ایران‌بوم

دردنیای امروز ما در پیوند با غذا با «مشکل جالبی» روبه‌رو شده‌ایم. از یک سو دربخش‌هایی از جهان مشکل جدی گرسنگی داریم و بعد در بخشهای دیگری چاقی و اضافه‌وزن یک گرفتاری اجتماعی و پزشکی شده است. نکته‌ای که درهمین ابتدا باید به آن اشاره کنم این که گرسنگی در قرن کنونی با گرسنگی در قرن نوزدهم و سده‌های پیش از آن، یک تفاوت کیفی دارد. در سده‌های گذشته اگر گرسنگی داشتیم به احتمال زیاد به این خاطر بود که عرضه‌ی مواد غذایی کافی نبوده است یا این که در کشوری یا سرزمینی با سقوط ناگهانی تولید غذا روبه‌رو شده بودیم. به سخن دیگر، این وضعیت احتمالاً در اغلب موارد درست بود که به اندازه‌ی کافی غذا تولید نمی‌کردیم. ولی آیا امروز هم همین علت وجود دارد؟ به‌یقین پاسخ این پرسش منفی است. آنچه دراین چند دهه‌ی گذشته اتفاق افتاد نه فقط کالایی‌شدن بیشتر مواد غذایی است بلکه تمرکز قدرت در بازارهای مواد غذایی هم بیشتر شده است. عمده‌ترین موضوع این نوشته این است که راه‌حل بازار برای حل مشکل غذایی با اصل حاکمیت داشتن در پیوند با غذا را با یکدیگر مقایسه کنیم.

در سال 2001 سازمان غذا و کشاورزی (فائو) درگزارشی نوشت که بیش از یک میلیارد نفر براساس آمارهای رسمی از گرسنگی عذاب می‌کشند. بی‌درنگ این سؤال پیش می‌آید که چرا این گونه است؟ آیا عرضه‌ی مواد غذایی در جهان کافی نیست. پاسخ به این پرسش منفی است. جواب این است که گرسنگان به این خاطر گرسنه‌اند که برای خرید مواد غذایی پول ندارند و یا به اندازه‌ی کافی پول ندارند.

درگزارش سال 2012 ادعا شد که این تعداد کاهش یافته و 868 میلیون نفر به‌طور رسمی «به‌طور جدی گرفتار کمبود مواد غذایی‌اند» ولی اندکی بعد این رقم به بالا بازنگری شد و گفته شد که «1.52 میلیارد نفر به اندازه‌ی کافی غذا نمی‌خورند». البته اگر متوسط کالری روزانه را برای یک زندگی معمولی در نظر بگیرید این رقم به‌شدت افزایش می‌یابد و به رقم 2.56 میلیارد نفر می‌رسد که کالری روزانه‌شان برای گذران یک زندگی معمولی کافی نیست. عبرت‌آموز این که اغلب این افراد در جوامع روستانی زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر، خود این جماعت در واقع «تولیدکنندگان مواد غذایی‌اند» و 75 درصد آنها هم معمولاً کسانی‌اند که روی واحدهای کوچک کشاورزی به کشت و زرع مشغولند. اگر مشکل گرسنگی و کمبود غذایی از سوی عرضه‌ی مواد غذایی نیست، پس علت این وضعیت چه می‌تواند باشد. یک عامل احتمالی این است که بازار مواد غذایی در کنترل شرکت‌های بزرگ فراملیتی است و این شرکتهای فراملیتی تقریباً بر همه‌ی حوزه‌ها کنترلی نزدیک به انحصار دارند:

زمین
بذر
مواد شیمیایی لازم برای کشاورزی
بیوتکنولوژی
خرده‌فروشی

به اشاره بگویم و بگذرم که سه شرکت مونسانتو، دوپانت، سینجنتا بیش از 50 درصد بازار بذر جهانی را در کنترل دارند و شرکت های ای دی ام، بونگه، کارگیل و لوئی دریفوس هم درواقع کنترل‌کنندگان این بازارها هستند:

گندم
دانه‌های روغنی
روغن نخل

کوتاه سخن، 40 شرکت فراملیتی بازارجهانی مواد غذایی از مزرعه تا سفره و میز غذاخوری را در کنترل خویش دارند.