ایران‌بوم

9 اسفند : شاه و ثریا ملکه ایران تصمیم به مسافرت خارج گرفتند و آماده برای حرکت شدند. دولت تمام وسائل حرکت آنها را محرمانه فراهم کرده بود. دکتر مصدق بامداد امروز برای خداحافظی به دربار رفت.

به مناسبت مسافرت شاه به علت تحریکات عده‌ای بازار تهران تعطیل شد و دستجاتی از مردم که توسط مخالفین مصدق تحریک می‌شدند در مقابل کاخ شاه اجتماع نموده و با تظاهرات شدید مانع مسافرت شاه شدند.

آیت‌الله سید محمد بهبهانی به اتفاق عده‌ای در دربار حضور یافته و شاه را از این مسافرت منع نمود.

آیت‌آلله کاشانی اعلامیه‌ای منتشر نمود و از مردم خواست تا مانع مسافرت شاه به خارج از کشور شوند.

تظاهرکنندگان در مقابل کاخ شاه قصد به قتل رساندن دکتر مصدق را داشتند و مصدق ناچار با هدایت عده‌ای از درباریان دور از چشم اوباش از کاخ خارج شد.

عده‌ای از مخالفین دکتر مصدق که غالباً افسران بازنشسته بودند به خانه اوریختند و قصد قتل او را نمودند. مصدق با جامه خواب از راه پشت‌بام به اداره اصل چهار ترومن رفت و از آنجا خود را به ستاد ارتش رساند و به اتفاق سرلشگر بهارمست به مجلس رفت.

جلسه فوق‌العاده مجلس با حضور مصدق تشکیل شد و مصدق طی نطقی گفت ریاست عالیه قوا با شاه است و امراء‌ به دستور من اعتنائی نمی‌کنند. موافقین و مخالفین نطق‌هائی ایراد کردند، سرانجام مصدق در مجلس متحصن شد.

10 اسفند در تهران و شهرستان‌ها تظاهراتی له و علیه شاه و مصدق صورت گرفت و در زدوخودرهای موضعی عده‌ای مقتول و عده‌ای مجروح و مصدوم شدند.

28 نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی در مجلس تحصن کردند.

بازار تهران و بعضی از شهرها تعطیل کردند و تظاهرات له و علیه مصدق و شاه اوج‌‌گیری کرد.

سرتیپ تقی ریاحی به ریاست ستاد ارتش منصوب گردید.

عده زیادی از امراء بازنشسته و رجال از طرف فرمانداری نظامی بازداشت شدند.

12 اسفند دولت طی پیامی از مردم خواست تا به تعطیلات خاتمه دهند.

21 اسفند هیئت هشت نفری میانجی بین شاه و دولت نظر خود را دادند و صریحاً اظهار عقیده نمودند که شاه از مسئولیت مبرّا است و به هیچ وجه حق مداخله در امر کشور را ندارند.

26 اسفند سرلشگر زاهدی و عده‌ای از رجال که پس از واقعه نهم اسفند بازداشت شده بودند آزاد شدند.

29 اسفند دکتر مصدق طی پیامی رد پیشنهاد دولتین آمریکا و انگلیس را با دلایل به اطلاع عامه رسانید.

فروردین 1332 ـ ژنرال والتر بیدل اسمیت معاون وزارت خارجه آمریکا به سازمان سیا اعلام داشت که دولت آمریکا بیش از این نمی‌تواند دولت مصدق را تایید کند و ترجیح می‌دهد که دولت جانشینی سرکار آید که هیچ عضوی از جبهه ملی در آن حضور نداشته باشد.

15فروردین 32 ـ اختصاص بودجه یک میلیون دلاری به پایگاه «سیا» در تهران و اعطای اختیار کامل به رییس پایگاه و سفیرآمریکا در تهران برای مصرف بودجه مزبور بدون کسب مجوز در هر اقدامی که به سرنگونی مصدق منجر شود.

در شیراز بین طرفداران مصدق و دسته‌های دیگر سیاسی نزاع سختی درگرفت. عده‌ای مقتول و مجروح شدند. مردم اداره اصل 4 را غارت نمودند.

16فروردین: دکتر مصدق نخست‌وزیر پیامی از رادیو به مردم ایران فرستاد و از ماجرای 9 اسفند پرده برداشت و صریحاً اعلام کرد شاه حق مداخله در امور کشور را ندارد.

در دزفول بین طرفداران و مخالفین دولت نزاع خونینی دست داد و عده‌ای مقتول و مجروح شدند.

27فروردین 32 ـ تهیه گزارش تحت عنوان «عواملی که دست‌اندر کار سرنگونی مصدق هستند» توسط «سیا»

30فروردین: ابوالقاسم بختیاری که چند ماه درحال طغیان بود درجنگ با قوای دولتی شکست خورده تسلیم شد.

ـ ملاقات و گفتگوی محرمانه پایگاه سیا در تهران با سپهبد زاهدی در تهران

1 اردیبهشت:سرتیب محمد افشار طوس رئیس شهربانی کل کشور مفقود شد.

3 اردیبهشت:حسین علاء‌ وزیر دربار طبق نظر دکتر مصدق از سمت خود کناره‌گیری کرد.

3 اردیبهشت:در رابطه با مفقود شدن رئیس شهربانی چهار نفر از امراء بازنشسته ارتش به این شرح: سرتیب دکتر منزّه، سرتیب علی اصغر مزینی، سرتیب بایندر، سرتیپ نصرالله زاهدی بازداشت شدند.

5 اردیبهشت:ابوالقاسم امینی به کفالت وزارت دربار منصوب شد.

6 اردیبهشت:جسد افشار طوس رئیس شهربانی در تپه‌های لشگرک واقع در شمال تهران کشف شد.

12اردیبهشت:فرمانداری نظامی طی اعلامیه‌ای اطلاع داد که رئیس شهربانی به وسیله چند تن از افسران بازنشسته و مخالفین دولت به قتل رسیده و دکتر مظفر بقائی و سرلشگر زاهدی در این جنایت دست داشته‌اند.

14اردیبهشت: سرلشگر زاهدی با موافقت آیت‌الله کاشانی رئیس مجلس به وسیله میراشرافی به مجلس آورده شد و به بهانه نداشتن امنیت در آنجا متحصن شد.

21اردیبهشت: به دستور دکتر مصدق، شاه کلیه املاک پهلوی را به دولت واگذار کرد و دولت قبول نمود از بابت منافع املاک سالیانه 60 میلیون ریال به سازمان شاهنشاهی پرداخت نماید.

سخن‌گوی دولت اعلام کرده روابط شاه و دولت بسیار حسنه است.

23 اردیبهشت: به دنبال گفتگوهای دونالد ویلبر مشاور مخفی بخش خاور نزدیک و آفریقای «سیا» با «نورمن داربی شایر» افسر سرویس اطلاعاتی MI6 در نیکوزیا پایتخت قبرس، پیش‌نویس طرح سرنگونی دکتر مصدق تهیه و به مرکز فرماندهی سیا ارسال شد.

24‌اردیبهشت: عبدالعلی لطفی وزیر دادگستری طی نامه‌ای خطاب به مجلس شورای ملی اظهار داشت که مطابق گزارش وزارت دفاع ملی و اسناد و مدارک متقن که منضم به نامه است دکتر مظفر بقائی کرمانی متهم به معاونت در قتل رئیس شهربانی می‌باشد و تقاضای سلب مصونیت او را کرد.

دیدار یکی از برادران رشیدیان با «داربی شایر» در ژنو . دراین دیدار رشیدیان شرایط و اوضاع داخل ایران را برای وی تشریح کرد. پایگاه M16 در نیکوزیا هفته‌ای سه بار از طریق تلگراف با برادران رشیدیان در تهران ارتباط داشت.

3 خرداد: دو فوریت طرح گزارش هیئت هشت نفری در مجلس شورای ملی به تصویب رسید ولی هنگام طرح فوریت سوم لایحه اقلیت مخالف دولت با ایجاد جنجال و تعرض مانع ادامه کار مجلس شدند.

7 خرداد: درجلسه امروز مجلس شورای ملی بین موافقین و مخالفین دولت ابتدا مشاجره لفظی، بعد زد و خورد شدیدی صورت گرفت.

17خرداد: در مجلس شورای ملی بر سر انتخاب رئیس زد و خوردی بین نمایندگان در گرفت، نریمان و اقبال مجروح شدند.

18خرداد: مذاکرات افسران سیا با لویی هندرسن سفیر آمریکا در ایران پیرامون زوایای طرح سرنگونی مصدق درواشنگتن

19 خرداد : کرمیت روزولت، رئیس بخش خاور نزدیک و آفریکا و رئیس عملیات سیا، کارول از مسئولان سیا، راجرگویران رئیس پایگاه سیا در تهران و دونالد ویلبر در بیروت پیرامون طرح عملیاتی سرنگونی دکتر مصدق به مذاکره پرداختند . این مذاکرات تا 24 خرداد ادامه داشت.

25خرداد: کرمیت روزولت و دونالد ویلبر همراه با طرح تهیه شده در بیروت به لندن رفتند. آنها این طرح را جهت بررسی و تأیید نهایی به مسئولان اداره مرکزی سرویس اطلاعاتی بریتانیا ارائه کردند. مذاکرات دو طرف تا 27 خرداد ادامه یافت و طرح نهایی سرنگونی مصدق تصویب شد.

28خرداد: انتقال مواد مکتوب و کاریکاتور و اعلامیه های ضد مصدق به تهران و توزیع آنها میان عوامل سیا در تهران

تیر 1332

4 تیر: دکتر مصدق در ملاقات با اعضای فراکسیون‌های مجلس گفت کاری نباید کرد که مجلس تعطیل شود.

10 تیر: انتخاب رئیس مجلس شورای ملی امروز انجام گرفت، دکتر شایگان به نفع دکتر معظمی کنار رفت و در نتیجه دکتر عبدالله معظمی با 41 رای رئیس مجلس شد. آیت‌الله کاشانی 31 رای داشت.

20 تیر: علی زهری دولت دکتر مصدق را استیضاح کرد.

24تیر: ملاقات و گفتگوی اسدالله رشیدیان با اشرف پهلوی در ریویرا (فرانسه) پیرامون نقش اشرف در کودتاه

25تیر: 25 نفر دیگر از نماینگان مجلس شورای ملی به تبعیت از نمایندگان عضو فراکسیون نهضت ملی استعفا دادن و با این ترتیب عمر مجلس هفدهم به پایان رسید.

28تیر:کرمیت روزولت از طریق مرز عراق وارد تهران شد و در مخفی‌گاه با زاهدی ملاقات کرد.

30 تیر: سالگرد قیام سی‌تیر با شکوه فراوان توسط طرفداران مصدق در تهران و شهرستان‌ها انجام گرفت در این میتینگ به شدت به مخالفین دولت حمله گردید. حزب توده نیز در این باره میتینگ با شکوهی برگزار کرد.

3 مرداد: اشرف پهلوی که به دستور دکتر مصدق به خارج تبعید شده بود وارد تهران شد و حامل پیامی برای برادر خود بود.

7 مرداد: دیدار اشرف پهلوی با شاه و اعلام خبر دیدار قریب‌الوقوع ژنرال شوارتسکف باری

دالس وزیر امور خارجه آمریکا از فعّالیت حزب توده در ایران ابراز نگرانی نمود.

8 مرداد: در جلسه سخنرانی در منزل آیت‌الله کاشانی، عده‌ای به طرفداری کاشانی و دسته‌ای به حمایت از مصدق به زد و خورد پرداختند در نتیجه عده‌ای مجروح شدند.

اسدالله رشیدیان در دیدار با شاه از او خواست یک واژه کلیدی را انتخاب کند تا در تاریخ‌های معین از رادیو BBC پخش شود.

10 مرداد: در دیدار ژنرال شوارتسکف با شاه، وی از شاه خواستار صدور فرمان نخست‌وزیری زاهدی شد.

12 مرداد: در تهران برای انحلال مجلس هفدهم به آراء عمومی مراجعه شد و مردم رای به انحلال مجلس دادند.

19 مرداد: در شهرستان‌ها برای انحلال مجلس هفدهم به آراء عمومی (رفراندم) مراجعه شد و آراء قابل ملاحظه‌ای تحصیل گردید.

دیدار سرهنگ اخوی با شاه پیرامون کودتا

22 مرداد: شاه و ثریا ظاهراً برای استراحت به رامسر رفتند.

نشست نهایی عوامل کودتا با حضور کارول افسر سیا، روزولت

24 مرداد: برای براندازی حکومت دکتر مصدق بامداد امروز جلسه‌ای در باغ مصطفی مقدم با شرکت سرتیپ گیلانشاه، سرلشگر باتمانقلیچ، سرهنگ فرزانگان، سرتیپ تقی‌زاده، سیدابوالحسن حائری‌زاده، عبدالرحمن فرامرزی و پرویز یارافشار تشکیل شد.

افراد گاردشاه شب هنگام مهندس زیرک‌زاده، مهندس حق‌شناس وزیر راه بازداشت کردند.

25 مرداد: ساعت 2 بامداد سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاه فرمان عزل دکتر مصدق را در منزل به وی ابلاغ و رسید دریافت کرد و پس از چند لحظه توقیف شد.

دولت طی اعلامیه‌ای وقوع یک کودتای نظامی در تهران و خنثی شدن آن را اعلام نمود.

شاه به اتفاق ثریا از رامسر با هواپیمای اختصاصی به خلبانی سرگرد خاتم به بغداد گریخت.

دکتر فاطمی وزیر امور خارجه به تمام سفراء و وزرای مختار و کارداران ایران در خارج اعلام کرد شاه از سلطنت مخلوع است و نباید مورد استقبال قرار گیرد.

زاهدی توسط فرمانداری نظامی احضار شد.

دکتر مصدق اعلامیه انحلال مجلس شورای ملی را انتشار داد.

دکتر مظفر بقائی و علی زهری و عده‌ای از نمایندگان غیر مستعفی مجلس بازداشت شدند.

عده زیادی از افسران به اتهام مشارکت در کودتا بازداشت شدند. باتمانقلیچ، نصیری، زند کریمی و اسکندر آزموده جزء بازداشت‌شدگان بودند.

لشگر گارد خلع سلاح شد.

شاه وارد بغداد شد و به طور غیررسمی از طرف ملک فیصل پذیرائی گردید. مظفر اعلم وزیر مختار در عراق برخلاف توصیه نوری سعید نخست‌وزیر عراق از استقبال و ملاقات شاه خودداری کرد.

عکس‌های شاه و ثریا از ادارات و سازمان‌ها جمع‌آوری گردید.

مجسمه‌های محمدرضا شاه و رضاشاه در تهران و شهرستان‌ها پائین کشیده شد.

افراد حزب توده نام خیابان‌های تهران را تغییر دادند.

دکتر فاطمی وزیر امور خارجه کاخ‌های سلطنتی را مهر و موم کرد.

سرتیپ ریاحی طی مصاحبه‌ای از کودتا پرده برداشت و فرار شاه را استعفا تلقی نمود.

بعدازظهر امروز میتینگ بزرگی در میدان بهارستان درباره فرار شاه تشکیل شد، دکتر فاطمی در این میتینگ خواستار لغو نظام سلطنتی ایران شد. دکتر شایگان در همین گردهمائی گفت تحفه‌ای که می‌بایستی به تهران بیاید به بغداد رفت.

دکتر فاطمی در روزنامه باختر امروز شدیدترین حملات را به شاه و خانواده سلطنتی نمود.

26 مرداد: طبق دستور دکتر مصدق، ستاد ارتش طی بخشنامه‌ای نام شاه را از دعای صبحگاهی و شامگاهی واحدهای نظامی حذف کرد.

شاه و ثریا وارد رم شدند. نظام‌السلطان خواجه‌نوری وزیر مختار از استقبال شاه خودداری کرد.

اردشیر زاهدی در خارج از شهر اصفهان با سرهنگ امیرقلی ضرغام معاون لشگر اصفهان ملاقات نمود و از وی خواست در صورت لزوم برای کودتا قوای خود را به تهران حرکت دهد. ضرغام به زاهدی پاسخ مثبت داد.

سرهنگ فرزانگان از طرف سرلشگر زاهدی در کرمانشاه با سرهنگ تیمور بختیار فرمانده تیپ ملاقات و مذاکره کرد و از وی خواست برای تصرف تهران و ساقط کردن مصدق با تیپ کرمانشاه به تهران حرکت کند. بختیار بلافاصله به تیپ آماده باش داد.

27 مرداد: آیت‌الله کاشانی طی نامه‌ای به مصدق تذکر داد وقوع یک کودتا در تهران توسط زاهدی حتمی است، بهتر است با دیپلماسی کنار بروید، مصدق به این نامه پاسخ داد مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم.

هندرسن سفیر امریکا که مدتی به مسافرت رفته بود به تهران بازگشت و با مصدق ملاقات نمود.

جرائد حزب توده خواستار برقراری جمهوری دموکراتیک شدند.

سرهنگ اشرفی فرماندار نظامی از کار برکنار شد و سرتیپ محمددفتری جانشین او شد.

28 مرداد: سرتیپ دفتری ریاست شهربانی را نیز به دست گرفت.

از بامداد امروز تظاهرات در تهران تغییر شکل داد.

نظامیان از فرمان نخست‌وزیر سرپیچی کردند.

زد و خورد بین موافقین و مخالفین مصدق و شاه شدت گرفت. نظامیان با کامیون‌ها به نفع شاه شعار سر دادند.

بعدازظهر امروز اداره رادیو به دست کودتاچیان افتاد، فرمان نخست‌وزیری زاهدی از رادیو خوانده شد. سرلشگر زاهدی و میراشرافی سقوط حکومت مصدق را اعلام کردند.

سرلشگر زاهدی شهربانی را مرکز کار خود قرار داد.

مخالفین مصدق و نظامیان به خانه او یورش بردند و بین محافظین منزل مصدق به فرماندهی سرهنگ ممتاز و مهاجمین زد و خورد مسلحانه آغاز شد. ساعت ها این جنگ ادامه داشت و عده زیادی مقتول و مجروح شدند، سرانجام محافظین خانه مصدق تسلیم شدند.

مصدق و یارانش به خانه‌های مجاور پناه بردند.

در شهر تهران حکومت‌ نظامی برقرار شد و سرتیپ فرهاد دادستان به حکومت نظامی منصوب شد.

برگرفته از روزنامه اطلاعات با استفاده از روزشمار تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج اول،‌ تألیف باقر عاقلی.