ایران‌بوم

دربارهٔ زبان آذربایجان همچنانکه مولف کتاب اشاره فرموده‌اند با استناد به مندرجات کتیبه‌های موجود در سینهٔ کوه سبلان، خان تختی، قلاع باستانی، کلیساها و مساجد قدیمی آذربایجان و نوشته‌های تواریخ ایرانی، یونانی، ارمنی و عرب نتیجه گرفته می‌شود که در مدت سی و دو قرن تاریخ آذربایجان به تدریج زبانهای اورارتو، مانایی، مادی، پارتی (پهلوی دورهٔ پارتیان - فارسی میانه)، پهلویک (پهلوی دورهٔ ساسانی - فارسی میانه)، عربی و فارسی دری زبان کتابت محاوره بوده و به موازات این زبان‌ها، لهجه‌های گوناگون ایرانی دیگر نیز که ریشهٔ مادی و پارتی (آذری) داشتند در نقاط مختلف آذربایجان متداول بوده‌اند.

نویسندگان منصف و ارباب تحقیق را متفقأ عقیده بر این است که زبان فعلی آذربایجان یک زبان عارضی بوده و در نتیجه حملات و فشارهای تسلط اقوام ترکی زبان به اهالی این قسمت از ایـران تحمیل و مثل زبان مادری ملکه شده است.

مولف کتاب از سالیان دراز بر این بوده است تعدادی از واژه‌های فارسی که در محاورات روزانه اهالی آذربایجان ذاتا موجود است و تقریبا تمام آن‌ها دچار تغییرات و تحریفات و انحرافات شده و شکل ظاهر ادبی و کتابی خود را از دست داده‌اند جمع‌آوری و به صورت کتابی به ترتیب حروف درآورد و بـا وجود تقصیر حتمی بضاعت علمی، اقلا دل به این خوش کند که راه را برای فضلا و ارباب تحقیق باز و هموار ساخته است ـ اینک به یاری خدا به تنظیم قسمتی کم از لغات مزبور که از مکالمات اهالی تبریز و دهات مجاور استفاده شده است. شروع، چنانکه توفیق رفیق شود بعدها دایره تقحیق توسعه داده خواهد شد. شاید کوچک‌ترین خدمتی به وحدت ملی از این راه بتواند نمود.