ایران‌بوم

پرفسور نذیر احمد از استادان و پژوهش‌گران به‌نام زبان و ادبیات فارسی است که در سطح جهان مطرح است. پژوهش‌های گسترده‌ی او که زبان‌زد خاص و عام است، شامل تحقیقاتی درباره‌ی تصحیح متون کهن فارسی، مکاتیب سنایی، حافظ، ابوریحان بیرونی و فرهنگ‌های پرشماری هم‌چون دستورالافاضل، لسان شعرا،... و بیش از دویست مقاله در زبان و ادب فارسی است. وی متولد 1915 میلادی در هند است که در سال 1939 موفق به دریافت مدرک کارشناسی خود از دانشگاه لکنهو شد. در سال 1945 با ارایه‌ی پایان‌نامه‌اش درباره‌ی «احوال و آثار ظهوری ترشیزی»، مدرک دکترای ادبیات فارسی خود را دریافت کرد. عشق و علاقه‌ی فراوان به زبان و ادبیات فارسی سبب شد تا وی مدرک فوق‌دکترای خود را هم در همین رشته دریافت کند. وی سال‌ها ریاست کرسی بخش زبان و ادبیات فارسی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه علیگر را به عهده داشت. لوح افتخار برای تحقیقات زبان و ادبیات فارسی در سال 1977، جایزه‌ی فخرالدین علی احمد و جایزه‌ی ادبی پدم‌شری و جایزه‌ی امیرخسرو از طرف انجمن امیرخسرو در سال 1978، نشان استاد ممتاز فارسی و جایزه‌ی تاریخی و ادبی «بنیاد محمود افشار» از جمله جایزه‌های او به‌شمار می‌رود. از پرفسور نذیر احمد چندی پیش در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تجلیل به‌عمل آمد. با او گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید:

جناب پرفسور در چه سنی ازدواج کردید و ثمر ازدواجتان چند فرزند است؟
در سن بیست‌ سالگی ازدواج کردم و ثمره ازدواجم شش فرزند است که هم‌اکنون دو فرزندم پرفسور دکتر ریحان خاتون در دانشگاه دهلی و پرفسور دکتر ماریه بلقیس در دانشگاه علیگر به تدریس و تحقیق در رشته‌ی زبان و ادب فارسی مشغولند.

نظرتان درباره‌ی آموزش و تحقیق زبان و ادب فارسی چیست؟
هیچ زمان برای دانستن و یاد گرفتن دیر نیست. زبان فارسی، دریایی است بی‌پایان و ما قطره‌ای هستیم در مقابل دریا. من پاسداری از حریم زبان‌ فارسی را وظیفه‌ی علمی و اخلاقی خودم می‌دانم وصادقانه می‌کوشم که بی‌مزد و منت، نگهبانی دلسوز برای زبان و ادب فارسی و فرهنگ ایرانی باشم.

ارتباط فرهنگ زبان ایرانی با فرهنگ زبان هندی در چیست؟
زبان فارسی به ما هویت می‌بخشد و روحی تازه در جسم ما می‌دمد. بدون شناخت ادب فارسی نمی‌توان به عمق فرهنگ وتمدن سرزمین هند پی برد. در گوشه‌گوشه‌ی سرزمین هند، بناهایی وجود دارد که سردرها و کتیبه‌هایش مزین به اشعار فارسی است. هزاران هزار نسخه‌ی خطی موجود در کتاب‌خانه‌های آصفیه، سالار جنگ، عثمانیه، پتنه، علیگر، دهلی، بمبئی، کلکته و... عظمت و جلال زبان فارسی را نشان می‌دهد. این‌ها هویت ملی ما را تشکیل می‌دهند و سرمایه‌های هزارساله هستند؛ نباید از این ذخایر معنوی و سرمایه‌های ملی غافل شد. من معتقدم که هر ملتی اگر از هویت خود غافل شود، رو به فناست.
برخورد اطرافیان شما از این که تحصیل و پژوهش زبان و ادب فارسی را انتخاب کردید چگونه بود؟

دغدغه‌‌خاطری جز زبان نداشتم؛ دغدغه‌ی فرهنگ هزار ساله‌ای که سوسو می‌زد. زخم‌ زبان‌هایی که چرا و برای چه زبان فارسی را پیشه‌ی خود کرده‌ای؟ چرا به زبان اردو، عربی یا انگلیسی روی نیاورده‌ای؟ در یک نگاه، راست می‌گفتند؛ اما کشمکش‌های درونی و روح پرغلیان و احساس لطیف و عشق من به ادب فارسی هر روز مشتاق‌تر از همیشه مرا به سوی مطالعه و تحقیق در زمینه‌ی ادب فارسی می‌کشاند و چون عشق و شوق مرا به زبان فارسی، می‌دیدند، ظریفان با طعنه می‌گفتند: «فارسی بخوان، روغن بفروش». اما من با عزمی راسخ و اراده‌ای استوار به دنبال گمشده‌ی خود می‌گشتم که روح و روان مرا سیراب کند و این گمشده، چیزی نبود جز زبان و ادب فارسی.

شما بین سال‌های 56 – 1955 برای تکمیل مطالعات خود در زبان و ادب فارسی، به ایران سفر کردید. در این مقطع زمانی از محضر چه استادانی بهره بردید؟
از محضر استادانی چون سعید نفیسی، بدیع‌الزمان فروزانفر، ذبیح‌الله صفا، پرویز ناتل خانلری و محمد معین بهره‌ها بردم. در ایران با پرفسور عابدی هم‌خانه بودم.

جناب استاد کمی از فعالیت‌های پژوهشی خود بگویید؟
سال‌ها عمر خود را صرف تحقیق و پژوهش بر روی نسخ خطی و شروح حافظ کردم. همین توجه به حافظ سبب شد تا به نسخه‌های خطی حافظ که در سال‌های 813، 818 و 824 قمری تحریر شده بود، دست یافته و اقدام به چاپ آنها نمایم. هم‌چنین در زمینه‌ی تصحیح متون، فرهنگ‌نویسی، دستور زبان، نسخه‌شناسی، تاریخ و تمدن، نقاشی، موسیقی، تصوف و عرفان و شناساندن منابع و مآخذ ادب فارسی از استادان به‌نام و شناخته شده در شبه‌قاره‌ی هند پژوهش کردم.