخته شده‌اند.

قلاع گرمدره، هوره،‌ آستونه پلنگی و کافرون در دسته دز قلعه‌ها جای میگیرند.

روستا قلعه‌ها و قلاع خانی دارای چه ویژگیهای ظاهری هستند؟

روستاهایی که داخل حصارهای بلند واقع و ساکنان در پناه برج و باروها در امنیت کامل زندگی میکردند از جمله قلعه چالشتر و قلعه مدرسه را روستا قلعه مینامند.

قلاع خانی نیز محل زندگی و سکونت خوانین و خانواده آن‌ها بوده است.

خوانین در بافت روستا یا خارج از آن به احداث منازلی با شکوه اقدام می کردند که چون دارای برج‌ و باروی بلند بوده‌اند، به قلعه شهرت دارند.

بعضی از قلاع خانی تقریباً ساده و دارای حداقل تزئینات بیرونی یا درونی هستند ولی بعضی از آن‌ها دارای تزئینات فوق‌العاده بوده و بدین دلیل در گروه « کاخ قلعه‌ها ‌» جای می‌گیرند.

قلعه های تاریخی چهارمحال و بختیاری در جذب گردشگر چه تأثیری دارند؟

قلاع چهار محال و بختیاری شاخص‌ترین گروه بناهای تاریخی این استان در جذب گردشگر است.

هر ساله گردشگران بسیاری از اقصی نقاط ایران و یا خارج از کشور برای تماشای زیباییها و جذابیت این قلاع به چهار محال و بختیاری مراجعه و از تماشای این‌همه زیبایی که در مجموعه قلاع وجود دارد لذت میبرند.

پژوهشگران و محققان رشته‌‌های مختلف هنری، معماری، باستان‌شناسی و سایر رشته‌ها موضوع پژوهش خود را قلاع چهار محال و بختیاری قرار داده و به این ابنیه ارزشمند مراجعه کنند.

ارزشمند ترین قلعه‌های این استان را نام ببرید.

قلعه چالشتر، دزک، سردار اسعد جونقان و سورک مهم و مشهور ترین قلعه های این استان هستند.

ویژگی های معماری قلعه چالشتر را شرح دهید.

مجموعه قلعه چالشتر در فاصله 5 کیلومتری غرب شهر کرد، مرکز استان چهار محال و بختیاری واقع شده است.

این قلعه شامل سردرب با هشت ستون سنگی دارای نقوش حجاری بسیار زیبا، هشتی،‌ خان‌نشین با اطاق‌های متعدد، سه ایوان با 30 ستون سنگی، ‌ازاره‌های سنگی حجاری شده با نقوش مختلف صحنه‌های شکار، پرواز فرشتگان، نقوش گیاهی پیچیده، گل و گلدان و نقوش خیالی است.

اندرونی قلعه با ایوان 10 ستونی، اطاق‌های نقاشی شده با سبک «‌لندنی»، و ایوان منقوش یا « شیر و شکر»،‌ سربخاریهای گچ‌بری شده زیبا و برجسته، قاب و تخته‌های هندسی سقف اتاق‌ها و ایوان، حوض سنگی و منقوش و ازاره‌های بیرونی زیرزمین، همه جلوه‌ای خاص را در معرض دید گردشگران، علاقه‌مندان و پژوهشگران قرارداده است.
حمام بسیار زیبا و کامل قلعه خود گوشه‌ای از جلوه معماری قلعه‌های چهار محال و بختیاری است.

قلعه دزک در کدام موقعیت جغرافیایی قرار گرفته است؟

روستای دزک به فاصله 35 کیلومتری شهرکرد قلعه تاریخی امیرمفخم یا قلعه دزک بختیاری را در خود جای داده است.

این قلعه نیز در ردیف « کاخ قلعه‌ها »‌قراردارد. حصار و برج‌های بلند، اعیانی دو طبقه‌ که در نمای جنوبی و شمالی طبقات دارای ایوان‌های ستوندار، حوضخانه‌، ستون‌های گچ‌بری شده، دیوانخانه‌ با دیوارهای گچ‌بری و نقاشی و «اتاق آئینه» که بیشترین شهرت را به قلعه دزک بخشیده است.

تزئینات آئینه‌کاری با نقوش پشت شیشه در بدنه و سقف اتاق آئینه جلوه‌ای خاص به این قلعه داده است. درب‌های مرصع و معرق‌‌کاری شده دیوانخانه و اتاق آئینه از مزایای گرانقدر این کاخ قلعه نسبت به سایر قلاع استان است.

قدمت قلعه سورک به چه زمانی مربوط میشود؟

قلعه سورک در محله بالا جوی روستای سورک از توابع شهرستان کیار در حدود 45 کیلومتری شهرکرد به صورت منفرد و جدا از بافت مسکونی روستا واقع شده است.

این قلعه در حدود یک قرن بیشتر ساخته شده و متعلق به نصیرخان برادر امیر مفخم یکی از 8 پسر امام قلی خان ایلخانی یکی از سران مشروطه است.

نصیرخان در ابتدا به صارم الملک مشهور بوده که در دوران مشروطیت به سردار جنگ ملقب شده است.

مساحت بنا بیش از 6000 مترمربع است و در دو گوشه جبهه شمالی باروی قلعه دو برج مدور وجود دارد.

حیاط آن دارای باغ و یک حوض سنگی بزرگ به شکل ترنج است.

در ضلع شمال بنای اصلی و در دو طبقه واقع شده است که شامل یک ایوان ستوندار طولانی، اتاق‌های نشیمن و سفره‌خانه، حمام، اسطبل، انبار است.
در دو ضلع شرقی و غربی بخش‌های خدماتی بنا در یک طبقه بوده است که به دلیل تخریب همه این قسمت‌ها هم‌اکنون بازسازی شده‌اند.
مصالح مورد استفاده در بنا،‌سنگ، آجر،‌چوب، ورق‌های فلزی،‌کاشی و گچ است.