ایران‌بوم

برای هم‌آوایی در کودتای 28 امرداد

اشغال‌گران ایران در جریان جنگ دوم جهانی، برای هزینه‌های خود در این نبرد، نیاز به ریال داشتند. دولت ایران از روی ناچاری و با آگاهی به پی‌آمدهای فروش ریال به اشغال‌گران که منجر به تورم بسیار بالایی در کشورمی شد، در برابر دریافت دلار و پوند، ریال در اختیار آمریکایی‌ها و انگلیس‌ها گذارد. اما دولت ایران از پذیرش « روبل »‌ ( پول دولت شوروی ) خودداری کرد و قرار شد که روس‌ها در برابر ریال‌های دریافتی، پس از پایان جنگ، زر و دلار به ایران بپردازند.

اما پس از پایان جنگ، ‌روس‌ها از پرداخت بدهی‌های خود ، خودداری کردند. احمد قوام ( قوام‌السلطنه ) در سفر به مسکو در زمستان سال 1324، افزون بر هیات سیاسی، یک هیات اقتصادی نیز برای گفت‌و گو و دریافت طلب‌های ایران از روس‌ها, به همراه داشت. گفت‌و گوهای بسیاری با روس‌ها به عمل آمد که به نتیجه نرسید. افزون بر آن، دولت شوروی بابت خرید خواروبار، برنج و نیز خرید جنگ‌افزار از ایران،به ایرانیان بدهکار بود.

هم‌چنین نمایندگی اقتصادی شوروی پس از اشغال ایران، استقلال گمرکی ایران را نقض کرد و برای مدت هشت ماه تمام, از پرداخت همه‌ی حقوق گمرکی خودداری نمود و بعد هم وزارت دارایی را تا پایان جنگ، ناچار به امضاء و اجرای پروتکلی کرد که کالاهای وارداتی شوروی در انبارهای خودشان، دور از دسترس ماموران ایرانی قرار گیرد.
هم‌چنین « در تمام مدت جنگ، نمایندگی تجاری شوروی کلیه‌ی واردات خود را به حد اعلای قیمت بازار سیاه به فروش رسانده و از کمک به دولت ایران برای تنزل قیمت‌ها از راه فروش اجناس انحصاری از قبیل قند و شکر و قماش و سایر کالاها، خودداری نموده ... نمایندگی تجاری شوروی، قند و شکر را تا کیلویی صد و چهل ریال و قماش تا متری هفتاد الی هشتاد ریال به فروش می‌رسانید و از این رو، ‌اقدامات دولت ایران برای جلوگیری از باراز سیاه و اجرای تثبیت قیمت‌ها، همیشه بی‌نتیجه می‌گردید».
( از گزارش احمد قوام نخست وزیر به مجلس شورای ملی 29 مهر ماه 1326 )
نخست وزیر در گزارش خود به مجلس شورای ملی می‌افزاید: « احتیاج به ذکر نیست که این گونه مطالبات از بابت حداقل وجوهی بود که در دفاتر ما ضبط و ثبت شده بود و ما می‌داینم که این خسارات کسری از کسور زیانٍ‌های بی‌کران که از حیث نقل مواد خواروبار و اغنام واحشام ومیوه و ماهی و محصولات دیگر و اثرات تخریبات و استعمال خطوط راه آهن و سایر وسایل نقلیه و بریدن جنگل و استفاده از کارخانه‌ها و انواع زیان‌های دیگر در تمام نواحی اشغال شده که از کنترل دولت کاملا خارج شده بود، عاید کشور ما گردید » ( همان )

اما روس‌ها، تن به خواسته‌های به حق ایران در زمینه‌ی مسایل مالی ندادند.در دولت دکتر مصدق، به ویژه، پس از ملی شدن صنایع نفت در سرتاسر کشور و جلوگیری دولت بریتانیا به پشتیبانی دولت آمریکا از فروش نفت، وضع مالی کشور بحرانی شده بود.‌ از این رو، دولت خواستار بازپرداخت بدهی مالی از سوی شوروی شد. اما روسٍ‌ها که به دروغ ادعای مبارزه با امپریالیسم و استعمار را داشتند، برای هم‌کاری با غرب در به زانو درآوردن ایران، از پرداخت بدهی‌های خود به ایران، خودداری کردند. اما آن‌ها حاضر شدند که بدهی‌های خود را در برابر به دست ِآوردن قصبه‌ی فیروزه به دولت کودتا، بپردازند که در حقیقت باید گفت که قصبه‌ی فیروزه، دست مزد شوروی‌ها بود در هم‌کاری با غرب برای به زانو درآودن دولت ملی.

بر پایه‌ی موافقت‌نامه‌ی 11/ 9 / 1333 میان دولت ایران و دولت شوروی که بدون هیچ مخالفتی به تصویب مجلس کودتا رسید، قصبهٍ‌ی فیروزه به روس‌ها واگذار شد و آن‌ها نیز طلب ایران را پرداختند. برپایه‌ی ماده یک این موافقت‌نامه:
« ... قریه فیروزه و زمین‌های اطراف آن، درخاک اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی باقی می‌ماند ... »

بر پایه‌ی مادهٍ‌ی 4 بند الف :
« بانک دولتی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در مدت دو هفته در دو قسمت از روزی که این موافقت‌نامه دارای اعتبار رسمی می‌گردد، در ایستگاه راه‌آهن مرزی جلفای ایران, معادل 11169073 ( یازده میلیون و یک صد ونود شش هزار و هفتاد و سه دهم) طلا برای استهلاک دعاوی طرف ایران ناشیه از موافقت‌نامه‌‌ی مورخ 18 مارس 1943 [ 27 اسفند 1322 ] مذکور در این ماده، به بانک ملی ایران تحویل می‌دهد».
بر پایه‌ی بند ب همان ماده :
« طرف شوروی از آغاز اعتبار قانونی این موافقت‌نامه در مدت یک سال، معادل 07/8648619 ( هشت میلیون و شش صد و چهل و هشت هزار و شش صد ونوزده و هفت صدم ) دلار آمریکایی ... [ می‌پردازم ] »