ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار مهر، وقتی بادهای شدید هر از گاهی آرامش مردم را به هم می‌زند؛ وقتی ریزگردها راه نفس را می‌بندد و وقتی داغی هوا خون‌ها را به جوش می‌آورد، زنگ‌های هشدار برای گسترش یک پدیده شوم به صدا درآمده‌اند، گسترش بیابان‌زایی.

27 خرداد روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی است. پدیده‌ای که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست محیطی استان قم محسوب می‌شود.

بیابان یک زیست‌بوم طبیعی است که قسمت عمده مساحت کره زمین را اشغال کرده. وجود این زیست بوم در حالت طبیعی خود تهدید محسوب نمی‌شود اما در شرایطی که با دخالت بشر زمین‌های غیر بیابانی هر روز پوشش گیاهی خود را از دست داده و به بیابان تبدیل می‌شوند، انواع مخاطرات زیست محیطی انتظار انسان را می‌کشد.

آمارها نشان می‌دهد که استان قم به همراه سه استان تهران، گیلان و مازندران در شمار 4 استانی قرار دارند که دارای بالاترین تراکم جمعیت در واحد سطح هستند . این تراکم جمعیت در کنار محدودیت‌های طبیعی و عدم مدیریت صحیح در بخش‌های مختلف امروز وضعیت بدی در زمینه بیابان‌زایی به وجود آورده است.

مدیرکل منابع طبیعی استان قم در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: 42 درصد مساحت استان ما در معرض خطر بیابانی شدن قرار گرفته است. یعنی 472 هزار هکتار. هر چند 15.2 درصد از مساحت استان را بیابان‌ها تشکیل می‌دهند اما طبق آمار اداره‌کل منابع طبیعی، 98 هزار هکتار در شرایط بحرانی قرار دارند.

طبق گفته‌های احمد عفتان استان قم سه کانون بحرانی بیابان‌زایی دارد. حسین آباد میش مست در کنار حسین آباد کوه نمک و دشت مسیله امروز یکی از مهم‌ترین مناطق بحرانی بیابانی شدن است.

خشک شدن تالاب‌ها و بیابان‌زایی؛ دو مقصر پدیده ریزگردها

تنها نگاهی به موقعیت جغرافیایی دشت مسیله و زندگی کردن نزدیک به یک سوم جمعیت کشور اطراف آن نشان می‌دهد بیابان‌زایی چه تأثیری ممکن است بر زندگی ما داشته باشد. پدیده‌ای که به گفته مدیرکل محیط زیست استان یکی از دو علت مهم ایجاد ریزگردها در استان است.

محمود علی رکنی، در گفتگو با مهر، با اشاره به اینکه ادامه پیدا کردن این وضع به زودی استان قم را در وضعیت بدتری از نظر شاخص‌های زیست محیطی قرار خواهد داد گفت: باید مسئله بیابان‌زدایی با جدیت از سوی مدیریت استان و با مشارکت مردم پیگیری شود.

وی بزرگ‌ترین مشکل را در این زمینه محاسبه نشدن خسارات بیابان‌زایی در حسابرسی‌های مالی دولت است که موجب شده اعتبارات کافی برای این موضوع تخصیص داده نشود. به گفته رکنی در کشورهای پیشرفته مخاطرات زیست محیطی در محاسبات ملی دخالت داده شده و حتی از عدد تولید ناخالص کم می‌شود چرا که خسارت‌های ناشی از تخریب محیط زیست به رسمیت شناخته می‌شود.

ارزش‌گذاری اقتصادی خساراتی که به محیط زیست وارد می‌شود از نظر رکنی مهم‌ترین کاری است که باید مسئولان انجام دهند تا مشخص شود که اگر آسیبی به محیط زیست می‌زنیم در نخستین فرصت باید آن را جبران کنیم.

وی عدم توجه به این موضوع را ناشی از ناآگاهی از تأثیر تخریب‌های زیست محیطی بر زندگی انسان می‌داند. وقتی انسان موجب افزایش بیابان‌ها در محل زندگی خودش می‌شود، در واقع خطر مخاطراتی مانند توفان و ریزگردها را افزایش داده که این موضوع موجب به خطر افتادن سلامت او خواهد شد.

اگر تنها هزینه اشغال تخت‌های بیمارستانی برای آسیب‌دیدگان ریزگردها برای دولت را حساب کنیم، متوجه می‌شویم که هر دخل و تصرف در محیط زیست بسیار گران‌تر از چیزی که حد تصور است برای ما تمام می‌شود.

مدیرکل محیط زیست استان قم با اشاره به مالچ پاشی برای تثبیت خاک در بیابان‌ها اضافه کرد: در واقع تنها راه بیابان‌زدایی کشت گیاهان است اما اگر قرار است با مالچ خاک تثبیت شود، باید این مالچ هم بیولوژیک باشد.

وی فرسایش خاک را اثر دیگر بیابان‌زایی دانست و افزود: این موضوع هم از بین بردن سرمایه‌های مردم است چرا که خاک فرسایش یافته دیگر برای کشت و زرع مناسب نیست.

از خیابان‌های ماسه‌ای تا رودخانه‌ای که اتوبان شده است

کشور ما ایران 1.2 مساحت جهان را اشغال کرده اما دارای 2.4 بیابان‌های دنیا است. در سطح کشور در میان اراضی طبیعی، 100 میلیون هکتار در خطر بیابان‌زایی و فرسایش خاک قرار دارد. استان قم که در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته یکی از کانون‌های بحرانی برای مشکلات زیست محیطی از این قبیل است.

همواره تصمیمات مدیریتی از جمله احداث سدها یکی از دلایل بزرگ بیابان‌زایی بوده‌اند. آنطور كه در تصاوير ماهواره‌اي مربوط به سال 1374 و 1381 مشخص است، پوشش گياهي انبوه پس از افتتاح سد 15 خرداد در سال 1373 و آبگيري مخزن آن رو به نابودی رفته است. به نحوی که هم‌اکنون شهرداری قم ناچار است سالانه ده‌ها هزار تن ماسه را از سطح معابر عمومی شهر جمع‌آوری کند.

از طرفی به دلیل برخورد ذرات ماسه به گنبد طلایی حضرت معصومه و آسیب‌رسیدن به این گنبد مقدس و درخشان، چاره‌ای جز ترمیم طلای گنبد در هر از چند گاه و صرف هزینه‌های گزاف وجود ندارد. مرغوب‌ترین مراتع استان از بین رفته‌اند و رودخانه‌ای که 300 سال پیش مردم از آن برای رفت و آمد با قایق استفاده می‌کردند، امروز به اتوبان تبدیل شده است.

اگر به تمام این هزینه‌ها اشغال تخت‌های بیمارستانی توسط بیماران تنفسی و مشکلات ناشی از افزایش دما را نیز اضافه کنیم، متوجه می‌شویم بی توجهی به بیابان‌زایی می‌تواند چه معامله خطرناکی باشد.

مدیرکل منابع طبیعی استان قم با اشاره به اقدامات این اداره برای مقابله با بیابان‌زایی گفت: بر اساس مطالعات انجام شده، تلاش کردیم پوشش گیاهی دو قسمت غرب و شرق قم را که در مسیر بادهای زمستانه و تابستانه بودند، با نهال‌کاری تکمیل کنیم.

وی افزود: تا به حال عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی در استان قم در حسین آباد میش مست پیگیری شده موجب تکمیل پوشش گیاهی به مساحت 5 هزار هکتار شده است. در حسین آباد کوه نمک هم که اولویت کنونی منابع طبیعی است، در سه سال اخیر 650 هکتار نهال‌کاری در این محدوده داشته‌ایم.

عفتان با اشاره به اینکه امسال نیز 600 هزار هکتار بیابان‌زدایی صورت خواهد گرفت، ادامه داد: این عملیات موجب تعدیل هوا، کنترل گرد و غبار، تأمین علوفه برای دام و حفاظت از آب‌های زیرزمینی خواهد شد.

بیابان‌زایی دغدغه کانونی مسئولان باشد

کنترل و قرق برخی مناطق حساس از نظر بیابان زایی دیگر اقدام اداره‌کل منابع طبیعی است که عفتان به آن اشاره کرد. همچنین به گفته مدیرکل منابع طبیعی استان در مناطقی که منشأ گرد و غبار محسوب می‌شوند، اجازه برداشت از معادن داده نمی‌شود.

عفتان با اشاره به اینکه استفاده بی رویه از سفره‌های آب زیر زمینی، برداشت بی‌رویه از معادن، چرای بی رویه دام‌ و کاهش بارندگی از مهم‌ترین دلایل بیابان‌زایی در قم است گفت: انتظار ما این است که این مخاطره زیست‌محیطی دغدغه کانونی تمام مسئولان استان و مردم باشد.

وی تأمین مالی طرح‌های بیابان‌زدایی را بسیار مهم دانست و ابراز داشت: بدون کمک مردم نمی‌توانیم 98 هزار هکتار زمین در معرض خطر در استان را نجات دهیم.

«زمین متعلق به آیندگان است؛ بیایید اثرات مخرب تغییر اقلیم را کاهش دهیم. » این شعار امسال در روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی است. شعاری که به ما یادآوری می‌کند آنچه از سرمایه‌هایی مانند آب و خاک امروز در اختیار داریم، امانتی برای آیندگان است. امانتی که باید بی کم و کاست به دست فرزندان ما سپرده شود.

................................
زینب آخوندی